همشهری آنلاین_ مژگان مهرابی: در مناطق شرقی تهران بیش از ۵۰۰ مسجد وجود دارد، برای حضور عاشقانه آدم‌ها. شکل و شمایل‌شان شبیه هم است. اغلب‌شان گنبد و گلدسته و کاشیکاری‌های فیروزه‌ای و حوض آبی رنگ دارند. اما آنچه باعث می‌شود حال و هوای معنوی‌شان با هم متفاوت باشد، اصالت و هویت مساجد است که هرکدام داستان خودشان را دارند. طبق آمار امور مساجد حوزه شهید محلاتی و شهید بهشتی، بیشترین مساجد شرق تهران در مناطق ۴ و ۱۵ و کمترین‌شان در منطقه ۸ واقع شده‌اند. مساجد بزرگ و مهم هم در منطقه ۱۳ به وفور دیده می‌شود. منطقه ۱۴ نیز قدیمی‌ترین مساجد تهران را در خود جای داده است. از این‌رو به مناسبت روز جهانی مسجد سراغ مساجد این منطقه رفتیم و با قدیمی‌ترین، کوچک‌ترین، بزرگ‌ترین، فعال‌ترین و زیباترین آنها بیشتر آشنا شدیم.
- مسجد بقیه‌الله(عج) دولاب / قدیمی‌ترین مسجد در محله گذرپایین دولاب
مسجد ۸۰۰ ساله دولاب که در واقع برگی از تاریخ تهران را به رخ می‌کشد. بزرگ نیست، مساحتش ۲۵۰مترمربعی می‌شود. ظاهر آراسته‌ای هم ندارد. گنبد و مناره‌های گلی‌اش سال‌هاست فروریخته و اثری از آنها دیده نمی‌شود. دیوارهای خشتی و قطور مسجد ترک خورده و نشان می‌دهد مدت‌هاست کسی از این خانه خبر نگرفته است. این‌طور که کارشناسان میراث فرهنگی بررسی کرده‌اند، ساخت آن به زمان ایلخانیان برمی‌گردد. در بین اهالی این‌طور رایج است که حضرت امام حسن عسگری(ع) دستور ساخت این مسجد را داده است.
البته «کاظم هادی دولابی» شورایار محله گذر پایین دولاب درحال بررسی است و متذکر می‌شود اگر چنین موضوعی صحت داشته باشد، این مکان تاریخی ارزش بالایی از نظر مذهبی خواهد داشت. موضوع دیگری که باعث شده این مسجد در جایگاه ویژه‌ای قرار داشته باشد، حضور «حاج اسماعیل دولابی» است که از قرار معلوم خودش به دوستان و آشنایان سفارش کرده، این مسجد نظر کرده است. اهالی می‌گویند حاج اسماعیل معمولاً در این مسجد معتکف می‌شده است. این مسجد با توجه به قدمتی که دارد امامان جماعت زیادی به خود دیده است. دولابی نقل می‌کند: «شیخ علی از ائمه جماعات این مسجد و نخستین کسی بوده که مسجد را مرمت کرده است. قبل از او پدرانش بوده‌اند که نسل به نسل امامت این مسجد را برعهده داشته‌اند.»
او اسامی مکبرها و مؤذن‌های مسجد را که از اهالی شنیده نقل می‌کند: «تا چندی پییش غلامرضا غلامی خادم و مؤذن مسجد بوده است. قبل‌تر از او پدرش میرزا محمدتقی غلامی و قبل‌تر از آنها شیخ عبدالله کریمی، مش رمضان علی اسدی و کربلایی کاظم از مکبرها و مؤذن‌های این مسجد بوده‌اند. اهالی می‌گویند کربلایی کاظم دولابی صدای رسا و بلندی داشته وقتی بالای بام اذان می‌گفته صوت مناجاتش در محله می‌پیچیده است.»
