کتابخانه یا کافی شاپ،مسئله این است|چرا کتابخانه های ما این روزها استقبال کننده ای ندارد؟

همشهری آنلاین:گروه خانواده-مژگان مهرابی:طبق تحقیقات انجام شده از سوی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، کتابخانه های عمومی ایران با استانداردهای جهانی فاصله نجومی دارد. شاید این خود دلیلی باشد برای این که بازار کتابخوانی در کشور ما روز به روز رو به کسادی می گذارد. با پرس و جو از از شهروندان، اغلب نظرشان این بود که کتابهای ارائه شده در کتابخانه های عمومی شهر چندان چنگی به دل نمی زند. بعضی هم علت نرفتن به این مکان فرهنگی را نبود امکانات کافی و نداشتن کیفیت مناسب عنوان کردند. در مجموع بی اشتیاقی مردم به کتاب و کتابخوانی به هر دلیل که باشد برای جامعه ما که روزی آن را مهد تمدن می خواندند زیبنده نیست. برای بررسی این موضوع ای بار به سراغ مسئولان نمی رویم. چون آنچه به دست می آید آماری از جمله کارکردهای یک ساله و فعالیت های انجام شده به دست می آید. نظر مردم را جویا می شویم تا بتوانیم مشکل را از نگاه آن ها به چالش بکشیم.

کافی شاپ جایگزین کتابخانه

اینکه چرا اقبال مردم به خصوص جوانان از کتابخانه های عمومی کم است و به جای آن کافی شاپ را برای گپ و گفت فرهنگی انتخاب می کنند را باید از خودشان پرسید. کتابخانه می تواند پاتوق خوبی برای تجمع جوان های درس خوان باشد، مکانی که تعدادش در شهرهای بزرگ کم هم نیست. این گفته در جمع جوانانی مطرح می شوند که در کافی شاپ مشغول بحث درباره یک تحقیق دانشگاهی هستند. محمد زند می گوید که فقط زمانی که خودش را برای کنکور آماده می کرده به کتابخانه محله شان رفته است. او درحال حاضر تمایلی به رفتن به کتابخانه عمومی ندارد و برای بی رغبتی اش دلیل دارد:«کتابخانه اگر شرایط خوبی نداشته باشد کسی به آن مراجعه نمی کند. تنوع کتاب اولین گزینه است. بعد فضای سالن که باید بزرگ و نورگیر باشد. و وسیله گرمایشی و سرمایشی آن رعایت شده باشد.» زند ادامه می دهد:«در اغلب کتابخانه های محلی این شرایط رعایت نشده است. » حمید سویزی که دانشجوی برق است صحبت زند را تکمیل می کند و می گوید:« در کتابخانه ها آن قدر سرو صدا می شود که امکان مطالعه وجود ندارد. یکی دوبار به کتابخانه محله مان رفتم. سالن آن شلوغ تر از خیابان بود. هر کاری در آنجا انجام می شد به جز کتاب خواندن. » کتابخانه های عمومی ما عاری از کتابهای جدید و به روز است که اغلبشان نیاز مخاطب را برطرف نمی کند. شاید خود بتواند دلیل خوبی برای کم رغبتی جماعت ایرانی برای مطالعه باشد. با چشم اندازی که سیاست کلان جمهوری اسلامی داشته اعضاء کتابخانه های عمومی تا سال 1404 باید به 20 میلیون نفر برسد. این در حالی است که برای رسیدن به این موقعیت جمعیت کتابخوان ها باید 20 برابر شود.

مدرک گرایی مهم است نه افزایش معلومات

فاطمه کولیوند کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی است و به عنوان کتابدار در کتابخانه یکی از دانشگاه های غیر دولتی فعالیت می کند. به اعتقاد این کتابدار، وضعیت کتابخانه های دانشگاه به مراتب بهتر از کتابخانه های عمومی است. او می گوید:« طبق سیاست های دانشگاهی هر ساله بودجه ای برای خرید کتاب در نظر می گیرند اما متاسفانه بیشتر به خرید کتاب های تخصصی اختصاص داده می شود.» کولیوند رضایت چندانی به نوع عملکرد دانشگاه در مورد اداره کتابخانه ندارد و اشاره می کند:« مسئولان دانشگاه خیلی اهمیت نمی دهند و چون کتابخانه زیر مجموعه بخش پزوهشی است و استقلال تام ندارد نمی تواند خیلی هم مانور بدهد. » به باور او نحوه دسته بندی کتاب ها خیلی مناسب نیست در واقع کتابخانه ها تنوع محتوایی ندارند. به همین سبب دانشجویان خیلی مشتاق حضور در کتابخانه نیستند. کولیوند معتقد است کتابهای رمان ، دایره المعارف می توانند باعث استراحت فکری شوند. این کتابدار ادامه می دهد:«درکتابخانه فقط فکر می کنیم مهمترین عامل کتاب است در صورتی که همه تجهیزات برای مطالعه باید وجود داشته باشد. کتابخانه ها باید به روز باشد در کتابخانه های عمومی دانشگاه ها فقط کتب های تخصصی می توان دید. روح نیاز به تغذیه دارد.» متاسفانه با آفت مدرک گرایی که در یکی دو دهه اخیر در جامعه ما حاکم شده رقم قابل ملاحظه ای از دانشجویان فقط به دانشگاه می آیند تا مدرکی بگیرند و کمتر به این فکر می کنند که دامنه اطلاعات و دانش خود را بالا ببرند. کولیوند می گوید :« مسئولان باید بدانند رسالت کتابخانه این است که برای همه سلیقه ها کتاب داشته باشد. چه کتابخانه عمومی و چه دانشگاهی. دست اندرکاران این حوزه خرید کتاب را بر اساس سلیقه خود انجام می دهند. » اما اگر بخواهیم نگاه منصافانه داشته باشیم ، این که خیلی از تالیف های ایرانی کیفیت لازم را نداشته و نمی تواند مخاطب را جذب کند. کولیوند تاکید می کند:«در جامعه ما نویسندگان زبده و خوب کم نیستند که فعالیت چشمگیری ندارند. همین امر باعث می شود نویسنگان بی تجربه در عرصه فرهنگی حضور پررنگی پیدا کنند و فضای فرهنگی جامعه را مسموم کنند. وقتی کتاب خوبی در بازار نباشد قاعدتا کسی برای خرید اقدام نکرده و ناخواسته میل به مطالعه کم می شود.»

