ربع قرن حیات یک جشنواره در ایران کاری دشوار است؛ جشنواره‌ای که از ابتدا برای حمایت از آماتورها بوده‌است و امروز عنوان بین‌المللی را با خود یدک می‌کشد و مجددا در سیاست امسال خود باز به روال حمایت از آماتورها برگشته‌است. اضافه شدن بخش‌های مختلف مثل موسیقی نواحی، موسیقی توانمندان و جشنواره جشنواره‌ها از نکات مثبت جشنواره امسال است.
زمانی که اسامی هیأت بازبین جشنواره موسیقی اعلام شد، تلفن‌های خبرنگاران به داوران آغاز شد. اما سؤالی که در این بین برای اهالی مطبوعات به‌وجود آمد، تکذیب شخصی داریوش پیرنیاکان از بازبینی بود. پیرنیاکان که پیش از این اعلام کرده که به‌دلیل شرایط موجود فعالیت‌های هنری نخواهد داشت، به خبرنگاران اعلام کرد که در بازبینی جشنواره حضور ندارد. سؤالات خبرنگاران در نشست خبری جشنواره موسیقی، پاسخ دبیر جشنواره را به همراه داشت:«این موضوع صحت ندارد و آقای پیرنیاکان در کنار داوود گنجه‌ای، سعید ثابت، محمد سریر و مسعود شعاری در انتخاب بخش موسیقی سنتی جشنواره شرکت داشتند و با حوصله آن را داوری کردند».
غایب اصلی جشنواره
داستان داوری‌ها را باید خیلی قبل‌تر از اعلام دیر هنگام اسامی بازبین‌ها جست؛ یعنی زمانی که اسم حمیدرضا نوربخش به‌عنوان قائم مقام دبیر جشنواره اعلام شد. این یک روال طبیعی بود که هنرمندی برای این سمت انتخاب شود اما سفر او برای اجرای کنسرتی به همراه حسین علیزاده و کیهان کلهر در خارج از کشور در ایام جشنواره، سؤالاتی را به‌وجود آورد؛ سؤالاتی که به نقش و جایگاه این مقام در این جشنواره برمیگردد. دکتر محمد علی خبری، دبیر جشنواره با تأکید بر اینکه از ابتدا به این موضوع واقف بوده‌است، گفت:« آقای نوربخش به ما اعلام کرده بود که در طول برگزاری جشنواره در خارج از کشور است با این وجود ما به‌عنوان یک استاد موسیقی از او خواستیم که در جشنواره با ما همکاری کند».
هرچند که او در ایام جشنواره هم حضور نخواهد داشت و دلیل آن را باید در پایان تور کنسرت نوربخش جست‌وجو کرد که تقربیا با پایان جشنواره مصادف است.
بدون پارتی بازی
اما این تمام داستان بازبینی‌ها نبود. در تمام جشنواره‌ها همیشه عده‌ای از جریان بازبینی و داوری آثارشان رضایت و درمقابل هم عده‌ای نارضایتی کامل دارند. سال گذشته هم در اختتامیه بیست و چهارمین جشنواره زمانی که اسم نفر اول پاپ اعلام شد، یک نفر از میان جمع اعتراض خود را اعلام کرد.
این اعتراض علنی شد و اعتراض‌های دیگر یا در خفا یا به دبیر جشنواره اعلام شد. اما امسال نکته متفاوتی در اسامی هیأت بازبین‌ها به چشم می‌خورد؛ گروه کر دختران شهلا میلانی در بخش رقابتی جشنواره حضور دارد! یعنی گروهی به سرپرستی یکی از اعضای بازبین آواز جمعی. مجید لطیفی‌سرشت، دبیر اجرایی بیستوپنجمین جشنواره موسیقی فجر اعلام کرد گرچه این هنرمند سرپرست گروه آواز جمعی هنرستان موسیقی دختران است اما این گروه در جشنواره امسال با سرپرستی فرد دیگری شرکت کرده است. همچنین او به بازبینی 3نفره آثار اشاره کرد، که باعث شده هیچ شائبه‌ای به‌وجود نیاید. با این حال در جدول برنامه جشنواره اعلام شد « گروه کر دختران به سرپرستی شهلا میلانی!»
