همشهری آنلاین - مریم سرخوش: نگاه برخی افراد به سالمندی، پیری، بیماری، سختی، عدم تحرک و... است. اما کارشناسان و متخصصان نظام سلامت همواره تاکید کرده‌اند که سالمندی نه تنها دوره بدی نیست که هر قدر امید به زندگی افزایش پیدا کند و افراد طول عمر بیشتری داشته باشند، نشان دهنده شاخص خوب سلامت در یک جامعه به شمار می‌رود.
از بیماری‌های واگیر به غیرواگیر
جباری می‌گوید: در بحث بیماری‌ها در تمام دنیا، چند گذار را تجربه کرده‌ایم. اولین گذار بیماری‌های عفونی و واگیر بوده است. یک زمانی در ایران به مانند دیگر کشورهای دنیا کودکان بر اساس اسهال و استفراغ از بین می‌رفتند یا بیماری‌هایی از جمله وبا و طاعون جان انسان‌ها را می‌گرفتند. در این گذار از بیماری‌های واگیر به بیماری‌های غیرواگیر رسیدیم و اکنون رتبه اول مرگ و میر در ایران ناشی از بیماری‌های قلبی – عروقی و حوادث ترافیکی است که تحت تاثیر سبک زندگی قرار دارد. یا بیماری‌های زمینه‌ای از جمله دیابت و فشار خون همراه با کم تحرکی و چاقی در حال گرفتن جان جوانترهاست یا باعث می‌شود که میانسالی و سالمندی خوبی را تجربه نکنند.
به گفته این مسئول نکته مهم این است که سبک زندگی در ابعاد مختلف باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که منجر به سالمندی فعال و پویا باشد. این موارد شامل خودمراقبتی، تغذیه، اصول خواب و بیداری، محیط زندگی، محیط زیست و حتی مسائل مرتبط با سلامت روان هستند.
عبور از غیرواگیر به سالمندی
جباری ادامه می‌دهد: گذار سوم هم عبور از بیماری‌های غیرواگیر به سالمندی جمعیت است. یعنی ما هم بیماری‌های غیرواگیر را داریم و هم سالمندی جمعیت رقم می‌خورد که بخش زیادی از آنها سبک زندگی سالم نداشته و نخواهند داشت.
او با بیان این که چنین افرادی عمدتا دچار دیابت، فشار خون، سکته‌های قلبی و مغزی هستند، عنوان می‌کند: این بیماری‌ها حتی باعث مرگ آنها هم نمی‌شود اما در آینده منجر به زمین‌گیر شدن و سالمندی سخت هستند، چون هم سالمندند و هم بیماری دارند. مساله مهم اینجاست که ممکن است ما نیروی کار و جوان جایگزین هم نداشته باشیم و افراد برای مراقبت و نگهداری از این بیماران به تعداد کافی نیستند یا اصلا وجود ندارند. گذار سوم یکی از مهم‌ترین چالش‌های آینده کشور خواهد بود اگر امروز برای حفظ و جوانی جمعیت کاری نکنیم.
فاکتورهای آسیب‌زا برای سلامت
جباری می‌گوید: با وجود تمام این گذارها، مشکل اصلی ما این است که ما در حال حاضر جمعیت میانسالی داریم که با توجه زندگی شهرنشینی، پشت میزنشینی، کم تحرکی، سطح رفاهی نسبتا متوسط به بالا (به عنوان مثال برای تمام ترددها و حتی مسافت‌های کوتاه از خودرو استفاده می‌شود) و... سبک زندگی مناسبی ندارند.
به تاکید او، این مساله از بزرگسالان که به نسل کودک و نوجوان هم منتقل شده است. کودکان در دهه ۵۰ و ۶۰ پیاده به مدرسه می‌رفتند اما اکنون بچه‌ها با سرویس تردد می‌کنند، حداقل تحرک را دارند. حیاط مدارس هم کوچک است و امکان بازی و دویدن برای آنها فراهم نیست. در خانه هم به دلیل فضای آپارتمان‌نشینی امکان بازی و تحرک برای کودکان فراهم نیست. این مساله درباره جوانان و میانسالان هم وجود دارد و نکته مهم این که افراد در خورد و خوراک روزانه هم کالری زیادی دریافت می‌کنند یا رژیم غذایی مناسبی ندارند.
