III تحکیم وضعیت حقوقی شرکت تحریریهای روزنامة «لوموند»
در سال 1960، «شرکت تحریریهای روزنامة لوموند» یک طرح اصلاح اساسنامه به شرکای اصلی مؤسسة «لوموند» برای حل مسائل مربوط به چگونگی ساختار این مؤسسه عرضه کرد. در این طرح پیشنهاد افزایش سهام اعضای شرکت تحریریهای تا 40درصد مطرح شده بود و در کنا ر آن، 10درصد سهام هم، به دو شرکت جدید، شرکت کارمندان مؤسسة «لوموند» و شرکت کارکنان مؤسسة «لوموند»، اختصاص یافته بودند. در طرح مذکور همچنین پیشنهاد شده بود که برای شرکای دیگر مؤسسه، شیوة خاص تعیین اعضای جدید از سوی خود آنان، پیش‌بینی گردد. این روش اصلاح اساسنامه، دارای مزایای مختلف بود. مخصوصاً که از امکان معاملة تجارتی سودجویانه بر روی سهام مؤسسة «لوموند» جلوگیری می‌کرد و از لحاظ مالیاتی نیز برای سهامداران، به سبب عدم افزایش بهای سهام آنان، تسهیل قابل ملاحظه‌ای فراهم می‌ساخت.
در طرح اصلاحی مذکور، با توجه به آنکه مؤسسان «لوموند» در زمان تأسیس آن در سال 1944، سهام این مؤسسه را خریداری نکرده بودند و این مؤسسه به طور مجانی از سوی دولت به آنها واگذار شده بود، توزیع مجدد سهام با مشارکت سه شرکت جدید همکاران «لوموند» (روزنامه‌نگاران، کارمندان و کارکنان) مورد نظر قرار گرفت. این پیشنهاد سبب می‌شد که جاذبة منافع مالی این مؤسسه از میان برود و افراد و گروه‌های مالی که معمولاً خواستار خرید سهام مؤسسات تجارتی عادی سودآور هستند، به آن توجه نکنند و به این طریق، با از میان رفتن جاذبة مذکور و تعلق اکثریت سهام آن به همکاران روزنامه، که در قالب شرکت‌های تعاونی و با امکان سوددهی عادی ایجاد می‌شوند، سهام این مؤسسه با ارزش صوری آن، در اختیار خود آنان باقی می‌مانند.
از دیدگاه اعضای «شرکت تحریریهای لوموند»، امتیاز دیگر این راه حل هم آن است که کارمندان و کارکنان غیرتحریریه‌ای روزنامه نیز با استفاده از نوعی مشارکت محدود، به دفاع از استقلال آن علاقه‌مند می‌شوند و به این ترتیب، اقدام «لوموند» برای تحقق این مشارکت، سرمشق جالب توجهی هم در مورد جلب مساعی کارکنان و کارمندان مؤسسات بزرگ خصوصی برای مشارکت در مالکیت و مدیریت این مؤسسات ــ که در همان زمان در برنامه‌های احزاب سیاسی مهم فرانسه هم مطرح شده بودند ــ پدید می‌آورد.
