وقتی مسئولین به درستی دریافتند که نه لرزه بلکه ساخت و‌سازهای غیراصولی و غیراستاندارد هر بار عامل کشتار دسته جمعی شهروندان این کشور است، بحث بر سر مقاوم‌سازی ساختمان‌های کشور آغاز شد.
در آن زمان مجلس طرحی را به تصویب رساند که براساس آن می‌بایست کل ساختمان‌های کشور در عرض 6 ماه مقاوم‌سازی شوند اما از آنجا که آتش این مصوبه خیلی تند بود سرنوشت‌اش نیز معلوم شد.
7 سال عملا هیچ اقدام مؤثری در این باره صورت نگرفت تا اینکه چهاردهم اردیبهشت امسال نخستین شناسنامه فنی برای نخستین ساختمان تهران در شورای اسلامی شهر تهران با حضور جمعی از مسئولین صادر شد.
به‌نظر می‌رسد نام ساکنان این ساختمان، باید به‌عنوان نخستین انسان‌هایی ثبت شود که شانس زندگی زیر یک سقف امن در تهران را پیدا کرده‌اند. شاید آنها نخستین گروه از شهروندان تهرانی باشند که بدون دغدغه و نگرانی از فروریختن سقف بالای سرشان در پس زلزله- اینکه هر بار نوید وقوع آن را می‌شنوند- شب را به صبح می‌رسانند. اینکه شناسنامه فنی چیست؟ اهداف آن کدام است؟ چگونه و چرا تهیه شده؟ در گفت‌وگو با حمزه شکیب، رئیس کمیسیون فنی -عمرانی شورای شهر در میان گذاشته شده است.
- ضرورت تدوین شناسنامه فنی برای ساختمان‌ها از کی مطرح شد و دلیل آن چه بود؟
بعد از زلزله رودبار و منجیل در سال1369 که با تخریب بسیار بالا همراه بود، مسئولان به فکر مقاوم‌سازی شهر تهران افتادند. این کار به‌دلیل کارشناسانه‌نبودن مصوبات آن زمان، میسر نشد؛ مثلا یکی از مصوبات آن دوره مقاوم‌سازی کل ساختمان‌های کشور ظرف 6ماه بود. بالاخره در سال 74 مجلس مصوبه‌ای آورد که براساس آن ساختمان‌ها در هنگام ساخت توسط نظام‌مهندسی کنترل شوند، پس از آن قرار شد آیین‌نامه‌ای تهیه و مشخص شود که شیوه کنترل به‌چه صورت باشد، اما این قضیه هم تا سال83 به درازا کشید.
- این همه عجله برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های کشور ظرف 6ماه کجا و 9 سال زمان تنها برای تدوین آیین‌نامه مقاوم‌سازی ساختمان‌ها کجا؟
بله همین‌طور است، بعدا در این مورد توضیح می‌دهم. در هر حال از سال 76 کمیته زلزله کشور و به موازات آن مرکز سوانح طبیعی کشور که من مسئول هردوی آنها بودم در کنار دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، مطالعات در مورد شناسنامه فنی را شروع کردند. سال79 مطالعات پایان یافت. زمانی که شورای دوم شروع شد کمیته‌ای تحت‌عنوان ایمن‌سازی راه‌انداختیم که یکی از محورهای آن مدیریت بحران بود که منجر به تشکیل سازمان مدیریت بحران و تهیه شناسنامه فنی برای ساختمان‌ها شد.
- نهادهای دولتی نظیر وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی و کشور در تهیه این طرح نقشی نداشتند؟
قرار شد شورای اسلامی شهر تهران این طرح ملی را تهیه کند و بعد برای ابلاغ در اختیار دولت هشتم قرار گرفت. در هر حال بعد از اینکه مدتی از ابلاغ این شناسنامه گذشت، متوجه شدیم کاری از پیش نمی‌رود تا اینکه در شورای شهر سوم مجددا کمیته ایمن‌سازی را تشکیل دادیم که به توافقنامه چهارجانبه‌ای میان شورای شهر، شهرداری، وزارت مسکن و سازمان نظام‌مهندسی به‌عنوان مجری شناسنامه فنی منجر و قرار شد ابتدا ساختمان‌های بالای 3هزار متر شناسنامه‌دار شوند و بعد هر 6ماه و کم‌کم هر 3ماه، 500متر کاهش یافته و در پایان سال88 تمامی ساختمان‌های شهر شناسنامه فنی داشته باشند و این به‌معنای آن بود که تا پایان سال88 می‌بایست تمامی ساختمان‌ها تحت کنترل دقیق کیفی قرار گرفته باشند.
- اما باز هم اتفاقی نیفتاد.
بله، هنوز هم واگذاری همه ساختمان‌های بالای 3هزار متر که طبق توافق اولیه قرار بود برای کنترل کیفی در اختیار سازمان نظام‌مهندسی قرار گیرند محقق نشده است، بنابراین از 2دهه قبل تاکنون عملا کاری انجام نشده است.
- در یکی از جلسات اخیر شورای شهر از شما شنیدم که از این بابت از شهروندان تهرانی عذرخواهی کرده‌اید.
بله، به نظر من وزارت مسکن به‌عنوان متولی اصلی ساخت‌وساز، سازمان نظام مهندسی به‌عنوان متولی اجرای شناسنامه فنی و شورای شهر و شهرداری همه در این کوتاهی صورت‌گرفته سهم دارند و دخیل‌اند. این در حالی است که من باور دارم شناسنامه فنی مشکل خاصی به لحاظ فنی ندارد و می‌تواند تحولی جدی در کیفیت ساخت‌وساز شهری به‌وجود آورد.