- مسجد زینبیه(س) / خانه‌ای کوچک از آن صاحبخانه‌ای بزرگ
مسجد زینبیه(س)، کوچک‌ترین مسجد منطقه ۱۴ است با فضایی به وسعت ۵۰مترمربع که از مساجد محلی این منطقه به شمار می‌آید. «محمدعلی متبحری» دبیر شورایاری محله دولاب درباره این مکان معنوی می‌گوید: «مسجد زینبیه وقف نبوده و توسط اهالی ساخته شده است. مسجد روی آب‌انبار محله واقع شده بود. کنار آن هم پاشیر قرار داشت. زمانی که آب لوله‌کشی به محله‌ها آمد، اهالی آب‌انبار را پر کردند.» به گفته متبحری، مسجد زینبیه بیش از صد سال قدمت دارد. او تعریف می‌کند: «در همسایگی این مسجد خانه مشهدی علی مرادی قرار داشت. اینکه او زمین مازاد خودش را برای ساخت مسجد وقف کرده یا زمین از آن کس دیگری بوده را نمی‌دانم. اما کلید مسجد دست حاج نعمت فخار بود و او نماز شبش را در این مسجد می‌خواند. البته افراد مذهبی زیادی در اینجا نماز خوانده‌اند مثل حاج اسماعیل دولابی.» بعد از فوت فخار، این مسجد به پایگاهی برای آموزش قرآن ویژه بانوان تبدیل شده تا الان که بیشتر فعالیت‌های فرهنگی و قرآنی در این خانه خدا برگزار می‌شود. متبحری اشاره می‌کند، هزینه نگهداشت و برگزاری مراسم مسجد از سوی خیّران محلی تأمین می‌شود.
- مسجد خداداد / مسجدی با نمازگزاران جوان
مسجد خداداد از فعال‌ترین مساجد منطقه است. کلنگ ساخت آن اوایل پیروزی انقلاب به زمین خورده و سال ۶۵ به بهره‌برداری رسیده است. این مسجد در کنار برنامه‌های مذهبی فعالیت‌های فرهنگی هم انجام می‌دهد.
کتابخانه آن ۳۵ هزار جلد کتاب و ۲ سالن مطالعه دارد. از بارزترین فعالیت‌های آن تعامل با آموزش و پرورش است. «سید حسین مطهری یزدی» امام جماعت این مسجد می‌گوید: «با مدیران مدارس رایزنی کرده‌ایم و دانش‌آموزان حضور پررنگی در مسجد دارند.» درمانگاه و سالن ورزشی از دیگر امکانات این مسجد است که باعث شده این خانه خدا در زمره مساجد جامع شهر قرار بگیرد.
- مسجد ۵۵۰ ساله دولاب / قرار گرفتن در طرح تعریض محله دولاب
مسجد ۵۵۰ ساله دولاب نه گنبد دارد و نه گلدسته، حتی اسم هم ندارد. بیشتر به خانه‌ای می‌ماند که از سال‌ها پیش کسی در آن زندگی نمی‌کرده است. «مهدی‌زین الدین» یکی از اعضای هیئت امنای مسجد، درباره آن می‌گوید: «از آنجا که این مسجد در طرح تعریض محله دولاب قرار دارد، نه اداره امور مساجد و نه شهرداری برای ساماندهی آن اقدام نمی‌کنند. در این مسجد سال‌هاست بسته شده و نمازگزاران محلی برای اقامه نماز به مسجد پیردولاب یا فاطمیه می‌روند.» مکان مسجد ۵۵۰ ساله دیوار به دیوار حسینیه انصارالحسین(ع) واقع شده و در حال حاضر به‌عنوان انبار حسینیه از آن استفاده می‌شود. زین‌الدین ادامه می‌دهد: «سقف تیرچوبی مسجد در حال فروریختن است و دیوارهای آن تا آوار شدن فاصله‌ای ندارند.» این مسجد قدیمی، ۶۰ تا ۷۰مترمربع وسعت دارد و بعد از زینبیه کوچک‌ترین مسجد منطقه به شمار می‌آید.
- مسجد قاسم بن الحسن(ع) / نگین محله شاهد
اگر اغراق نکرده باشیم، مسجد قاسم بن الحسن(ع) زیباترین مسجد منطقه است و چونان نگین انگشتری خوش می‌درخشد. مساحتی بالغ بر ۱۴۰۰مترمربع دارد و همین دلیلی شده تا در زمره بزرگ‌ترین مساجد منطقه هم قرار بگیرد. شکل‌گیری آن داستان جالبی دارد. «حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر علم الهدی» امام جماعت تعریف می‌کند: «تاریخچه آن به سال ۱۳۴۴ برمی‌گردد که عده‌ای از نوجوانان ۱۳ـ ۱۴ ساله محله شهباز یا ۱۷ شهریور فعلی هیئتی را به نام حضرت قاسم بن الحسن(ع)، راه‌اندازی کردند. این هیئت در مناسبت‌های مذهبی در خانه یکی از اهالی برگزار می‌شد تا اینکه فضای موجود گنجایش شرکت‌کنندگان را نداشت. بعد از پیروزی انقلاب جمعی از خیّران و خادمان اهل‌بیت(ع) تصمیم گرفتند مکانی را برای برگزاری هیئت مهیا کنند.