علاوه بر مزایای فوق، اصلاح اساسنامه همچنین مشخص می‌کند که برای حفظ استقلال مؤسسة «لوموند» و اعتلای کیفیت محتوایی نشریات آن، دو گروه از شرکای خاص، همکاری می‌کنند. یک گروه، روزنامه‌نگاران‌اند که روزنامه را پدید می‌آورند و مسئولیت معنوی و اخلاقی اخبار و اطلاعات و محتواهای دیگر تحریریهای آن را به عهده دارند و گروه دیگر هم افرادی هستند که از علاقة بسیار پراحساس به رسالت اجتماعی ویژة مطبوعات، به عنوان خدمت به منافع عمومی، برخوردارند و آماده‌اند به این منظور، بخشی از سرمایة خود را با سود معمولی، بدون انتظار سود کلان مؤسسات عادی تجارتی، در اختیار مؤسسة «لوموند» قرار دهند. این افراد را به گفتة اعضای مؤسس شرکت تحریریهای روزنامة مذکور، می‌توان «موقتاً» به عنوان نمایندگان خوانندگان روزنامه، با توجه مخصوص آنان به افزایش کیفیت محتوای آن، به شمار آورد. در چنین شرایطی، باید امیدوار بود که «سرمایه‌آوران» مؤسسة مطبوعاتی «لوموند»، بتوانند برای پیشبرد هدف‌های اجتماعی شرکای روزنامه‌نگار خویش که در واقع «اندیشه‌آوران» روزنامه، تلقی می‌گردند، از طریق شایستگی‌های خاص و آراء و افکار خود و همچنین انتقادها و پیشنهادهای خویش، امکان کمک‌های بسیار مهم و مفیدی فراهم سازند و در تأمین استقلال روزنامه و دفاع از «استقلال تحریریهای» آن، نقش بزرگی ایفا کنند. (10)
IV. اصلاحات اساسنامة «لوموند»
پیشنهادهای اصلاحی «شرکت تحریریهای لوموند» در طول سال‌های بعد، مورد تأیید و همچنین اصلاح و تجدیدنظر قرار گرفتند و دربارة آنها گفت‌وگوها و حتی میزگردهایی تشکیل شدند. در این زمینه، به خصوص میزگرد ژوئن 1964، از اهمیت فراوان برخوردار بود. در این میزگرد، آخرین پیشنهادهای اصلاحی شرکت مذکور در مورد اساسنامة «لوموند»، به اتفاق آراء شرکت‌کنندگان آن، مورد تأیید واقع شدند و به «شرکت دارای مسئولیت محدود لوموند» ارائه گردیدند.
باید در نظر داشت که گفت‌وگوها و تبادل نظرها دربارة اصلاح اساسنامة مؤسسة «لوموند» به گونه‌ای که مورد توافق تمام شرکا قرار گیرد، در حدود شش‌سال طول کشیدند. علت اصلی طولانی‌شدن این مذاکرات را می‌توان در توجه خاص به ضرورت تحقق اجماع تمام شرکای «لوموند» دربارة تغییرات اساسی و بی‌باکانه در ساختار حقوقی کلاسیک شرکت‌های تجارتی و اهمیت تدارک مقدمات ایجاد نوع تازه‌ای از این شرکت‌ها، که با هدف‌های یک مؤسسة مطبوعاتی خواستار تأمین استقلال در ایفای رسالت آگاهی‌دهی و هشیارسازی همگانی انطباق داشته باشد، جست‌وجو کرد. در این زمینه، «بوومری» مدیر قدیم و جدید این روزنامه، که به علاقة همکاران تحریریهای خود برای جلوگیری از امکان ارثی شدن سهام مؤسسة «لوموند»، وقوف کامل داشت، پیشنهاد واگذاری تعدادی از سهام این مؤسسه به مدیران اجرایی آن را مطرح کرد تا در موارد ضروری بتوانند نقش داوری در حل اختلاف‌های احتمالی را ایفا کنند.
در این میان، چون تمام شرکای مؤسسة «لوموند» و به ویژه «بوومری» و اعضای تحریریة روزنامه، در مورد مفهوم استقلال مطبوعات، در جهت خدمت به منافع عمومی، استباط مشترکی داشتند، به تدریج تمام بدبینی‌ها و سوءتفاهم‌ها از میان رفتند و در طول چند سال، همة شرکای مؤسسه، نسبت به مسئولیت‌های اعضای «شرکت تحریریهای»، اعتقاد کامل پیدا کردند. آنان مخصوصاً توجه یافتند که این شرکت در مدیریت امور روزانة مؤسسة مطبوعاتی، به هیچ‌وجه مداخله نمی‌کند و در موارد تصمیم‌گیری‌های دشوار، مانند چگونگی تقسیم منافع سالانة آن، از دریافت این منافع خودداری کرده است و خواستار استفاده از آنها برای خرید دستگاه‌های گران قیمت جدید چاپ روتاتیو مورد نیاز مؤسسه شده است.
