فشارهای سیاسی در عرصه بین‌الملل بار دیگر نشان داد که برای استفاده از فضا هم امکان استفاده از امکانات و خدمات بین‌المللی به ایران داده نمی‌شود و ناگزیر باید نسبت به توسعه این دانش و فناوری دست‌های پرتوان و خودکفای ایرانی وارد صحنه شود.
به‌دلیل نداشتن سابقه عملی در این زمینه و برای تسریع حضور ایران در فضا نیاز به مشارکت کشورهای پیشرفته‌تر در این حوزه در برنامه‌های فضایی ایران احساس شد و بدین منظور برای انتقال فناوری‌های مورد نیاز چند مورد همکاری مشترک تعریف و به اجرا گذاشته شد.
به نوشته پایگاه اطلاع رسانی هوافضای ایران، در حال حاضر یکی از نمادهای پیشرفت و خودباوری در این عرصه، ماهواره مصباح است که در یک همکاری مشترک بین‌المللی، به نتیجه رسیده و اکنون با وجود نیروهای متخصص و مهندسان توانمندی که در طول این طرح تربیت شده اند، می‌توان داعیه دستیابی به دست کم گوشه‌ای از فناوری فضایی را داشت.
کشور ما از سال‌ها پیش به‌دنبال طراحی برنامه‌ای مناسب برای ساخت یک ماهواره در داخل کشور بود. آن‌چنان‌که برخی منابع غربی مدعی شده اند، در ابتدا کارشناسان امر کمک گرفتن از متخصصین روس را دردستور کار خود قرار داده و از آنها دعوت کردند تا آموزشهای لازم را در اختیار دانشمندان ایرانی گذاشته و تجربیات خود در زمینه طراحی و ساخت ماهواره را به کارشناسان ایرانی منتقل کنند.
اما برنامه فوق به علت معطوف شدن نگاه قاطبه جامعه هوافضای کشور به صنایع موشکی تحت الشعاع قرار گرفت و به نتیجه مطلوب نرسید. در آن زمان ایران با همکاری کره‌شمالی و چین مشغول کار روی مدل‌های مختلف موشک شهاب بود.
به هر شکل در سال‌های اخیر تمرکز بر فناوری فضایی و ساخت ماهواره باعث شد تا امروز مصباح، سینا، سپهر و بسیاری نام‌های دیگر، هر ایرانی علاقه‌مند به صنعت هوافضا را به‌عنوان ماهواره‌هایی که در کشورش برای امور مختلف طراحی و ساخته شده‌اند، به وجد آورد.
شاید محرک اصلی فعالیت‌های فضایی در ایران را در کنار اموری همچون سنجش از دور، مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و سامانه‌های ناوبری، علاقه به فضا و نجوم دانست.
این برداشت اگرچه ممکن است مورد انتقاد خوانندگان قرار گیرد، اما از عواملی که همیشه در دست زدن به فعالیت‌های فضایی تأثیرگذار بوده، جاه طلبی و علاقه‌مندی به فضا بوده است.
اولین گام‌های فضایی ایران در سال 1959 برداشته شد. در این سال همراه با عضو شدن ایران در سازمان ملل، کشور ما تحت برنامه‌ای به نام «استفاده بشر از فضای خارج از جو» مرکز سنجش از دور ملی ایران را در تهران افتتاح کرد.
این سازمان علاوه بر انجام امور سنجش از دور، مأموریت معین کردن مکان‌های مناسب برای راه‌اندازی بخش‌های مختلف فضایی از جمله پایگاه‌های دریافت اطلاعات و پرتاب ماهواره را نیز بر عهده داشت.
ضمن این امور، در کشور ساخت و پرتاب یک ماهواره ارتباطاتی با نام زهره نیز در دستور کار قرار داشت که تا حدی نیز پیش برده شد.
این سازمان در حال پایه‌ریزی یک مرکز علمی برای پیشبرد این اهداف با عنوان بنیاد علمی فضایی در کشور بود که انقلاب اسلامی ایران رخ داد. پس از انقلاب، فشار جنگ تحمیلی باعث شد تا فعالیت‌های فضایی از اولویت خارج شده و کارهای فضایی با وقفه‌ای چندین ساله مواجه شود.
