همشهری آنلاین - پریسا نوری: اینجا کافه کتاب دارالخلافه و اولین کافه کتابخانه تهران است که در خانه تاریخی «مهین الملک مزینانی» داماد مظفرالدین شاه دایر شده است. به باور مراجعان، بازدید از این کافه نوستالژیک که سبک و سیاق محله‌های تهران قدیم را زنده می‌کند، هم‌ردیف پاس کردن چند واحد درس تهران‌شناسی است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
ملاقات با چهره‌های تاریخی
درگاه کافه به راهروی کوتاهی می‌رسد که مانند تونل زمان، حیاط و عمارتی در محله‌های عودلاجان، سنگلج، بازار، چال میدان و ... را پیش رویمان می‌آورد. وسط حیاط کوچک کافه، حوض فیروزه‌ای با تلمبه آب و کوزه سفالی جا خوش کرده و دورتادور حوض و گوشه‌های حیاط با گلدان‌های زینتی و شمعدانی پوشیده شده است.
دیوارهای آجر خشتی حیاط هم با ده‌ها عکس از چهره‌های سیاسی، ادبی، فرهنگی، مذهبی تهران در دو قرن اخیر، تزیین شده‌اند.
نوشیدن قهوه در عودلاجان و سنگلج
عمارت تاریخی کافه کتاب که مثل همه خانه‌های اعیانی قدیمی اندرونی و بیرونی دارد، در محله ششم تهران قدیم (محله دولت) جای گرفته و اندرونی شامل ۵ اتاق است که هر کدام نام یکی از محله‌های قدیمی تهران را بر پیشانی و تصاویر بزرگان آن محله را بر سینه دارند. راه‌پله باریکی اتاق‌های طبقه اول (محله‌های بازار و چاله میدان) را به طبقه دوم (محله‌های عودلاجان، سنگلج، ارگ) می‌رساند که ورودی آن صندوقچه چوبی و قفسه بزرگی پراز شیشه‌های عرقیات گیاهی و چرخ طوافی آراسته شده است.
ویژگی مشترک اتاق‌ها، میز و صندلی‌های لهستانی و طاقچه‌های بزرگ گچی است که رویشان مجموعه‌ای زیبا و چشم‌نواز از فانوس، سماور، ترازو، چراغ‌های والور و نسل اولیه رادیو و تلویزیون و دوربین‌ها، جام و شمعدان‌های برنجی و شیشه‌ای و ... جا گرفته و دیوارها نقشه‌های قدیمی دارالخلافه تهران و عکس‌های قدیمی کمیاب آن دوره را پیش چشم مراجعه‌کنندگان قرار می‌دهند.
در هر اتاق چند میز و صندلی چیده شده و هر میز به اسم یکی از بزرگان آن محل است و روی آن کدی دیده می‌شود که با اسکن آن می‌توانید اطلاعات کامل آن فرد را بخوانید.
شرط واگذاری؛ احیای هویت تاریخی
این بنای تاریخی تا ۱۰۰ سال پیش در اختیار «مهین‌الملک مزینانی» داماد مظفرالدین شاه و همسرش «اقدس‌السلطنه» (خاله «علی امینی» نخست وزیر پهلوی دوم) بود و دکتر امینی در دهه ۴۰ آن را وقف کرد. دکتر «محمدرضا اسلامی» متولی این بنا که از چهره‌های سرشناس علمی کشور است و سال‌ها در ناسا فعالیت داشته و در دوره ریاست‌جمهوری «ترامپ» ممنوع‌الورود شده، به شرط حفظ هویت فرهنگی و تاریخی خانه، آن را به «بهزاد یعقوبی» تهران‌شناس و مدیر انتشارات دارالخلافه و مؤسس کافه کتاب دارالخلافه اجاره داده است. یعقوبی با هزینه شخصی این خانه تاریخی را مرمت و احیا و در سال ۱۳۹۷ درهای این کافه را به عنوان اولین کافه کتابخانه تهران به روی دوستداران فرهنگ، هنر، تاریخ و هویت تهران باز کرده است.
به یاد دارالخلافه
یعقوبی که مجموعه اشیای قدیمی، تصاویر و نقشه‌های دارالخلافه و مخزن غنی کتابخانه این پاتوق فرهنگی را در ۲۴ سال گردآورده، درباره هویت این خانه و چگونگی شکل‌گیری اولین کافه کتابخانه تهران اینطور می‌گوید: «زمانی که به من تبدیل یک خانه تاریخی به پاتوقی فرهنگی پیشنهاد شد، در تهران ۴ هزار و ۴۸ کافه وجود داشت که تعداد کمی از آنها در خانه‌های تاریخی دایر بود. وقتی بررسی کردم دیدم، آنها آنطور که شایسته است اطلاعات دقیقی درباره تاریخ و هویت تهران به مراجعان نمی‌دهند، پس تصمیم گرفتم با توجه به موقعیت جغرافیایی و وضعیت عمارت این خلا را جبران کنم.»