جشنواره‌ای برای جوانان
سال1386 آخرین دوره جشنواره موسیقی جوان برگزار شد. این جشنواره به همت دفتر موسیقی برگزار شد. با اینکه مسئولان امور هنری وزارت ارشاد این جشنواره را زیربنایی‌ترین جشنواره هنری اعلام کرده‌بودند، با اینکه این جشنواره را محل کشف استعدادهای جوان و جدید موسیقی خوانده بودند و با اینکه محمدحسین ایمانی خوشخو، معاون هنری وزارت ارشاد اعلام کرده بود که این جشنواره بستر موسیقی آینده کشور است، اما با این حال این جشنواره بعد از برگزاری 6دوره مثل تمام جشنواره‌ها به‌علت کمبود بودجه تعطیل شد.
طبیعتا جوانان هنرمند، جشنواره‌های فرعی موسیقی را برای پرش به دنیای موسیقی انتخاب کردند. گاهی هم جوانانی که خلاق‌تر بودند به جشنواره موسیقی بین‌المللی فجر راه پیدا کردند. اما امسال جشنواره موسیقی در خدمت هنرمندان جوان و تازه کاری است که بیشتر آنان برای نخستین‌بار در این جشنواره بزرگ شرکت می‌کنند. دکتر خبری اعلام کرد که امسال رویکرد جشنواره به جوانان است.البته شاید دلیل این توجه را باید درجایی دیگری جست و جو کرد؛ جایی در تحریم جشنواره فجر از سوی هنرمندان موسیقی.
تحریم سال‌های دور
سال‌هاست که بزرگان موسیقی در جشنواره موسیقی شرکت نمی‌کنند. اگر در جشنواره‌های تئاتر و فیلم بزرگان تئاتری و سینمایی در کنار جوانان به رقابت می‌پردازند به‌نظر می‌رسد در جشنواره موسیقی حتی جوانانی که یک دوره شرکت کرده و مقام آورده‌اند، دیگر حاضر به رقابت با جوانان همتای خود نیستند.
شاید پاسخ چرایی عدم‌شرکت هنرمندان بنام در جشنواره را باید در پاسخ کامبیز روشن‌روان در مقام دبیر بیست و چهارمین جشنواره موسیقی جست که در گفت‌وگوی سال گذشته خود به همشهری گفت:«فکر می‌کنم یک بخش‌اش به سیاست‌های موسیقی در کشور برمیگردد. در این سال‌ها سیاست موسیقی روشن نبوده است. بنابراین هنرمندان موسیقی جایگاه خودشان را با تلاش و حمایت خودشان و مردم به دست آورده‌اند؛ یعنی سیاست‌های هنری کشور دست این افراد را نگرفته تا قدمی برای آنها برداشته شود و مورد حمایت قرار گیرند. به همین دلیل این افراد خودشان را موظف نمی‌دانند که در یک جشنواره دولتی شرکت کنند. تقصیر را نباید به گردن هنرمندان انداخت. همین طور که نباید الان جشنواره را مقصر دانست. باید ریشه آن را در جای دیگری پیدا کرد. این مشکل جشنواره نیست، بلکه چیزی است که طی سال‌ها بافته شده و ما الان نتیجه‌اش را می‌بینیم».
جایی برای جشنواره‌های تعطیل شده
ایران سرزمین جشنواره‌هاست؛ جشنواره‌هایی که یک روزه متولد می‌شوند وگاهی یک یا دو سال زنده می‌مانند. امسال به‌نظر می‌رسد که بسیاری از این جشنواره‌ها در دل جشنواره موسیقی فجر جای گرفته‌اند. در سالن اندیشه حوزه هنری در ساعت21:30 بخشی به نام ذکر و ذاکرین و مولودی اجرای می‌شود. اهالی موسیقی به خوبی به یاد دارند که برپایی 16دوره از جشنواره ذکر و ذاکرین با استقبال گسترده‌ای مواجه شد. سرگذشت این جشنواره هم مثل تمام جشنواره‌های دیگر ختم به خیر نشد و امسال در جشنواره موسیقی فجر بخشی به آن اختصاص داده‌شده که باید آن را به فال نیک گرفت.
