از زمان ارائه درخواست رسمی‌ایران به دبیرخانه سازمان جهانی تجارت در سال1375 تا پذیرش درخواست ایران به‌عنوان عضو ناظر در سال1384 که نزدیک به 9سال طول کشید، تحولات زیادی سپری شد تا اینکه در مهرماه سال88 رژیم تجاری ایران جهت ارائه به سازمان جهانی تجارت به تصویب هیات وزیران رسید و متعاقبا برای بررسی به‌این سازمان تحویل داده شد. این بدان معناست که گروه کاری مذاکراتی، برای الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت قاعدتا بایستی در آینده‌ای نزدیک تشکیل و فرایند الحاق ایران رسما آغاز شود. در همین ارتباط، حامد روحانی، رئیس مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی و دبیر کمیسیون سازمان جهانی تجارت اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگویی که در سایت اتاق بازرگانی منتشر شده، مواضع بخش خصوصی را در این باره مطرح کرده است.
- ضرورت‌های پیوستن به سازمان جهانی تجارت را چه مواردی می‌دانید؟
من از اساس با این سؤال خیلی موافق نیستم. در حوزه اجراییات الحاق باید پاسخ این سؤال را فرض شده بدانیم زیرا تکرار آن موجب سستی عزم ما خواهد شد. ما از 17سال پیش شروع به بررسی عوامل عضویت کرده‌ایم و در سال1371 در وزارت بازرگانی کارگروهی تشکیل شد و این مسئله در مدت 2سال مورد مطالعه قرار گرفت و کشور به‌این نتیجه رسید که پذیرش گات توسط ایران بسیار مفید و حتی ضروری است. از 17سال پیش تاکنون این پرسش که «آیا باید به نظام تجارت چندجانبه- گات و سازمان جهانی تجارت- بپیوندیم یا نه؟» مرتبا تکرار شده است.
در لزوم بررسی فواید عضویت تردیدی نیست اما اینکه در مقام اجرا پس از این همه مدت باز هم این پرسش را مطرح کنیم، درست نیست و بحث در این زمینه باید به پایان برسد. 2 دلیل عمده هم برای آن در حال حاضر می‌توانم ارائه کنم: یکی اینکه اکنون گفته می‌شود 95درصد تجارت دنیا را کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت انجام می‌دهند و بیشتر از آن حدود 99درصد تجارت را کشورهایی با مقررات سازمان جهانی تجارت انجام می‌دهند و ما که هنوز عضو این سازمان نیستیم در واقع تجارت خود را با مقررات سازمان جهانی تجارت انجام می‌دهیم. اکنون 153 کشور عضو این سازمان هستند و حدود 40کشور در حال به پایان رساندن گفت‌وگوهای خود برای عضویت به سرمی‌برند که با این حساب، ما بزرگ‌ترین اقتصاد بزرگ بیرون از سازمان جهانی تجارت پس از روسیه هستیم.
دلیل دیگر اینکه در کشور به‌طور یقین هیچ مدیر اقتصادی نیست که در ضرورت پیوستن به سازمان جهانی تجارت تردید داشته باشد و تمام مسئولان مهم کشور نیز این موضوع را باور دارند. به‌عنوان مثال، همایشی سال گذشته به مناسبت سالگرد عضویت ناظر ما در اتاق ایران برگزار شد و در آن همایش، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز پیوستن به سازمان جهانی تجارت را گامی‌لازم برای تحقق اهداف سند چشم‌انداز کشور دانستند.
تمامی‌وزرای بازرگانی در دوره‌های مختلف نیز بر این مقوله تأکید دارند. بنابراین بازگشت به‌این پرسش تنها باعث کاهش سرعت ما می‌شود. اکنون 4سال و نیم از اینکه‌ایران عضو ناظر سازمان جهانی تجارت شده است، می‌گذرد و در این مدت باید گزارش رژیم تجاری خود را ارائه کرده و گفت‌وگوها را آغاز می‌کردیم. دیگر نباید این شیوه را ادامه دهیم. زیرا از روند جهانی جامی‌مانیم و باید باور داشته باشیم که پیوستن به سازمان جهانی تجارت به‌طور حتم ضروری است و به شرط انجام مذاکرات و طی روند اجرایی به شکل درست آن، منافع بسیار خوبی برای ما درپی خواهد داشت.