- پس مشکل کجاست؟
چند مشکل وجود دارد؛ یکی مربوط به شیوه اجراست که مسئولیت آن برعهده سازمان نظام مهندسی است. در واقع این سازمان غیرانتفاعی درحال انجام اقدامات انتفاعی است که عملا با روح شکل‌گیری سازمان نظام‌مهندسی سازگاری ندارد. از سوی دیگر اساسا سازمان نظام‌مهندسی ظرفیت و توان انجام مسئولیتی که برعهده‌اش گذاشته شده را با توجه به حجم کار ندارد. به نظر من این شیوه نیاز به بازنگری دارد. من فکر می‌کنم انحرافی در سازوکاری که بایستی سازمان نظام‌مهندسی دنبال می‌کرد اتفاق افتاده است.
- به حجم کار اشاره کردید. بفرمایید به‌طور متوسط در تهران سالانه چند ساختمان پروانه تخریب و نوسازی می‌گیرند؟
سال گذشته 9هزار و 825 واحد در کل مناطق 22گانه پروانه تخریب و نوسازی گرفتند. متراژ و زیربنای آنها 4میلیون و 912 مترمربع و تعداد واحدها 56هزار و 904 واحد بود.
- شما به بازنگری و اصلاح شیوه نظارت و کنترل کیفی ساختمان‌ها اشاره کردید. در این‌باره چه پیشنهادی دارید؟
برای حرکت در یک مسیر درست راهش این است که شرکت‌های بیمه را وارد کنیم. سازمان نظام‌مهندسی هم به‌عنوان یک سازمان غیرانتفاعی صنفی صرفا کار نظارت عالیه و کنترل را داشته باشد؛ یعنی باید مطالبه کند نه اینکه پاسخگو باشد، به این وسیله از حیثیت اعضایش هم دفاع می‌کند و شخصیت و اعتبار خودش را حفظ می‌کند.
از سوی دیگر من به اصلاح شیوه عملکرد در بدنه شهرداری نیز معتقدم. یکی از اشکالات وارده به شهرداری این است که تنها به کنترل هندسه نقشه‌ها اکتفا می‌کند و به نقشه‌های معماری سازه‌ای و تأسیسات از لحاظ فنی کاری ندارد و صرفا هندسه نقشه را به‌طور دقیق کنترل می‌کند. در بقیه موارد اکتفا می‌کند به امضای عضو سازمان نظام مهندسی که آن هم در 90درصد موارد صوری است و این را همه می‌دانند. در هر حال قرار است این سیستم تغییر کند اما متأسفانه برخی دوست ندارند و مانع تغییر این سیستم می‌شوند. از سوی دیگر وزارت مسکن و شهرسازی هم محور اصلی ساخت‌وساز است و انتظار می‌رود وقتی پای کیفیت ساخت‌وساز درمیان است باید همه انرژی‌اش را روی این مسئله بگذارد، درحالی که وزارت مسکن کاملا این مهم را رها کرده و مطالبه و پیگیری نمی‌کند که آخر این همه سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در حوزه مسکن بهره‌‌ای از دانش فنی برده است یا خیر؟
وزارت مسکن عملا خودش را کنار کشیده و کار را به امان خدا رها کرده است. در شورای اسلامی شهر تهران هم به‌رغم اینکه کار را خیلی خوب شروع کردیم و در حالی که وظیفه ما نبود اما شناسنامه فنی ساختمان را تهیه کردیم اما باز هم کوتاهی‌هایی داشتیم به این علت که بایستی خیلی ریز و دقیق می‌شدیم و به‌عنوان یک نهاد نظارتی قصورهای انجام‌شده از سوی شهرداری را نیز باید تذکر جدی می‌دادیم و نمی‌گذاشتیم زمان از دست برود و کار به اینجا برسد.
- آنچه گفته شد برای ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌های دردست ساخت بود. آیا برنامه‌ای برای مقاوم‌سازی ساختمان‌هایی که ساخته شده و موجود است تدارک دیده شده است؟
برای ساختمان‌های موجود، یک سند ملی در قالب طرح جامع کاهش خطرپذیری شهر تهران داریم. یکی از محورهای این سند، مقاوم‌سازی ساختمان‌های موجود است. طرح تفصیلی آن را شورای شهر تهیه کرده که تا پایان سال به اتمام می‌رسد و اجرای آن برعهده شهرداری تهران است. با این اقدام تحولی اساسی هم در ساخت‌وساز جدید و هم ساخت‌وسازهای موجود اتفاق می‌افتد.
علاوه بر این، شهرداری کار قشنگی انجام داده که علاوه بر این دستور‌العمل مقاوم‌سازی نسبی با حداقل هزینه را تهیه کرده که تلفات جانی در مواقع بروز سوانح طبیعی ازجمله زلزله را به حداقل می‌رساند. این کار به خوبی از سوی شهرداری انجام شده، البته بایستی دولت و مجلس با تمام توان پشت این طرح باشند و از ردیف جبران خسارت که در دولت بعد از وقوع حادثه به حادثه‌دیدگان اختصاص می‌یابد این اعتبار قبل از سانحه در قالب تسهیلات و وام بدون‌‌بهره در اختیار مردم برای مقاوم‌سازی قرار گیرد و در واقع به نوعی پیشگیری شود.