کتاب ها به روز نیست

هاجر نوریانی دکترای ریاضی کاربردی دارد و استاد دانشگاه آزاد کرج است. او علت بی رغبتی به کتابخانه های عمومی را بی کیفیت بودن کتابها و به روز نبودن آن ها عنوان می کند و می گوید:« کتابخانه در کشور ما هنوز جایگاه ویژه خود را پیدا نکرده است.» او ادامه می دهد:« متاسفانه در نگاه ما کتابخانه یعنی جایی برای نگهداری کتاب. که اگر پیش آید بروی و کتابی هم امانت بگیری. در صورتی که این مکان جایی است برای پیشرفت علمی و بالابردن آگاهی. تبادل بحث های علمی.» به اعتقاد این استاد دانشگاه، برای اقبال مردم از کتابخانه و روی آوردن به مطالعه، باید فرهنگ سازی شود. نوریانی اشاره می کند رسانه می تواند بهترین گزینه برای این کار باشد و می گوید:« شاید با تبلیغ و ترویج از طریق رسانه ملی نگرش مردم به مطالعه تغییر دارده و آن ها را به کتابخوانی ترغیب کرد. رسانه ها می تواند این فرهنگ را در بین مردم جا بیاندازند که کتاب تجربه را زیاد می کند.» نوریانی معتقد است اولین گام برای رفع این معضل فرهنگی این است که امکانات مطالعه و زمینه شوق به کتابخوانی را برای مردم باید فراهم کرد. او پیشنهاد می دهد:«وقتی در کتابخانه ها برای هر سلیقه ای کتاب وجود داشته باشد. کم کم گرایش هم ایجاد می شود. دیگر اینکه شرایط محیطی این مکان فرهنگی را باید به استانداردهای جهانی تبدیل کرد.» این استاد دانشگاه، اشاره می کند که مرتب در نشست های مطبوعاتی از مسئولان سوال می شود چرا مردم کششی به رفتن به کتابخانه و مطالعه کردن ندارند؟ در صورتی که اگر نگاه کارشناسی خود را به فضای کتابخانه ها بیاندازند شاید جواب خود را بتوانند پیدا کنند؟ او کسادی رونق کتابخانه را از بی توجهی مسئولان فرهنگی می بیند و می گوید:« به جز کتابخانه های دانشگاه های بزرگ دولتی ، اغلب کتابخانه های عمومی از ابتدایی ترین تسهیلات هم بی بهره هستند. این محیط باید از نورپردازی کافی برخوردار باشد و دیگر اینکه صدا از محیط بیرون به داخل آن نفوذ نکند. بیشتر کتابخانه ها عایق صوتی ندارند و صدا از بیرون به راحتی فضای سالن را تحت شعاع قرار می دهد.» نوریانی ادامه می دهد:« هر چه امکانات رفاهی شهرستان ها کمتر و دورافتاده تر باشد قاعدتا کتابخانه آن هم بی کیفیت تر خواهد بود.»

نوریانی در ادامه به نکته مهمی اشاره می کند:«پایین بودن آمار مطالعه و بی اقبالی به فضای کتابخوانی به حدی است که اغلب مردم کتاب را برای تزیین خانه می خرند تا خواندن. متاسفانه در این چند دهه اخیر دیدن تلویزون رایج شده و کمتر کسی سراغ کتاب می رود اما باید توجه داشت که هیچ رسانه ای نمی تواند جای کتاب را بگیرد. نسلی که تلویزیون دیده اند و نسلی که کتاب خوانده اند با هم متفاوت هستند.» نوریانی در ادامه می افزاید:«در کتابخانه ها و کتابفروشی ها باید از کسانی کمک گرفت که کارشناس کتابداری هستند. مسلط بودن آنها می تواند مخاطب را برای خرید کتاب تشویق کند. محدود بودن ساعت کاری کتابخانه خود دلیل دیگری برای این مشکل است. خیلی از مردم دوست دارند به کتابخانه بروند یا برای مطالعه یا امانت گرفتن کتاب ولی شاغل هستند. زمانی که از کار فارغ می شوند، ساعت کاری کتابخانه هم تمام شده است.» او پیشنهاد می دهد مسئولان در کنار بررسی موضوعات مطرح شده ، بد نیست به این مسئله هم فکر کنند.