«تاريخ چاپ و نشر كتاب فارسي» با تشريح تاريخچه پيدايش صنعت چاپ در ايران، به ارائه اطلاعاتي درباره نخستين كتاب‌هاي چاپ فارسي، اولين چاپخانه در ايران، و معرفي اولين باني چاپ و نشر كتاب در ايران پرداخته و همراه با اشاره به روند اعزام نيرو از ايران به پترزبورگ براي فراگيري فن چاپ و اعزام نخستين گروه تحصيلي به انگلستان، تحولات فرهنگي دوران قاجار را تشريح كرده است.
نخستين كتاب‌هاي چاپي در ايران، تاريخچه آغاز چاپ كتاب در تهران، چاپ كتاب‌هاي سربي در اصفهان، چاپ سنگي و چاپ مصور كتاب و راه‌اندازي چاپخانه‌هاي ملي، سربي و سنگي در ايران از سرفصل‌هايي است كه در جلد اول اين مجموعه پنج جلدي مورد توجه قرار گرفته است.
معرفي مراكز ايران‌شناسي و چاپ و نشر كتاب‌هاي فارسي در كشورهاي هندوستان، پاكستان، افغانستان، تركيه، مصر، لبنان (بيروت)، عراق، هلند، انگلستان، روسيه، تاجيكستان، فرانسه، آلمان، اطريش، چكوسلواكي، ايتاليا، دانمارك، لهستان، يوگسلاوي سابق (منطقه بالكان)، پرتغال و اسپانيا، سوئد، نرو‍ژ و فنلاند، مجارستان و روماني و آمريكا، نزديك 70 درصد جلد اول «تاريخ چاپ و نشر كتاب فارسي» را تشكيل مي‌دهد.
جلد دوم كتاب به تاريخ‌نگاري درباره كتابفروشي و چاپ كتاب در شهرهاي تهران، تبريز، اصفهان، شيراز، اروميه، مشهد، ديگر شهرهاي استان خراسان، كرمان، يزد، رشت، بوشهر، كرمانشاه، همدان، ملاير، اراك، اردبيل، قم، كاشان، زنجان، اهواز، خرم‌آباد، بروجرد، دزفول، آبادان، خرمشهر، سنندج، قزوين، بندر انزلي، ساري، گرگان و خوي پرداخته است.
حدود 45 درصد از حجم سومين جلد مجموعه «تاريخ چاپ و نشر كتاب فارسي» به معرفي 66 ناشر تهران تا سال 57 پرداخته و از انتشارات گنج دانش به عنوان قديمي‌ترين موسسات انتشاراتي در تهران نام برده كه فعاليت خود را از اواخر دوران قاجاريه آغاز كرده است.
معرفي ناشران مذهبي و مجله‌هاي ناشر كتاب، بررسي چاپ و نشر كتاب‌هاي رشته‌هاي هنري، معرفي ناشران و نهادهاي دولتي نشر كتاب در دوران پهلوي‌ها، بررسي روند نشر كتاب كودك و همچنين نشر كتاب‌هاي درسي در ايران پيش از انقلاب اسلامي از ديگر بخش‌هاي مجموعه پنج جلدي «تاريخ چاپ و نشر كتاب فارسي» (از برآمدن تا انقلاب) است.
بخش عمده چهارمين جلد اين مجموعه به معرفي چهره‌هاي خدمتگزار نشر كتاب در ايران اختصاص پيدا كرده و از محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، اعتضادالسلطنه، محمدحسين فروغي، اعتصام‌الملك، محمدعلي تربيت، محمد نخجواني، شيخ آقا بزرگ طهراني، حاج آقا حسين ملك، خانبابا مشار، مهدي بياني، محمدتقي دانش پژوه، يحيي ذكاء، پرويز ناتل خانلري، احسان يارشاطر، ايرج افشار، كريم امامي، سيروس طاهباز، نجف دريابندري، پرويز شهرياري، رضا سيدحسيني، كامران فاني، هرمز وحيد، همايون صنعتي‌زاده، فردريش لانكامرر و مهدي آذريزدي به عنوان چهره‌هاي برجسته اين حوزه نام برده است.
در بخش معرفي كتابخانه‌هاي مهم ايران نيز به كتابخانه ملي ايران، كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شورا، كتابخانه مركزي و مركز اسناد دانشگاه تهران، كتابخانه دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران، كتابخانه و موزه ملك، كتابخانه سلطنتي، كتابخانه وزيري يزد، كتابخانه آستان قدس رضوي، كتابخانه عمومي آيت‌الله مرعشي نجفي، كتابخانه‌هاي هنري، كتابخانه عمومي كشور، كتابخانه ملي رشت، كتابخانه ملي تبريز، كتابخانه عمومي تربيت تبريز، كتابخانه ملي پارس و كتابخانه شاه چراغ اشاره شده است.
در بررسي انجمن‌ها و نهادهاي فرهنگي در ايران از صفويه تا 1357 شمسي نيز از قهوه‌خانه به عنوان محل تجمع و نخستين پاتوق‌هاي فرهنگي تا شكل‌گيري كانون نويسندگان ايران رويدادنگاري شده و در اين بين به نخستين كنگره نويسندگان ايران، كافه‌نشيني و پاتوق‌نشيني در تهران، شب‌هاي شعر و مراكز و انجمن‌هاي تئاتري و ... اشاره شده است.
دانشمندان و نويسندگان كتابفروش و ناشر، خطاطان كتاب از 1320 شمسي به بعد، صحافان و پديده‌هايي نظير كهنه‌فروشي كتاب، اعلان كتاب، چاپ و نشر كتاب‌هاي مخفي، سالنامه در ايران، هنر در كتاب و ... از ديگر محورهايي است كه مطالعه جلد چهارم «تاريخ چاپ و نشر كتاب فارسي» (از برآمدن تا انقلاب) اطلاعاتي مبسوط در اختيار خواننده قرار مي‌دهد. جلد پنجم اين مجموعه نيز به كتابنامه و نمايه‌ها اختصاص پيدا كرده است.
نظر شما