رئیس مرکز جوانی جمعیت و سلامت خانواده وزارت بهداشت درباره تفاوت چاقی ایرانی‌ها از گذشته تا کنون هم عنوان می‌کند: در گذشته افراد بعد از ۴۰ تا ۵۰ سالگی دچار چاقی می‌شدند اما اکنون معضل چاقی و اضافه وزن حتی به سنین جوانی و کودکی هم رسیده است. البته اقدامات خوبی برای اطلاع‌رسانی به این افراد انجام شده، اما همچنان سطح سواد عمومی جای کار دارد و باید ارتقا پیدا کند.
بیشتر بخوانید
سالمندان چه مقدار ویتامین D باید مصرف کنند؟
چطور می‌توانیم ۱۱۵ ساله شویم؟
راه های پیشگیری از پوکی استخوان در سالمندان
از سالمندی غفلت کردیم
غفلت از چند حوزه جمعیتی از جمله مشکلات مهمی است که با آن مواجهیم. این نکته دیگری است که جباری به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: طی سال‌های گذشته از جوانی جمعیت غلفت کردیم و اکنون همه کشور بسیج شده و تلاش می‌کنند که این عقب‌ماندگی جبران شود. در بحث سالمندی هم این غفلت وجود داشته است.
به گفته این مسئول ایران در حال حاضر حدود ۱۰ میلیون سالمند دارد اما این عدد با افزوده شدن متولدان دهه ۵۰ و ۶۰ طی چند سال آینده به بیش از ۲۵ میلیون نفر خواهد رسید و باید مورد توجه قرار بگیرد. البته بیش از یک دهه است که شورای ملی سالمندان در کشور داریم که باید در حوزه بهداشت، کرامت سالمندی، بیمه و بیمه‌های تکمیلی، استفاده ازدانش و تجربه سالمندان و... تدبیر کند. این شورا زیر مجموعه وزارت رفاه است اما فعال نیست و باید جدی‌تر به آن نگاه شود.
او تاکید می‌کند که حتی اگر در کشور دغدغه جوانی جمعیت را هم نداشتیم باید برای سالمندی افراد و حفظ کرامت آنها درست تدبیر کنیم. البته در وزارت بهداشت اداره سلامت سالمندان فعال است اما سالمندی چون مقطعی از گروه‌های سنی و زمانی است که نیازهای بهداشتی، درمانی، روانی، عاطفی و روانشناختی سالمندان بیشتر می‌شود باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.
چالش اصلی سالمندی
جباری با اشاره به این که خیلی‌ها تصور می‌کنند چالش اصلی دوره سالمندی، خدمات بهداشتی و درمان است، توضیح می‌دهد: تنهایی در دوره سالمندی هم اهمیت زیادی دارد. یعنی سالمندان در دوران پیری کسی را ندارند که تعاملاتشان را ادامه دهند. به همین دلیل است که در کشوری مثل کانادا هر سالمند مسئولیت یک کودک در مدرسه را می‌پذیرد که از تنها دربیاید. خبر بد در این باره از کشور ژاپن شنیده می‌شود که سالمندانشان به قدری تنها هستند، در منزل فوت می‌کنند و چند روز بعد، ممکن است شهرداری متوجه شود که شخصی در آن منزل فوت کرده است.
به گفته جباری اینها پدیده‌های اجتماعی در هم تنیده هستند که باید به آن توجه شود. شورای ملی سالمندان هم باید به این مساله ورود جدی داشته باشد و حداقل تدبیری بیندیشیم که در زمان سالمندی خودمان به عنوان مدیران فعلی کشور، بتوانیم از این تدابیر بهره‌مند شویم.
غیرواگیرها را جدی بگیرید
به جز آنچه درباره اهمیت سالمندی گفته شد، موضوع مهم‌تر سبک زندگی، تغذیه و فعالیت فیزیکی در دوره‌های پیش از سالمندی است. جباری با بیان این مطلب عنوان می‌کند: دوره میانسالی باید به گونه‌ای تنظیم شود که بهره آن را در سالمندی ببریم. اگر از همین الان به فکر بیماری‌های غیرواگیر به ویژه دیابت و فشار خون نباشیم، قطعا در آینده با مشکلات زیادی مواجه خواهیم بود.
او ادامه می‌دهد: اصل مهم، عدم ابتلا به این بیماری‌هاست اما اگر ابتلا وجود داشت، باید تشخیص به موقع داده شود و با درمان و مدیریت بیماری، آسیب‌ها حداقلی شوند. اما بی‌توجهی و بی‌اطلاعی به فشار خون و دیابت قطعا شخص را در آینده و دوران سالمندی با عوارض و مشکلات متعددی مواجه می‌کند.