در دوران جنگ تحمیلی، متخصصان ایرانی که در صنایع موشکی، طراحی و تغییر موشک‌های موجود را آغاز کرده بودند، به ادعای منابع غربی برنامه‌ای را شروع کردند که طی آن موشک‌های اسکادی که از کره‌شمالی تحویل گرفته شده بود، با اعمال تغییراتی به یک موشک بالستیک دوربرد تبدیل می‌شد.
این امر پس از جنگ تحت برنامه شهاب و با هدف دستیابی به موشک بالستیک دوربرد گسترش یافت تا اینکه وزارت دفاع تصمیم گرفت با ارتقای این موشک‌های بالستیک، آنها را برای انجام مأموریت‌های فضایی و حمل ماهواره به مدار تغییر دهد.
این برنامه اولین بار به‌طور رسمی از طرف دریادار شمخانی وزیر دفاع وقت در سال 1381 اعلام شد. این موشک‌ها که پارامترهای اصلی آنها دوربردی و حمل سرجنگی سنگین است، در ادامه برنامه شهاب گسترش یافتند.
پیش از اعلام رسمی تلاش برای ساخت موشک‌های حامل ماهواره، در سال 1998 ایران ساخت موشکی بالستیک با نام شهاب-3 را به صورت بین‌المللی اعلان کرده بود. این موشک میان‌برد علاوه بر توانایی هدف قراردادن کشورهای منطقه امکان ارتقاء به موشک حامل ماهواره را نیز داشت.
این روند در سال 2000 با طراحی شهاب-4 که تنها با هدف پرتاب ماهواره است ادامه یافت و در حال حاضر کار روی مدل‌های 5 و 6 شهاب در حال انجام است.
اولین آزمایش موشک شهاب-4 با سامانه‌های ناوبری خاص، در سال 2006 با موفقیت اعلام شد و ایران دستیابی به فناوری ساخت حامل ماهواره را به جهان اعلام کرد. در عین حال ایران به‌دنبال دستیابی به ماهواره‌ای است تا بتواند در مدار خالی خود بر گرد زمین قرار بدهد، پیش از آنکه فرصت خود را برای استفاده از این مدار از دست بدهد.
طرح ماهواره زهره به همین منظور مورد علاقه دست اندرکاران و مسئولین امر است. ضمن اینکه تا زمانی که این ماهواره ارتباطاتی در فضا مستقر نشده، امنیت ایران در حوزه ارتباطات همواره در معرض تهدید خواهد بود.
همین موضوع باعث شده تا کشورهایی نظیر فرانسه و روسیه که هر یک در مقطعی برای ساخت و پرتاب زهره مورد رجوع قرار گرفتند با فشار قدرت‌های بین‌المللی معارض با ایران، طرح را عقیم گذاشته و مشمول مرور زمان کردند.
به هر حال در تلاش برای عبور از موانع سیاسی برای ورود به فضا، طی قراردادی با روسیه برنامه پرتاب اولین ماهواره ایرانی (سینا) که در طراحی آن متخصصان روسی نقش برجسته‌ای داشتند، تدوین شده و این ماهواره در سال 2005 به فضا پرتاب شد.
بنا بر این قرارداد مسئولیت اعظم ساخت و پرتاب ماهواره سینا-1 بر عهده روسیه بوده و متخصصان ایرانی ضمن دریافت آموزشهای مربوطه، بر روند انجام پروزه نظارت می‌کردند.
در این سال‌ها متأسفانه اظهارات نسنجیده بعضی از مسئولان مبنی بر پرتاب 3 ماهواره طی 2 سال و طراحی و ساخت یک پایگاه پرتاب طی برنامه کوتاه‌مدت، از ایران چهره‌ای غیرعلمی و پرعجله تصویر کرد و این امر حتی در روند تحقیقات کشور در این حوزه نیز اختلال ایجاد کرد.
