آنها می‌گویند فرد روزه‌دار در ماه مبارک رمضان به دستگاه‌های مختلف بدن فرصت می‌دهد که در این مدت استراحت و برای فعالیت دوباره تجدید حیات کرده و بازسازی شوند. برای اینکه بدانیم چه فعل و انفعالاتی سبب بازسازی اندام‌های مختلف فرد روزه‌دار می‌شود، با دکترمحمدرضا واعظ‌مهدوی، استاد دانشگاه و متخصص فیزیولوژی گفت‌وگو کرده‌ایم.
- هم‌کــارشناسـان تغـذیه و هم کارشناسان فیزیولوژی معتقدند که روزه‌داری اثرات بسیار مثبت و تأثیرگذاری بر سلامت فرد روزه‌دار دارد. روزه‌داری چگونه به طریق علمی می‌تواند به سلامت جسمی فرد روزه‌دار کمک کند؟
در سال‌های گذشته لاغری و کمبود انواع ویتامین‌ها، عمده‌ترین مشکل سوءتغذیه بوده اما در حال حاضر، مشکل سوءتغذیه بیشتر به سمت پرخوری و چاقی تغییریافته است به‌طوری که مطالعات مختلف نشان می‌دهد بیش از 55 تا 60درصد از افرادی که سوءتغذیه دارند دچار اضافه وزن یا چاقی بوده و این مسئله عارضه جدی است که جوامع امروزی با آن مواجه هستند.
اما روزه‌داری در‌ماه مبارک رمضان، می‌تواند این افزایش وزن و حجم زیاد غذا را تحت کنترل و نظم قرار دهد. مطالعات مختلف در جهان نیز نشان می‌دهد که کاهش حجم غذا می‌تواند منجر به افزایش طول عمر و ارتقای سلامت افراد شود. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که چنانچه میزان حجم غذا 40درصد کاهش یابد طول عمر افراد حدود دوبرابر افزایش می‌یابد. بنابراین هم محدود کردن میزان کالری دریافتی و هم محدود‌کردن حجم غذا اثرات بسیار زیادی در افزایش طول عمر دارد. از سوی دیگر، به‌دلیل عادات بدغذایی و به‌دنبال آن حجم زیاد غذا، امروزه شاهد بروز انواع بیماری‌ها هستیم. دیابت و افزایش کلسترول خون و به‌دنبال آن بیماری‌های قلبی و عروقی تنها نمونه‌هایی از بیماری‌هایی است که به‌دلیل عادات بدغذایی و حجم بالای غذا افزایش یافته و بسیار هم شایع شده است. اما از آنجا که در ماه رمضان، با محدود شدن میزان غذا، میزان کلسترول خون کاهش می‌یابد و علاوه برآن میزان قندخون هم تحت کنترل قرار می‌گیرد، بنابراین روزه‌داری می‌تواند اثرات تعیین‌کننده و چشمگیری بر کاهش انواع بیماری‌ها داشته باشد. عامل مهم دیگری که روزه‌داری بر کاهش و یا حتی مهار آن بسیار تأثیر دارد استرس اکسیداتیو است.
- استرس اکسیداتیو چیست و روزه‌داری چگونه می‌تواند استرس اکسیداتیو را کاهش دهد و یا مهار کند؟
استرس اکسیداتیو یعنی تهاجم رادیکال‌های آزاد بر دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن؛ حالتی که در جریان فعالیت‌های سوختوسازی بدن رخ می‌دهد به‌ویژه در شرایطی که یک موجود در مواجهه با استرس قرار می‌گیرد. در جریان این سوخت‌وساز موادی آزاد می‌شوند که بخشی از این مواد مضر و غیرضروری هستند. از مهم‌ترین این مواد که در جریان این پدیده آزاد می‌شوند رادیکال‌های اکسیژنی یا یون‌های اکسیژنی فعال هستند که اصطلاحا به رادیکال‌های فعال اکسیژنی موسوم هستند.
- آزادشدن رادیکال‌های فعال اکسیژنی در جریان استرس اکسیداتیو باعث چه آسیب‌هایی در بدن می‌شود؟
آزادشدن رادیکال‌های فعال اکسیژنی در جریان فعالیت‌های سوختوسازی، آسیب‌های شدیدی به ساختارهای حیاتی سلول‌ها وارد کرده که این آسیب‌ها شامل آسیب به آنزیم‌ها و پروتئین‌های درون‌سلولی، رسوب کلسترول بد در جداره عروق، جهش‌های نابه‌جا در سلول‌ها و به‌دنبال آن مستعد شدن فرد برای ابتلا به انواع بیماری‌ها ازجمله انواع سرطان‌هاست.