سرانجام در چنین فضای مساعدی، «بوومری»، توانست با نیروی اقتدار خود و با پاسخگویی به آرزوهای اعضای تحریریة روزنامه، که از استنباط عالی آنها راجع به مفهوم واقعی آگاهی‌دهی مطبوعات ــ که خود او هم در پیشبرد آن مساعی فراوان کرده بودــ توافق شرکای «لوموند» را برای اعتلای «شرکت دارای مسئولیت محدود»، این مؤسسه، به صورت یک شرکت دارای هدف غیرانتفاعی و با مشارکت وسیع اعضای تحریریه، به دست آورد و به این گونه، برای حفظ اندیشة اصلی استقلال روزنامه‌نگاران درجهت خدمت به منافع عمومی، که عنصر اساسی تداوم این اندیشه است، گام بسیار بزرگی بردارد.
توافق‌های مورد حصول دربارة اساسنامة جدید «شرکت دارای مسئولیت محدود»، روزنامة «لوموند» که با اتفاق آرای سهامداران این شرکت، صورت گرفتند، از تاریخ 15 مارس 1968، در پنج بخش به شرح زیر به اجرا درآمدند:
1. توزیع مجدد سرمایة «شرکت دارای مسئولیت محدود»، روزنامة «لوموند»
سرمایة شرکت مذکور، از این پس مرکب از 1000 سهم به صورت زیر خواهد بود:
• شرکت تحریریهای
• شرکت کارمندان
• شرکت کارکنان
• شرکای مؤسس و افراد منصوب آنان
• مدیران اجرایی 400 سهم (40 درصد سرمایه)
50 سهم (5 درصد سرمایه)
40 سهم (4 درصد سرمایه)
400 سهم (40 درصد سرمایه)
110 سهم (11 درصد سرمایه)
در سهام مدیران اجرایی مؤسسة «لوموند»، که به مناسبت مسئولیت شغلی به آنان واگذار می‌شوند، 70 سهم برای مدیر اجرایی بخش تحریریه و 40 سهم برای مدیر اجرایی بخش اداری آن در نظر گرفته شده‌اند.
به هنگام فوت شرکای مؤسس یا شرکای مورد انتصاب مؤسسان، انتقال سهام آنها به این ترتیب صورت خواهد گرفت:
• در صورتی که مشارکت ورثة شریک مؤسس، از سوی شرکای زندة صاحب سه چهارم سهام سرمایه، مورد پذیرش قرار نگیرد، برای تعیین یک شریک جدید برخوردار از حمایت شرکای صاحب سه چهارم سهام، اقدام خواهد شد.
• تنها در صورتی که توافق لازم برای تعیین فرد اخیر پدید نیاید، شرکای زندة شرکت (اشخاص حقیقی) می‌توانند به خرید سهام شرکای فوت شده بپردازند.
همچنین پیش‌بینی شده است که شرکای جدید منصوب از سوی سهام داران، نمیتوانند بیش از 25درصد سهام خاص متعلق به شرکای زنده (اشخاص حقیقی) را دارا شوند. این قید خاص به معنای آن است که چون سرمایة «شرکت دارای مسئولیت محدود لوموند» از 1000 سهم ترکیب می‌یابد، آنان نمیتوانند از مالکیت بیش از 100 سهم برخوردار شوند. مگر در مواردی که شرکای دارای سه چهارم سرمایة شرکت، به آنان اجازة خاص بدهند.