او ادامه می‌دهد: «دارالخلافه تهران ۶ محله داشت. وقتی به این خانه (در محدوده محله قدیمی «دولت») آمدم، دیدم ۵ اتاق در حیاط پشتی و یک اتاق در قسمت جلو خانه دارد. این تناسب نظرم را جلب کرد و این ملک را انتخاب کردم و تصمیم گرفتم هر اتاقش را به نام یکی از محله‌های ۶گانه دارالخلافه نامگذاری کنم.»
مدیر کافه کتابخانه دارالخلافه و نویسنده کتاب‌های «مساجد دارالخلافه»، «امامزاده‌های دارالخلافه» , «علمای دارالخلافه» و «واقفان دارالخلافه»، درباره چرایی این نامگذاری می‌گوید: «زمانی که آقامحمدخان ردای پایتختی بر تن تهران پوشاند آن را دارالخلافه مومنین نامید اما متاسفانه اغلب شهروندان تهرانی با این نام آشنا نیستند.»
گنجینه کتاب‌ها و مجله‌های کمیاب
صرف‌نظر از تصاویر و نقشه‌های تاریخی روی دیوارها و کدهای روی میزهای کافه که اسکن آنها دانش و اطلاعات بسیاری از تهران قدیم را پیش رویمان می‌آورند، یکی از نقاط قوت و ویژگی منحصر به فرد این کافه، وجود کتابخانه غنی آن است که در عمارت جنوبی و کنار نمازخانه جای گرفته و در آن حدود ۳ هزار و ۵۰۰ جلد کتاب ارزشمند، کمیاب و بعضاً نایاب با موضوعات تاریخی، ادبی، فرهنگی، مذهبی، رمان دیده می‌شود.
همچنین نمونه مجله‌ها و روزنامه‌های دوره قاجاریه و پهلوی مانند صوراسرافیل، مرآت السفر، تربیت، شرف و شراف، دولت علیه، وقایع اتفاقیه، روزنامه‌های اطلاعات، مجله‌های سپید و سیاه، یغما، اطلاعات ماهانه، یادگار، معارف اسلامی، هنر و مردم و… نیز در اینجا موجود است.
لغتنامه‌ها و دایره‌المعارف‌های مهم
نخستین نسخه چاپی لغتنامه دهخدا در سال ۱۳۲۵، نسخه اصلی برخی کتاب‌های تاریخی ارزشمند مانند مرآت البلدان، کتاب سنگی سالارنامه ناصرالدین شاه و کتاب‌های ارزشمند مذهبی از جمله مجموعه‌های تفسیر قرآن مانند تفسیر «پرتوی از قرآن» اثر مرحوم آیت‌الله طالقانی در دهه ۴۰، کتاب‌های سیاسی، کتاب‌های مرجع در زمینه شکل‌گیری نظمیه در ایران، کتاب‌های ادبی از جمله نسخه‌های متنوع شاهنامه و کتاب‌های تخصصی حوزه سینما مانند مجموعه کامل سینمای ایران از سال ۱۳۰۹ تا سال ۱۳۵۷، بخش دیگری از گنجینه ارزشمند این کافه کتاب است.
اما در بخش کتاب‌های تاریخی ۷۸ جلد کتاب مرجع و ۱۰ جلد مقالات معروف تاریخ معاصر وجود دارد که می‌تواند بهترین منبع برای دانشجویان تاریخ باشد.
اگر گذرتان به این کافه کتاب افتاد، از بخش اسناد، غفلت نکنید چرا که مجموعه‌ای منحصربه‌فرد است برخی اسناد وقفی قدیمی از جمله قدیمی‌ترین وقف‌نامه تهران متعلق به «ملامحمد مقیما رازی» مربوط به سال ۱۰۶۰ هجری قمری و سندی به خط فتحعلی شاه در این کافه کتاب نگهداری می‌شود که حتی در آرشیو کتابخانه ملی موجود نیست.
همچنین برای میهمانان خارجی ۴۷۰ جلد از رمان‌های معروف دنیا به زبان‌های انگلیسی، روسی، فرانسوی، آلمانی و ایتالیایی در این کتابخانه نگهداری می‌شود.
کتاب‌ها و نسخه افست مجلات و روزنامه‌ها رایگان در اختیار مراجعان قرار می‌گیرد و اهل کتاب می‌توانند در حیاط این کافه یا در یکی از این پنج اتاق، به همراه نوشیدنی خود مطالعه کنند.
به گفته یعقوبی حافظ خوانی، نقاله و شاهنامه‌خوانی، نمایش سیاه بازی و شب شعر از جمله برنامه‌های فرهنگی هستند که تا پیش از شیوع ویروس کرونا در این کافه برگزار می‌شد. حالا هم هنرمندان، دانشجویان تاریخ، علاقه‌مندان به هویت تهران جزو مشتریان پروپاقرص این مکان فرهنگی هستند.