- آیا به بخش خصوصی نیز فرصتی برای مشارکت در تهیه گزارش رژیم تجاری ایران داده شده و این بخش چقدر در جریان این کار قرار داشته است؟
ما در 5 خرداد ماه سال1384 عضو ناظر سازمان جهانی تجارت شدیم و نخستین کاری که باید انجام می‌شد تسلیم گزارش رژیم تجارت خارجی بود. ما باید این کار را 4سال‌و‌نیم پیش انجام می‌دادیم اما متأسفانه این کار تا آذر ماه امسال به تعویق افتاد، اکنون باید با توافق‌های انجام شده، گروه کاری پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت تشکیل شود که این به معنای شروع مذاکرات است.
در این مرحله هم‌زمان بسیار طولانی صرف شد و هم متأسفانه در تهیه گزارش رژیم تجاری از بخش خصوصی نظر‌خواهی نشد. اینکه گفته می‌شود این گزارش محرمانه است و کسی نباید آن را ببیند از دید من مقبول نیست، زیرا نتیجه عضویت هر چه باشد چالش‌ها و فرصت‌های آن برای بخش خصوصی است. بنابر این نمی‌توان کسی را که به‌طور کامل با این جریان مرتبط است، نامحرم دانست.
نظرسنجی‌ای که به تازگی در مرکز تحقیقات اتاق ایران انجام شده نیز نشان می‌دهد که بالای 60درصد از فعالان اقتصادی از این گزارش بی‌اطلاع بوده‌اند و 97درصد از آنها نیز تأکید دارند که بخش خصوصی باید در تهیه آن مشارکت داشته باشد. ضمن اینکه 82درصد از فعالان اقتصادی نیز از شیوه اطلاع‌رسانی درخصوص جریان پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت ناراضی بوده‌اند.درحالی‌که همه تأکید و تلاش ما و مسئولان این است که‌این مسیر به‌خوبی طی شود، وقتی بیشتر بخش خصوصی از روند اجرای آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند، مشخص است که- فارغ از کیفیت نتیجه- روند انجام کار ایراد دارد و این باید به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
- نظر شما در مورد گزارش تهیه شده در مورد رژیم تجاری ایران چیست و آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آنچه اکنون منتشر شده نشان می‌دهد گزارش تهیه شده از کیفیت و استاندارد مناسبی برخوردار است اما به‌طور یقین اگر در تهیه آن با بخش خصوصی مشاوره می‌شد تغییرهایی در آن اعمال می‌شد که کیفیت آن را بهبود می‌بخشید. در جریان تهیه و تدوین آن بخش خصوصی می‌توانست همراه بسیار خوبی باشد و نقاط قوت و ضعف آن را دیده و برنامه‌ریزی بهتری انجام شود اما متأسفانه بهترین فرصتی که بخش خصوصی می‌توانست به وسیله آن در جریان کار قرار گیرد را از دست داده‌ایم.
- در 4سال و نیم گذشته که‌ایران عضو ناظر سازمان جهانی تجارت بوده چه تکالیفی داشته و چه کارهایی باید انجام می‌شد؟
عضو ناظر بودن در واقع تکلیفی برای کشورها معین نمی‌کند و تنها باید اهتمام به شروع گفت‌وگوها را نشان دهند. همچنین نمایندگان کشور می‌توانند با ترکیب کامل در جریان تحولات سازمان تجارت جهانی در ژنو قرار گیرند اما حق رأی ندارند. اما اینکه ما حق مشارکت در کارگروه‌های مختلف این سازمان را داشته باشیم نیز برای ما پر از فایده است، متأسفانه ما در این زمینه نیز موفق عمل نکرده‌ایم و به جای اعزام یک تیم کامل به‌نظر حداکثر از یک نفر در ژنو استفاده می‌کنیم که‌این فرد، علاوه بر این کار، مسئولیت‌ها و مشغله‌های دیگری نیز دارد.