از این‌رو قطعه زمین بایری را به وسعت ۱۳۰۰۰مترمربع برای این کار در نظر گرفتند. چون زمین بزرگ بود بخشی از آن را برای شبستان و مسجد و باقی را هم برای خدمت‌رسانی مردم استفاده کردند.» به گفته علم الهدی، برای طراحی مسجد، از مهندسان زبده کمک گرفته شده است. مسجد قاسم بن الحسن(ع) بخش‌هایی مانند حوزه علمیه، کتابخانه، مجموعه ورزشی، سالن همایش، دارالقرآن، کلاس‌های فرهنگی و هنری و درمانگاه دارد. حوزه علمیه آن ۲ بخش عمومی و تخصصی دارد و مجهز به امکانات اقامتی برای استادان مهمان است. کتابخانه مسجد هم بیش از ۳۰ هزار جلدکتاب با سالن مطالعه و سالن مجهز به سیستم رایانه دارد. در کنار مسجد، امکانات ورزشی بالغ بر ۱۵۰۰مترمربع شامل استخر، سونا، سالن بدنسازی قرار گرفته است. دارالقرآن مسجد هم ۲۰۰ عضو دارد که ۱۲۰ نفر حافظ قرآن هستند. همچنین درمانگاه خیریه این مسجد بیشتر به بیمارستان کوچک می‌ماند که امکانات درمانی شامل اورژانس، دندانپزشکی، چشم پزشکی، قلب و عروق و اورولوژی و پوست و مو آزمایشگاه و تصویربرداری برای آن تعریف شده است.
- مسجد پیردولاب/ مسجدی که شهید نواب صفوی در آن جلسه می‌گذاشت
مسجد پیردولاب یا نواب صفوی، در یکی از کوچه‌های باریک خیابان امیرسلیمانی قرار دارد و به دلیل قدمت و سابقه تاریخی‌اش مورد توجه اهالی است. نوشته تابلوی سردر مسجد، تاریخ ۱۲۵۵ هجری قمری را نشان می‌دهد. اما خود اهالی معتقدند، زمان ساخت آن را کسی به یاد ندارد. این‌طور که «حجت‌الاسلام احمد غفاری» امام جماعت مسجد پیردولاب روایت می‌کند، در سال‌های دور این مسجد محل استراحت نمازگزاران و مردمی بوده که از راه دور گذرشان به اینجا می‌افتاده است. او می‌گوید: «در زمان فداییان اسلام مبارزانی چون نواب صفوی، حسین واحدی و ذوالقدر اینجا جلسات مذهبی و انقلابی خود را برگزار می‌کردند و بعدها محل ملاقات و گفت‌وگوی آیت‌الله سعیدی و شیخ حق پناه با مردم بود.»
نمای این مسجد کهنه و فرسوده نیست. حداقل سنگ‌های مرمری که به دیوار نصب شده اجازه نمی‌دهد تصور کنی مسجد قدمت چند صدساله دارد. حجت‌الاسلام غفاری می‌گوید: «این مسجد چندین بار مرمت شده است. پیش‌تر سقف آن گنبدی و تیرهای چوبی و دورتادورش هم با حصیر محصور شده بود.»
هزینه نگهداشت مسجد از موقوفه بانویی به نام «هاجرخاتون حسینی راد» تأمین می‌شود. او سال‌ها پیش خانه خود را برای این کار وقف کرده است.
- مسجد احباب‌الحسین(ع) / تأمین مایحتاج نیازمندان و کارتن‌خواب‌ها
مسجد احباب‌الحسین(ع) یا مسجد جامع اصفهانک از مساجد قدیمی منطقه به شمار می‌رود که زمینش از سوی مرحوم «حسین قلی خان نعمتی» وقف شده و اهالی آن را ساخته‌اند. این مسجد اقدام ارزنده‌ای را در راستای حمایت از افراد معتاد و کارتن‌خواب انجام داده و آن برپایی ایستگاه صلواتی در انتهای خیابان میرهاشمی است. در این ایستگاه هر شب برای کارتن‌خواب‌ها غذای گرم مهیا و بین‌شان توزیع می‌شود.