2. ایجاد شورای نظارت. رسالت اصلی «شورای نظارت» مشورت‌دهی به مدیریت اجرایی «مؤسسة لوموند» راجع به سیاست‌های مالی «شرکت دارای مسئولیت محدود لوموند» است. این شورا از حق نظارت متعلق به مدیران اجرایی سابق شرکت مذکور، برخوردار است و نمایندگان قانونی شرکت‌های اعضای حقوق‌بگیر مؤسسه (اعضای هیئت تحریریه، کارمندان اداری و کارکنان) و یک نمایندة شرکای فردی (اشخاص حقیقی)، اعضای آن را تشکیل می‌دهند. رئیس «شرکت تحریریهای لوموند» هم ریاست این شورا عهده‌دار است.
3. انتخاب شرکای جدید. علاوه بر شرکت های تحریریهای، کارمندان و کارکنان مؤسسه، برای جوان شدن مجموعة شرکای «شرکت دارای مسئولیت محدود لوموند»، پنج شریک جدید، شامل افراد زیر نیز در اساسنامة این شرکت معرفی شدند:
• «شاسون»(Shaysson) ، سفیر فرانسه در اندونزی
• «ژان ژاک بوومری»(Jean- Jucques Beuve-Mery) ، عضو سرویس‌های حقوقی بازار مشترک
• «پل ریکور»(Paul Ricoeur) ، استاد فلسفه در دانشکدة ادبیات و علوم انسانی شهر نانت
• «پل رویتر»(Paul Reuter) ، استاد حقوق بین‌الملل در دانشکدة حقوق و علوم‌اقتصادی دانشگاه پاریس
• «فرانسوآ میشل»(François Michel)، مهندس صنایع و رئیس شورای اداری یک مؤسسة انتشارات
4. انتصاب دو مدیر اجرایی جدید
• « ژاک فووه»(Jacques Fauvet) ، سردبیر روزنامة لوموند
• «ژاک سواژو»(Jacques Sauvageot) ، مدیر اداری روزنامة لوموند
5. تشکیل کمیتة تحریریه. تأسیس این کمیته در متن اساسنامة جدید «لوموند» پیش‌بینی نشده بود و این امر از طریق تبادل‌نامه بین نمایندة مدیر روزنامه و رئیس شرکت تحریریهای «لوموند»، تحقق یافت. نصف اعضای کمیتة مذکور (9 نفر) از اعضای برجستة هیئت تحریریه تشکیل می‌شود و نصف دیگر آن از اعضای شورای اداری شرکت تحریریهای «لوموند»، ترکیب می‌یابد. کمیتة تحریریه هر دو ماه یک بار تشکیل جلسه می‌دهد. این کمیته نقش مشورتی به عهده دارد و تمام مسائل طرف توجه اعضای هیئت تحریریه را می‌تواند مورد بررسی قرار دهد.
توافق اخیر در مورد اساسنامة مؤسسة «لوموند»، حقوق مربوط به اقتدار مدیریت آن را به طور وسیع مورد حمایت و حراست قرار داده است و در کنار آن، برای روزنامه‌نگاران نیز امکان مشارکت مؤثر در مسئولیت‌های راجع به نگهبانی و پاسداری از اندیشة حقیقی «خدمت عمومی» آگاهی‌دهی همگانی، فراهم آورده است. (11)
V. تأسیس شورای تحریریة «لوموند»
روزنامه‌نگاران «لوموند»، پس از موفقیت در برخورداری از مشارکت در مالکیت و مدیریت روزنامه، برای تحکیم و تقویت این مشارکت، ضرورت مشاوره وگفت‌وشنود بین شرکای مختلف «شرکت دارای مسئولیت محدود لوموند» و به ویژه ایجاد یک «شورای تحریریه» را طرف توجه قرار دادند. هدف آنان از تأسیس این شورا آن بود که بتوانند با انتخاب اعضای شورا و از طریق آن، برای تبادل نظر و توافق با مدیریت روزنامه دربارة مسائل مشترک آنها، زمینة مساعدی فراهم کنند و به این ترتیب، به بهبود کیفیت محتوای «لوموند» و حفظ استقلال تحریریهای آن، کمک نمایند. آنان در این مورد، تأکید داشتند که منظور اصلی آنها از تأسیس این شورا، ارائة نظرات مشاوره‌ای است و قصد مداخله در مدیریت مؤسسه را ندارند. به عبارت دیگر روزنامه‌نگاران «لوموند» معتقد بودند که مشورت‌دهی‌ها و بازتاب‌یابی اندیشه‌های اعضای تحریریه دربارة مسائل مختلف، با توجه به هماهنگی فکری و همکاری حرفه‌ای آنان، می‌توانند به تحکیم خط‌مشی تحریریهای روزنامه برای تدارک محتوای مطلوب در جهت آگاهی‌دهی و هشیارسازی خوانندگان، کمک کنند و نتایج بسیار مؤثری داشته باشند.