این در حالی است که فعالیت‌های فضایی که چندی از آغاز مجدد آن می‌گذشت روی طراحی ماهواره متمرکز شده بود.
در سال 1995 برنامه طراحی ماهواره‌ای دو منظوره اجرا شد که برخی منابع پایان آن را سال‌های 99-1998 نیز ذکر می‌کنند.
نتیجه این برنامه، ساخت ماهواره‌ای کوچک و 60 کیلوگرمی با استفاده از فناوری پیشرفته به نام مصباح است. این ماهواره که با توافق وزیر علوم و تحقیقات و نیز ارتباطات و فناوری اطلاعات ساخته شد، قرار بود در یک بازه زمانی یک ساله پس از ساخت توسط چین یا روسیه به فضا برود که متأسفانه پرتاب آن با مشکلاتی مواجه شد و دائم به تأخیر افتاد.
بحث پرتاب ماهواره مصباح که در سال 2005 در تهران به نمایش عمومی در آمد بار دیگر در سال 2006 با روسیه مطرح شد، اما تحت فشارهای بین‌المللی مورد موافقت این کشور قرار نگرفت.
برنامه ساخت دو ماهواره کوچک دیگر نیز در کنار این ماهواره آغاز شد که یکی از آنها با همکاری روس‌ها و دیگری با همکاری 8 کشور منطقه برنامه‌ریزی شده بود.
در همین زمان بنا بر اعلام منابع خارجی، موشک حامل ماهواره‌ای با نام کوثر در این برهه زمانی آماده آزمایش‌های پرتاب است. این موشک توسط متخصصان ایرانی و بر پایه بوستر موشک تایپدونگ-2 کره‌شمالی ساخته می‌شود.
در سال‌های اخیر و با فشارهای آمریکا و کشورهای دیگر روی مسائل هسته‌ای ایران، با وجود تمرکز مجدد اذهان روی صنایع موشکی، ایران موفق به پیشبرد طرح ماهواره‌ای دیگری به نام سپهر شده است.
در کنار این فعالیت‌های مستقل، در اوایل سال 2003 سازمان فضایی ایران با هدف انسجام بخشیدن به فعالیت‌های فضایی کشور و متمرکز کردن آنها متولد شد و رشته فعالیت‌های فضایی کشور را به دست گرفت.
این سازمان بخش اعظم امور مربوط به استفاده از ماهواره‌ها و سنجش از دور کشور را برعهده دارد. تأمین خدمات تصویری در چهارچوب سنجش از دور به منظور بررسی‌های هواشناسی، زیست‌محیطی و جغرافیایی یکی از بخش‌های مهم در کاربرد ماهواره‌ها و از وظایف سازمان به شمار می‌رود.
ایران یکی از کشورهای پراستعداد و آماده برای گسترش علوم و فناوری‌های پیشرفته است و این توانمندی را تا کنون در عرصه‌های مختلف به نمایش گذارده است. در حال حاضر کشور ما در سطح آکادمیک برنامه‌های آموزشی مدونی را در حوزه صنعت فضایی دنبال می‌کند. این امر در 5 دانشگاه مختلف صورت می‌پذیرد که از مقطع کارشناسی دانشجویانی را در رشته هوافضا تربیت می‌کنند.
که دو مورد از آنها گرایش فضا را در تحصیلات تکمیلی دنبال می‌کنند. با توجه به حضور استادان با تجربه با زمینه‌های تخصصی فضایی و بااطلاع از فناوری‌های روز انتظار می‌رود آینده روشنی در انتظار صنعت فضایی کشور باشد.
اگرچه تحقق این مهم مستلزم بهره گیری از تمام پتانسیل‌های علمی و فنی در کشور بوده و تمرکز هرچه بیشتر در سیاست گذاری‌های این صنعت را طلب می‌کند اما با توجه به نقشی که سازمان فضایی ایران بر عهده گرفته، انتظار می‌رود این سازمان نقش پر رنگ تری در وحدت بخشی و مدیریت برنامه‌های فضایی ایران ایفا کند.