«حجت‌الاسلام سید مجتبی بدری» در این‌باره می‌گوید: «اهالی محله اصفهانک و نمازگزاران مسجد هزینه تهیه غذا و دیگر مایحتاج کارتن‌خواب‌ها را فراهم می‌کنند. همچنین مواد ضدغفونی‌کننده و بهداشتی هم به آنها داده می‌شود. برای استحمام آنها با یکی از گرمابه‌های محله هماهنگ کرده‌ایم و هزینه حمام را پرداخت می‌کنیم. معمولاً در روزهای تعطیل هم پیرایش سر این افراد انجام می‌شود که این کار را بسیجیان جهادی انجام می‌دهند.»
- حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی معراجی مسئول امور مساجد حوزه ۸ / مسجد فقط برای اقامه نماز نیست
۳۱ مرداد روز جهانی مسجد است و به همین مناسبت سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی معراجی مسئول امور مساجد حوزه ۸(مناطق ۱۴ و ۱۵) رفته و درباره مساجد منطقه ۱۴ گفت‌وگو کردیم. به گفته این مسئول، وقتی صحبت از قدمت بالای مساجد منطقه ۱۴ می‌شود، منظور ۶۰ یا ۷۰ سال پیش نیست. مراد قدمت چند صد ساله است.
او می‌گوید: «از بین ۸۴ مسجد این منطقه حدود ۱۰ مسجد قدمت چند صدساله دارند. جایگاه مسجد بقیه‌الله دولاب با قدمت ۸۰۰ سال در صدر قرار دارد و بعد از آن مسجد فاطمیه و پیردولاب است که قدمت آنها به بیش از ۲۰۰ سال می‌رسد. اما مساجد فعال منطقه تعدادشان کم نیست. در صدر آنها مسجد علی بن‌الحسین(ع) قرار دارد و بعد از آن مسجد قاسم بن الحسن(ع)، خداداد، شهدا، نیک عهد، بهشتی است.» معراجی معتقد است، مسجد از جایگاه بالایی در دین اسلام قرار دارد و فقط مکانی برای برگزاری نمازجماعت نیست. او مساجد را کانون تربیت و پرورش انسان می‌داند و می‌گوید: «مسجد همیشه پایگاه امنی برای مردم بوده است. چه در زمان جنگ که مکانی برای تهیه مایحتاج جبهه بود و چه حالا که به دلیل شیوع بیماری کرونا مکانی برای تولید لوازم بهداشتی و بیمارستانی شده است. با اینکه به دلیل رعایت نکات بهداشتی مساجد بسته هستند اما هیچ‌کدام از آنها تعطیل نشده‌اند. بسیاری از مساجد تبدیل به کارگاه‌های تولید ماسک و گان شده و خدمت‌رسانی زیادی به مردم و کادر درمانی می‌کنند. همچنین خیریه مسجد فعال هستند و مایحتاج نیازمندان و جهیزیه نوعروسان را تهیه کرده و در کنار آنها بچه‌های بسیج با حضور در مجتمع‌های مسکونی و محله‌ها به ضدعفونی مکان‌ها می‌پردازند.» او درباره اینکه چرا فقط مساجد در هنگام اذان پذیرای شهروندان هستند باقی ساعات روز، این امکان وجود ندارد توضیح می‌دهد: «مساجدی داریم که به‌صورت محلی هستند و از آنجا که افراد گذری کمتر برای اقامه نماز به آنجا می‌آید از این‌رو فقط هنگام نماز باز هستند. اما مساجدی را هم داریم که محوری هستند و به دلیل قرار گرفتن‌شان در خیابان‌های پررفت و آمد از نماز ظهر تا نماز عشا باز هستند. البته ممکن است در بعضی از آنها بسته باشد که به دلیل برقراری امنیت در محله‌های شلوغ و پر آسیب رخ می‌دهد و خادم با مراجعه نمازگزاران موظف به باز کردن در مسجد است.»
نظر شما