سرپرست معاونت فرهنگی وزارت ارشاد چهارشنبه گذشته و همزمان با برپایی نمایشگاه کتاب استان یزد گفت: کل نمایشگاه‌های کتاب استانی که بعد از انقلاب اسلامی در کشور برگزار شده 231 نمایشگاه بوده که از این تعداد 131 نمایشگاه در زمان دولت‌های نهم و دهم برگزار شده است.»
سخنان سرپرست معاونت فرهنگی ارشاد در نمایشگاه استانی یزد
از همان زمانی که طرح نمایشگاه کتاب استانی اجرا شد، به گمانم سال‌های انتهایی دهه هفتاد، کارشناسان و خبرگان نشر گفتند اگر این طرح با چنین شرایطی که برگزار می‌شود به عنوان یک راه حل مقطعی مورد نظر باشد، امری میمون وبرکت خیز است،اما اگر قرار باشد به هدف اصلی و نهایی برای ترویج فرهنگ کتابخوانی تبدیل شود، طرح و ایده‌ای ضد توسعه این امر خواهد بود. دلیل آنها هم برای چنین امری این بود که نمایشگاه را امری گذرا و مقطعی می دانستند و معتقد بودند آن چیزی که اسباب پایداری در پیشه کتاب را سبب می شود،همانا نگاه دائمی و نه موقتی به این مقوله است و نگاه دائمی هم می‌گوید که باید به فکر ایجاد کتابفروشی های دائمی بود و این گونه است که در تمام طول سال مخاطبان کتاب در شهرستان ها می توانند از کتاب بهره ببرندو علاوه بر آن ویترین کتاب هم دائمی و ایجاد شغل های دائمی در این پیشه تقویت می شود.اما به مصداق این سخن که بوروکراسی جوهرا و ذاتا میل به توسعه و گسترش دارد، تشکیلات موسسه نمایشگاه‌های کتاب استانی به سمتی حرکت کرد که بتواند خود را تثبیت کرده و هر ساله بودجه ای زیاد را به این مسئله اختصاص دهد.
قدمت برپایی نمایشگاه‌های استانی به بیش از 15 سال می‌رسد. کارکرد اصلی این نمایشگاه ها ، کارکردی تسکینی بود، یعنی موقت و قرار هم بر این بود که این نمایشگاه ها استمرار نداشته باشند. عمده ناشران بخش خصوصی برپایی این نمایشگاه را رقیبی جدی برای از میدان به در کردن فروشگاه های کتاب در شهرستان ها می دانند و می دانستند و معتقد بودند وقتی نمایشگاه استانی برپا می شود، عملاسبد خرید کتاب بخش تقاضای بازار در آن استان یا شهر را به خود جذب می کند و این گونه همان پولی که قرار است صرف خرید از فروشگاه های کتاب شود، به سمت این نمایشگاه سرازیر می شود و عملاکتابفروشان دائمی شهرستان ها بخش عمده یی از بازار خود را از دست می دهند. در مقابل این انتقاد، وزارت ارشاد و به ویژه موسسه نمایشگاه های فرهنگی ایران معتقد بودند توزیع کتاب در سراسر کشور عادلانه نیست و برپایی این نمایشگاه می تواند نوعی عدالت توزیعی را برقرار کند. در سال های اولیه نمایشگاه بحث تخفیفات به عهده خود ناشران گذاشته شده بود و بر اساس توافقی میان ناشران شرکت کننده با مسوولان نمایشگاه، کف 10 درصد تخفیف برای ایجاد انگیزه در خریداران لحاظ می شد، اما در درازمدت این تخفیفات بالاتر رفت و هم اکنون کف تخفیف زیر 20 درصد قیمت پشت جلد نیست، ضمن آنکه با تزریق بن کتاب بین شهروندان، عملا20 درصد دیگر هم تخفیف از طرف دولت در نظر گرفته می شود و در نهایت خریدار با 40 درصد تخفیف وارد نمایشگاه می شود. در این شرایط است که سخن منتقدان این گونه نمایشگاه ها را باید منطقی تر دانست، آنجا که خود دولت به عنوان یک نهاد و رقیب گردن کلفت برای کتابفروشان شهرستانی عمل می کند و با توزیع بن کتاب (که در نحوه توزیع آن هم هزار اما و اگر وجود دارد) و وادار ساختن ناشران به دادن تخفیف در این قحط سال نقدینگی، ناشران را به کارهایی وامی دارد که با منطق اقتصادی کارشان کمتر همخوانی دارد.