گزارش‌های مختلفی در جهان در مورد شیوه مشارکت کشورها در این کارگروه‌ها منتشر شده که نشان می‌دهد آنهایی که تیم کافی ندارند، نتوانسته‌اند از منافع عضویت برخوردار شوند و مشارکت خوبی داشته باشند. روشن است که حضور یک نفر در سازمانی که گاهی روزی 30جلسه برگزار می‌کند به هیچ عنوان کافی نیست و این فرصت خوبی است که هنوز هم امکان استفاده از آن برای ما وجود دارد.
- به‌نظر شما ترکیب این تیم باید به چه صورت باشد؟
درست است که گفت‌وگوها بین دولت‌هاست و بخش خصوصی نیز حمایت‌کننده است ولی بسیاری از کشورها حضور نماینده بخش خصوصی را طلب می‌کنند. این تجربه بسیاری از کشورها بوده که به‌طور یقین برای ما نیز پیش خواهد آمد، لذا این تیم باید ترکیبی از مسئولان دولتی، مذاکره‌کنندگان و فعالان بخش خصوصی که مسئولیت همکاری و کمک را دارند، باشد. زیرا تا زمانی که بخش خصوصی در این تیم نماینده نداشته باشد، همین آفت‌ها که تاکنون وجود داشته، ادامه خواهد یافت.
- پیش‌بینی شما از شیوه پیش رفتن روند الحاق ایران چیست و تا چه مدتی طول خواهد کشید؟
همان کشوری که کمترین زمان را در طول گفت‌وگوها داشته و 3سال زمان صرف کرده است طولانی‌ترین مدت را نیز کشور الجزایر داشته که گفت‌وگوهای خود را از سال1986 آغاز کرده و هنوز عضویت آن پذیرفته نشده است. همچنین این روند برای چین 15سال بوده است و اما ایران اگر مسائل سیاسی بین‌الملل تأثیر عمده‌ای نگذارند به‌نظر می‌رسد کمتر از 7 تا 8سال طول خواهد کشید، البته اگر روند کار از سوی خود ما مجدانه پیگیری و دنبال شود.
نمیخواهم از ارزش زحماتی که تاکنون کشیده شده بکاهم؛ عزیزانی که در کشور در سال‌های گذشته تلاش فراوان برای هموار کردن مسیر عضویت کرده‌اند و هنوز هم می‌کنند ولی فراموش نکنیم از سال1375 تا سال1388 که 13سال می‌گذرد، تنها توانسته‌ایم عضو ناظر سازمان جهانی تجارت شده و اخیرا هم یادداشت رژیم تجاری را که شالوده آن دست‌کم 7سال پیش نهایی شده بوده تسلیم کرده‌ایم. انصافا نمی‌توانیم این عملکرد را خوب ارزیابی کنیم. اگر این نتیجه شاخص محسوب شود به‌طور حتم لازم است برای رفع مشکلات آن برنامه‌ریزی منسجم تری داشته باشیم زیرا اگر این روند به حال خودش رها شود و روزمرگی بر تصمیم‌های ما درخصوص الحاق حاکم شود 7سال زمان برای عضویت خیلی خوشبینانه است.
- نظر اتاق در مورد روند پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت چیست؟
اتاق به‌عنوان تشکل تشکل‌ها نشان داده که عزمش برای پیوستن به سازمان جهانی تجارت بسیار جدی است و حتی کمیسیون تخصصی سازمان جهانی تجارت در اتاق ایجاد شده و از اتاق‌های شهرستان‌ها نیز خواسته شده که‌این کمیسیون را تشکیل دهند که این کار در برخی از آنها انجام شده است.
درخواست پیوستن به سازمان جهانی تجارت جزو 14 استراتژی مهم اتاق‌های بازرگانی کشور تعریف شده است. نظرسنجی‌ای که ماه گذشته در اتاق انجام شده نشان می‌دهد که همه متفقا اعلام کرده‌اند عضویت ایران در سازمان جهانی تجارت امری لازم و ضروری است و این درخواست جمعی به‌طور حتم برای اتاق تکلیف حرکت در این مسیر را نیز تعیین می‌کند.
از این‌رو از اساس بخش خصوصی خود را محور مذاکرات الحاق می‌داند و اتاق آماده هر گونه همکاری برای تسریع و بهبود این روند است. در هر صورت عضویت در سازمان جهانی تجارت همچنان مطالبه اصلی بخش خصوصی است.