بار اصلی جشنواره
بیست و سومین دوره جشنواره موسیقی فجر را از یک جهت می‌توان متفاوت‌ترین دوره جشنواره دانست. حضور چهره‌های موسیقی پاپ چه در بخش جنبی و چه در بخش رقابتی نظرات مختلفی را به‌دنبال داشت. امسال هم بخش جنبی پاپ جشنواره را می‌توان پررنگ‌ترین بخش دانست.
6 گروه پاپ حمیدعسگری، احسان خواجه امیری، بنیامین، رضا صادقی، نیما مسیحا و گروه آریان در این جشنواره اجرا دارند. امسال بخش پاپ جشنواره از سال گذشته هم پربارتر برگزار می‌شود، خصوصا اینکه در بخش جنبی بنیامین برای نخستین بار به اجرای برنامه می‌پردازد.
در بخش رقابتی 12 گروه شرکت دارند. این آمارها شاید تأکیدی بر این حرف باشد که بخش پاپ صرفا برای بالابردن آمار و حضور پررنگ مردم است. داریوش فرهت هم با این نکته موافق است و جایگاه دیگری برای آن در نظر داشته‌است.شاید برای روشن شدن صحبت‌های عضو شورای سیاستگذاری باید به سال1387 برگشت که جشنواره «جشنواره ستاره طلایی» بعد از 2 دروه دیگر برگزار نشد و «جشنواره ترانه» هم اصلا برگزار نشد، برای موسیقی پاپ هم که اصلا جشنواره‌ای وجود ندارد.
سهم زنان
جشنواره موسیقی بانوان «گل یاس» که همه ساله به مناسبت تولد حضرت فاطمه زهرا(س) برگزار می‌شد، بعد از 7دوره در سال84 و جشنواره موسیقی بانوان «آوای مهر» که توسط مرکز موسیقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و مؤسسه نغمه شهر برگزار می‌شد هم بعد از2 دوره در سال 87 دیگر برگزار نشدند. بنابراین جای تعجبی ندارد که تمام توجه بانوان هنرمند به حضور در جشنواره موسیقی فجر باشد. اگر تا سال‌ها پیش سانس اول تالار وحدت به برگزاری کنسرت بانوان اختصاص داشت، سهم بانوان موسیقی کشور امسال تنها با گروه پاپ ارکیده و گروه حنانه است و یک یا دو گروه در بخش جنبی شرکت دارند.
خارج تنها اروپا نیست
زمانی که بابک رضایی، مدیرعامل انجمن موسیقی و دبیر هماهنگی بیست و پنجمین جشنواره موسیقی در نشست خبری جشنواره اعلام کرد که خارج برای ما فقط اروپا تلقی می‌شود، گویی فراموش کرده‌بود که سال گذشته تاریخ موسیقی در جشنواره با کشورهای اروپایی مرور شد.
سهم امسال بخش بین‌المللی جشنواره، موسیقی کشورهای عضو اکو است. در میان 12گروه خارجی گروه دولتمند خلف از تاجیکستان، گروه آبشرون به سرپرستی رامیز قلی‌اوف از آذربایجان و ارکستر زهی اوکراین جزو چهره‌های برتر موسیقی هستند. البته کمتر از 4روز مانده به جشنواره اعلام شد که خوان مارتین، گیتاریست معروف از اسپانیا هم به جشنواره می‌آید. حضور این گیتاریست در سال1383 با استقبال مخاطبان روبه‌رو شد، گرچه نتوانست اهالی فن و منتقدان را راضی کند. با این حال در جشنواره امسال جای موسیقی کلاسیک خالی است. این نکته‌ای است که شاهین فرهت هم به آن اشاره و اعلام کرد که تأکید جشنواره بر کشف استعداد جوانان بوده‌است.
امسال نسبت به سال گذشته 294گروه شرکت کردند که نسبت به سال گذشته 100گروه به تعداد شرکت‌کنندگان افزوده شده‌است. حال باید دید که بیست و پنجمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر می‌تواند به اهداف خود برسد و نمره قبولی بگیرد؟
