همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: اگرچه اکنون از آن قلعه خاطره‌انگیز که محل زندگی کشاورزان بود نشانی باقی نمانده و از دهه هفتاد جای خود را به فضای سبز و محدوده مترو داده است، اما زندگی کشاورزان در این قلعه و قوانین آن با تاریخ و هویت اصفهانک دولاب پیوند خورده است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
«علیرضا زمانی» تهران‌پژوه، در این‌باره می‌گوید: «می‌گویند به دلیل زندگی شماری از اصفهانی‌ها در قلعه اصفهانک این نام روی این آبادی و قلعه معروف آن باقی ماند. قلعه اصفهانک دولاب مانند دیگر قلعه‌هایی که در دوران رونق کشاورزی در تهران می‌ساختند، محل زندگی رعیت‌های کشاورز و خانواده‌های آنها بود. چهارسوی این قلعه اتاق‌هایی برای سکونت کشاورزان ساخته بودند که حیاط مرکزی قلعه را احاطه می‌کرد. زندگی در این قلعه نیز مانند دیگر قلعه‌های مشابه، قوانین و مقررات خود را داشت؛ از جمله اینکه در چوبی و بزرگ قلعه شب‌ها در یک زمان مشخص بسته می‌شد تا خطر ورود سارقان و حتی گرگ‌ها دفع شود. چرا که ممکن بود گرگ‌ها وارد قلعه شده و به جان گوسفندان بیفتند. خود اهالی نیز مسئولیت نگهبانی از قلعه را برعهده داشتند و در شیفت‌های مشخص روی برج‌های چهارگانه آن نگهبانی می‌دادند.»
قلعه اصفهانک نیز به سیاق دیگر قلعه‌های کشاورزان تهران از جمله قلعه چیتگر و قلعه ارامنه در آبادی ونک، برای زندگی ده‌ها خانوار در کنار یکدیگر امکانات کافی داشت. زمانی می‌گوید: «تا وقتی کشاورزی در دولاب پر رونق بود، زندگی در قلعه اصفهانک هم جریان داشت. در دوران ناصرالدین‌شاه با تغییر مسیر کاریز پرآب این محدوده به سلطنت آباد که منجر به بی‌آبی اراضی کشاورزی اصفهانک شد و نیز توسعه شهر و از میان رفتن زمین‌های کشاورزی در دهه‌های بعد، قلعه اصفهانک هم از روزهای طلایی خود فاصله گرفت. اما این قلعه در روزگاری که میزبان ده‌ها خانواده بود امکاناتی چون حمام، آب‌انبار و چندین اتاق برای سکونت داشت. اتاق‌های کوچک و بزرگ که بر اساس تعداد هر خانوار در اختیارشان قرار گرفته بود. زمین‌های کشاورزی که از میان رفت، به تدریج خانواده‌هایی که که در قلعه زندگی می‌کردند هم کوچ کردند و تا مدت‌ها این بنای خشت و گلی متروکه مانده بود.»
دولاب علاوه بر قلعه اصفهانک، خانه‌های تاریخی دیگری دارد که روزگاری محل زندگی رجال بود. اکنون عمارت وثوق که به حسن وثوق یا وثوق‌الدوله، سیاستمدار برجسته معاصر که مسئولیت‌های مهمی چون صدراعظم احمد شاه قاجار، چند دوره وزیر مالیه، وزیر خارجه، وزیر داخله و... را برعهده داشت در دل بوستان سلیمانیه پذیرای گردشگران است. خانه دکتر محمد معین، نویسنده یکی از معتبرترین و معروف‌ترین فرهنگ واژگان فارسی که اگرچه اکنون در خیابان پیروزی و محدوده چهارصد دستگاه قرار دارد نیز از بناهای مهم محدوده دولاب تاریخی محسوب می‌شود.
نظر شما