به عقیدة این روزنامه‌نگاران، تبادل نظر و بازنگری مشترک آنها، حسن تفاهم در محیط کار را گسترش می‌دهند، کیفیت مندرجات روزنامه را بالا می‌برند و برای ارزیابی‌ها، بازنگری‌ها و نوآوری‌های ابتکارجویانه و چشم‌انداز نمایی‌‌های مربوط به اوضاع آیندة روزنامه‌نگاری، بسیار ضرورت دارند. آنان در این باره، به ویژه دو عامل اصلی بحران کنونی مطبوعات ــ از یک سو در زمینة صنعتی و مالی، بهسبب وابستگی پیش از پیش اقتصاد مطبوعاتی به درآمدهای ناشی از آگهی‌های بازرگانی و از سوی دیگر، در زمینة معنوی و اخلاقی، بهسبب لطمات این وابستگی اقتصادی فزاینده، به تحقق رسالت اجتماعی روزنامه‌ها در آگاهی‌دهی همگانی ــ را مورد نظر قرار داده‌اند و برای مقابله با آنها به تکاپو پرداخته‌اند.
از دیدگاه روزنامه‌نگاران «لوموند»، توجه به ضرورت مشورت‌خواهی از «شورای تحریریه» و آمادگی آن برای نظردهی مشاوره‌ای، می‌تواند این شورا را به صورت یک اتاق مخصوص بررسی‌ها و ارزیابی‌های حرفه‌ای در آورد، برای آن در مقابله با بحران مطبوعات، نقش بسیار مهمی ترتیب دهد و بر مبنای رسالت روزنامه در خدمت به منافع عمومی، امکانات ضروری برای تحرک اندیشه‌ها و تقویت آینده‌اندیشی‌‌ها را فراهم کند. در این مورد، مخصوصاً شورای مذکور می‌تواند برای تدارک نوسازی تجهیزات فنی چاپ و کاهش هزینه‌های چاپ، بهبود شرایط توزیع و پخش نسخه‌های روزنامه، تعیین میزان آگهی‌های بازرگانی و توزیع و کنترل آنها، نظرات کارشناسی ارزنده‌ای در اختیار مدیران مؤسسه قرار دهد.
براین اساس، مشارکت اعضای «شورای تحریریه» در تصمیم‌گیری راجع به سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی روزنامه و به ویژه تعیین و تعریف خط‌مشی کلی آن، از اهمیت خاصی برخوردار است.
تردید نیست که انجام وظایف «شورای تحریریه» در جهت پیشبرد رسالت خاص مطبوعات برای خدمت به مناقع عمومی، در عمل با دشورای‌های فراوان روبه‌رو می‌شود و تحقق آن بسیار دشوار است. اما با حفظ تفاهم و ادامة گفت‌وگو، می‌توان بر مشکلات غلبه کرد و راه موفقیت را هموار ساخت. (12)
استقلال تحریریهای و مشارکت در مالکیت رسانه‌ها - 1