گروهی از ناشران شناخته شده بخش خصوصی چند سالی است که اصولادر نمایشگاه‌های استانی کمتر شرکت می‌کنند و یکی از دلایل آنها هم همانا به صرفه نبودن شرکت در این نمایشگاه هاست. به اختیار گرفتن یک نیروی تمام وقت، اجاره کردن غرفه و دادن هزینه ایاب و ذهاب و پست کتاب (با هزینه های کمرشکن کنونی) و محل اقامت، و خورد و خوراک، سبب شد که عملادخل و خرج این کار صرف نکند، ضمن آنکه با روی کار آمدن دولت آقای احمدی نژاد و فشارهایی بر ناشران مستقل در ممانعت از آوردن برخی از عناوین و کتاب هایی که مجوز داشتند به نمایشگاه، سبب شد تا عملاآنها عطای این کار را به لقایش ببخشند.
شاید اگر موسسه نمایشگاه های فرهنگی ایران، یک برآورد و گزارشی از میزان هزینه هایی که برای هر نمایشگاه (اجاره سوله و برپا کردن چادر و مکان هایی که عموما برای این کار مناسب نیستند) انجام می داد منتشر می کرد، قطعا تصویری دقیق تر از کار به دست می آمد که آیا این کار با توجه به هزینه هایی که بر این بخش بار می کند، ثمرات و نتایج درخوری داشت یا اینکه بهتر آن بود به جای این کارها هزینه و سرمایه گذاری ها را به سمت ایجاد تسهیلاتی برای برپایی کتابفروشی های دائمی اختصاص می دادند. این گونه حداقل ناشران می دانستند که در طول سال می توانند روی برخی کتابفروشی های معتبر و ارسال کتاب برای آنان حساب باز کنند و علاوه بر آن کتابفروشی های شهرستان ها هم به سمت انحلال، تغییر کاربری و ورشکستگی یا تبدیل کردن مغازه خود به شبه کتابفروشی اقدام نمی کردند. ضمن آنکه این گونه نمایشگاه های استانی عملاکارکردی را که نمایشگاه کتاب تهران دارد ندارند، یعنی یکی از دلایلی که سبب می شود تا همان فرهنگی اهل یزد در هنگام نمایشگاه کتاب تهران رنج سفر را بر خود هموار کرده و به تهران بیاید، ناکارآمدی این گونه نمایشگا ه ها در پاسخگویی به نیازهای واقعی آنهاست.
هنوز نمی دانیم میزان مشارکت استان ها در این کار چه میزان است و چه میزان موسسه نمایشگاه کتاب در این زمینه هزینه می-کند، اما می دانیم که تخفیف کتاب در این نمایشگاه ها تا 40 درصد است و این کار یعنی شکستن کمر کتابفروشی های شهرستانی و از میدان به در کردن آنها و البته در درازمدت اسباب تغییر شغل و کاربری این پیشه را در شهرستان ها فراهم کردن. ضمن آنکه در درازمدت ناشران جدی به دلیل هزینه های بالایی که اجازه غرفه و حضور در این نمایشگاه ها برای آنها در برداشت و علاوه بر آن باعث کاهش فروش کتابشان در همان کتابفروشی های طرف معامله میشد، عطای این کار را به لقایشان بخشیدند.
با چنین پیش زمینه ای این که سرپرست معاونت فرهنگی اعلام کنند 131 نمایشگاه در دوره دولت نهم ودهم برگزار شده است، افتخاری برای امر کتاب و کتابخوانی محسوب نمی شود، مهم این است که ببینیم این نمایشگاه ها که عمده آنها در مکان هایی غیر استاندارد و دور از شان کتاب برگزار شده اند،تا چه میزان در ترویج فرهنگ کتابخوانی سهیم بودند و به تثبیت موقعیت های کتابخوانی در این استان‌ها مدد رساندند.
نمایشگاه کتاب باید شان نمایشگاهی پیدا کند و بزرگان فکر و فرهنگ و قلم بتوانند در آن حضور یابند و یاحتی محلی باشد برای گپ و گفت وتبادل افکار اهالی فرهنگ و قلم و هنر آن منطقه یا استان و حضور ناشران شاخص تهرانی در آن برای کشف و به کارگیری استعدادهای نهفته در شهرستان ها در حوزه قلم و فرهنگ و البته تمرکززدایی از حوزه کتاب و نشر ، وگرنه نتیجه همان می شود که معاون فرهنگی وزارت ارشاد گفته است. «از میان 49هزار عنوان کتابی که در ده ماهه اول سال منتشر شده است» استان یزد تنها « 110 عنوان کتاب تولید و منتشر کرده است.» که خود بیان کننده بسیاری از نکاتی است که در این نوشته باید می امد. ای کاش این مقام مسئول محترم آماری هم از تعداد کتابفروشی های موجود در این استان ارائه می دادند تا تصویری دقیق تر از وضعیت کتاب و کتابخوانی در این استان به دست می‌‌آمد.