همشهری آنلاین - بهاره خسروی : در ریشه عامیانه تهران را به دو بخش ته+ ران تجزیه شده و معنی این لغت به فردی که حیوانات یا افراد دیگر را پیش می‌راند و یا در اعماق زمین خانه داشته نسبت می‌دهند. «یاقوت حموی» در کتاب «معجم البلدان» و «زکریا قزوینی» در کتاب «آثار البلاد و اخبارالعباد» نقل کرده است : «تهرانی‌ها در خانه‌های زیرزمینی زندگی می‌کنند. »
بعضی از پژوهشگران دو واژه تهران و شمیران را در کنار هم گذاشتند و تهران را مکان مسطح یا دشت و شمیران را مکانی که در آن برکه یا مخزن آب وجود دارد معنی کردند. با این اوصاف شمی به معنی مکان آبدار و «ته» به معنی مکان مسطح یا دشت با «ران» پسوند مکان ترکیب شده‌اند و دو واژه شمیران و تهران را ساختند. بر این اساس شمی یا «ته» با پسوند ران ترکیب می‌شود.
در ادامه این ریشه‌یابی و صفاتی که این عالمان به شهرمان نسبت می‌دهند، احمد کسروی نیز تهران را جایگاه گرم و شمیران را جایگاه سرد معنی کرده است. البته ماجرا فقط به اینجا ختم نمی‌شود باز هم اگر در میان متون قدیمی سرک بیشتری بکشیم نام‌های دیگری به کهنه پایتخت ایرانی نسبت دادند.
در دوره‌ای حتی شهر تهران را بهزان یا بهنان می‌خواندند. «دخویه محقق هلندی» در زمان تصحیح کتاب «المسالک و الممالک» به این موضوع اشاره می‌کند. او در صفحه ٢٠٩ این کتاب زیر نام «بهزان» با سنجش آن در دستنویس دیگر به گونه «بهنان» می‌نویسد : «شاید این کلمه را تهران باید خواند. » البته در این میان محقق وطنی «محمد عبدالوهاب قزوینی» و «عباس اقبال آشیانی» هم این موضوع را تایید کردند.
البته باز هم بنا بر تحقیقات انجام شده در کتاب‌های «صورت الارض» ابن حوقل و «احسن التقاسیم» مقدسی هم اشاره‌ای به کلمه «بهزان» شده است. علاوه بر اینها نام «بهزان» در ترجمه فارسی «المسالک و الممالک» توسط مترجمی ناشناس در قرن پنجم و ششم هجری ذکر شده است. یک نسخه قدیمی دیگری هم از این کتاب موجود است که «محمد بن اسعد عبدالله تستری» آن را به فارسی ترجمه کرده و به‌جای واژه «بهزان» از کلمه «بهنان» استفاده و آن را یکی از روستاهای ری عنوان کرده است.
یاقوت حموی در این میان بیکار ننشسته و بعد از کلی تحقیق و تفحص در این زمینه در کتاب «معجم البلدان» نوشته است : «بهزان موضعی است نزدیک ری. گفته‌اند شهرری آنجا بوده و مردمش به موضع کنونی نقل مکان کرده‌اند و آنجا خراب شد و آثارش تا کنون بجاست. میان آن و شهرری شش فرسنگ فاصله است. »
همچنین همان‌طور که یاقوت حموی از آن یاد کرده، در بهزان خرابه‌های باستانی، وجود داشته که احتمال می‌دادند متعلق به ری عتیق باشد. البته تا به حال در هیچ منبعی دیده نشده که خرابه‌های قدیمی تهران محل ری باستان باشد.
نظر شما