- قلب عضو پرکار بدن است که خون را به همه بخش‌های بدن از سلول‌ها و عضلات گرفته تا استخوان‌ها و سایر اعضا، پمپ می‌کند. روزه‌داری چه تأثیر مثبتی بر سلامت قلب دارد؟
یکی از سیستم‌هایی که در اثر استرس اکسیداتیو به‌شدت آسیب می‌بیند سیستم قلب‌و‌عروق است. به این دلیل که استرس اکسیداتیو سبب می‌شود که تغییرات ساختمانی در کلسترول بد رخ دهد و این کلسترول بد در جداره عروق رسوب کند و این مسئله باعث تنگ‌شدن عروق، افزایش فشارخون، آسیب‌های مختلف در درازمدت برای قلب و در نهایت ممکن است به انواع سکته‌های قلبی نیز منجر شود. اما نکته قابل تامل این است که با روزه‌داری می‌توان از تولید رادیکال‌های آزاد اکسیژنی که روی سیستم قلب تأثیر نامطلوب می‌گذارند، جلوگیری کرد. از سوی دیگر متخصصان قلب همواره به بیماران خود توصیه می‌کنند که حجم غذای خود را کاهش داده و به این ترتیب وزن خود را کم کنند چرا که این اقدام اثرات مثبتی در سیستم قلب و عروق نیز می‌گذارد. در‌ماه مبارک رمضان هم به‌دلیل اینکه درهرحال حجم غذای افراد کم می‌شود و وزن افراد نیز طبیعتا کاهش می‌یابد روزه‌داری باعث عملکرد بهتر قلب و عروق می‌شود.
- دستگاه گوارش فرد روزه‌دار در ماه مبارک رمضان دچار چه تحولات مثبتی می‌شود؟
در ماه مبارک رمضان مدت زمانی که غذا نمی‌خوریم، دستگاه گوارش، آنزیم‌ها و مواد مورد نیاز را برای هضم غذا ترشح نمی‌کند و به این ترتیب رادیکال‌های آزاد نمی‌توانند بر دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن غلبه کنند. به‌عبارت بهتر، دستگاه گوارش اصلی‌ترین سیستم بدن است که هنگام روزه‌داری فعالیت خود را کاهش داده و تقریبا در مدت زمانی که فرد روزه‌دار است در استراحت به سر می‌برد و زمانی که دستگاه گوارش در حال استراحت است سلول‌هایی که در نتیجه استرس اکسیداتیو آسیب دیده‌اند، بازسازی می‌شوند.
تاثیرروزه‌داری برکاهش میزان رادیکال‌های آزاد اکسیژنی در بدن
مطالعات مختلف نشان می‌دهد که روزه‌داری و محدود کردن حجم غذای دریافتی استرس اکسیداتیو را در بدن مهار می‌کند و میزان رادیکال‌های آزاد اکسیژنی را نیز کاهش می‌دهد و علاوه برآن، فرایندهای سوختوسازی را از سوخت‌وساز گلوکزی به سوخت‌وساز لیپیدی تغییر می‌دهد. به‌عبارت ساده‌تر سوخت‌وساز موادقندی به مواد چربی تغییر پیدا می‌کند و از آنجا که عوامل مربوط به استرس اکسیداتیو عمدتا در جریان سوخت‌وساز گلوکز و مواد قندی در بدن ایجاد می‌شود روزه‌داری تأثیر فوق‌العاده‌ای بر کاهش تولید رادیکال‌های آزاد اکسیژنی دارد. هنگامی که فرد روزه می‌گیرد بدن، قند و مواد غذایی دریافت نمی‌کند و از ذخایر چربی خود استفاده می‌کند. بنابراین در جریان سوخت‌وساز، بدن عوامل استرس اکسیداتیو را یا تولید نمی‌کند یا خیلی کم تولید می‌کند. مطالعات مختلف، نشان می‌دهد زمانی که فاصله دریافت بین دو وعده غذا بیش از 9تا 12ساعت طول بکشد سوخت‌وساز مواد قندی کاهش و سوخت‌وساز مواد چربی افزایش می‌یابد که این خود باعث کاهش رادیکال‌های آزاد اکسیژنی و کاهش استرس اکسیداتیو در بدن می‌شود. اینها همه سبب می‌شود که سطح سلامتی افزایش یابد.