فعال بمانید
یک توصیه دیگر از جباری برای سبک زندگی سالم، حفظ تحرک و فعالیت فیزیکی است، حتی اگر به پیاده‌روی کوتاه یک ربع تا ۲۰ دقیقه روزانه منتهی شود.
او در توضیح بیشتر بیان می‌کند: این پیاده‌روی همراه با افزایش ضربان قلب می‌تواند باعث دفع سموم هم شود. در منازل و آپارتمان‌ها هم تجهیزات ورزشی از جمله تردمیل هم می‌تواند شرایط پیاده‌روی سبک را برای افراد ایجاد کند. علاوه بر این در سبک مصرف مواد غذایی هم باید توجه شود که خوراکی‌هایی با کالری بالا، چرب و پرنمک کمتر مصرف شود، بیشترین اولویت‌ها مصرف میوه و سبزیجات باشد. در این زمینه آموزه‌های طب ایرانی هم در دسترس است و متخصصان این حوزه توصیه‌های ویژه‌ای در تنظیم خواب، خوراک، ورزش و... دارند.
بخوابید
رئیس مرکز جوانی جمعیت و سلامت خانواده وزارت بهداشت می گوید: در زندگی شهرنشینی امروزه افراد به ویژه گروه‌های سنی میانسال و جوانان خواب خوبی ندارند. آنها به دلیل استفاده از تکنولوژی و امکانات رفاهی تا ساعت‌های زیادی از نیمه‌شب بیدارند. این افراد اگر کارمند باشند، صبح‌ها با رخوت و سستی بیدار می‌شوند و در غیر اینصورت تا ساعات زیادی از روز می‌خوابند. این شکل از زندگی و نداشتن خواب مناسب خطر بیماری‌های قلبی – عروقی را به شدت افزایش می‌دهد. درحالی که تنظیم خواب بسیار دستورالعمل ساده‌ای دارد که با رعایت آنها می‌توان به سلامت جسم کمک کرد و سالمندی فعال و پویا داشت. البته بهتر است این آموزش‌ها از کودکی آغاز شود که با افزایش سن در افراد نهادینه شده باشد.
سلامت روان هم مهم است
جباری تاکید می‌کند: به جز توجه به سلامت جسم، سلامت روان هم در دوره میانسالی اهمیت زیادی دارد. طب ایرانی با عنوان اعراض نفسانی آن را مطرح می‌کند که حتی یک غم و شادی هم بر فیزیک بدن تاثیر می‌گذارد. در طب نوین هم این موضوع تایید می‌شود، یعنی بسیاری از بیماری‌ها در حوزه پزشکی که تابلوهای جسمی دارند، منشا روانی دارند. به عنوان مثال فرد مشکل زخم معده دارد اما این آسیب در عضو معده نیست بلکه زخم معده استرسی ایجاد شده است. یعنی ترشح اسید معده بر اثر استرس افزایش پیدا می‌کند.
او ادامه می‌دهد: باید گروه‌های سنی مختلف به ویژه میانسالان مهارت‌های مختلف را یاد بگیرند. در تعابیر دینی، جهان پس از مرگ، خلقت و خداوند موجب آرامش است. مطالعات هم نشان داده که اعتقاد به آموزه‌های دینی و مذهبی آرامش‌بخش است. از سوی دیگر افراد باید مهارت‌های مختلف مواجهه با مشکلات، کنترل خشم، اضطراب و... را آموخته باشند. بسیاری از توصیه‌های روانشناختی از جمله همزیستی مسالمت‌آمیز، عشق و محبت ورزیدن و... هم می‌تواند در آرامش روان تاثیر بگذارد. خصلت‌های بد از جمله دروغگویی، بدخواهی و حسادت هم می‌تواند منجر به عوارض جسمی و روانی شود و باید از آنها دوری کرد.
خوش خلق باشید
جباری به یک نکته مهم دیگر هم اشاره می‌کند و می‌گوید: دوره سالمندی همانند کودکی، دوره نیاز و وابستگی دوباره انسان‌هاست. خلق‌وخوی خوش می‌تواند منجر به برآورده شدن این نیاز در سالمندان شود، چون حتی کودکان هم به سوی کسی می‌روند که خوش‌اخلاق‌تر باشد. افراد باید پیش از رسیدن به پیری برای داشتن چنین خصیصه‌ای روی خودشان کار کنند. این سرمایه‌ای است که در میانسالی و جوانی رقم می‌خورد و در سالمندی به کار می‌آید.