وی از مفاخر بزرگ جهان تشیع و از مشاهیر فقه و اصول و از مدرسان پرآوازه حوزه علمیه نجف اشرف و از مفسران و قرآنپژوهان عالیقدر اسلام است.
پدرش؛ آیتالله حاج سیدعلیاکبر فرزند سیدهاشم موسوی خویی، از شخصیتهای برجسته خوی بود که به سال 1285 قمری در خوی زاده شده و به سال 1371قمری درگذشته است.
او بدنبال اختلاف علما در جریان نهضت مشروطیت به نجف اشرف مهاجرت کرد و در آنجا رحل اقامت گزید.
سیدابوالقاسم، دوران کودکی و نوجوانی را زیر نظر پدر گذراند و مقدمات علوم عربی و صرف و نحو و قرآن را از وی آموخت.
در سال 1330 قمری به همراه برادرش سیدعبدالله خویی، رهسپار نجف اشرف شد و به پدرش پیوست. او جوانی باهوش بود و استعدادش مایه شگفتی و اعجاب استادان حوزه علمیه نجف گردید.
برخی از استادان مشهور آیتالله خویی، عبارتند از آیات عظام؛ شیخ فتحالله شریعت اصفهانی (م 1339ه)؛ حاج شیخ مهدی مازندرانی (م 1342ه)؛ میرزا حسین نائینی (م 1352ه)؛ شیخ محمدجواد بلاغی (م 1352ه)؛ میرزا علیآقا شیرازی فرزند میرزای شیرازی (م 1355ه)؛ سیدحسین بادکوبهای (م 1358ه)؛ آقا ضیاءالدین عراقی (م 1361ه)؛ شیخ محمدحسین غروی اصفهانی.
تحصیل آیتالله خویی بیشتر در محضر درس میرزای نائینی و کمپانی بودهاست و همواره در جلسات درس آن دو شرکت میجست و آنگاه که شنید جلسات درس میرزای نائینی آغاز شده، سفری را که به ایران داشت، ناتمام گذاشت و دوباره به نجف بازگشت.
وی پس از 20 سال تحصیل در نجف اشرف، به درجه اجتهاد رسید و جمعی از علمای بزرگ به اجتهادش شهادت دادند.
حوزه درسش تا پایان عمر ادامه داشت و چنان شهره یافت که در دو دهه آخر عمرش، در حوزههای علمیه عراق، بلکه جهان اسلام بینظیر بود و صدها نفر از جویندگان علوم و معارف اسلامی در درسش حضور مییافتند.
بسیاری از فقها و فضلای امروز، خوشهچین دانش بیکران این استاد والامقام میباشند. برخی از شاگردانش عبارتند از: آیتالله میرزا جواد تبریزی، آیتالله سیدابوالحسن شیرازی، آیتالله سید جمالالدین خویی، آیتالله باقرشریف قرشی، آیتالله باقر ایروانی، سید محمدباقر حکیم.
آیتالله خویی آثار ارزشمند و کمنظیری به جهان اسلام ارائه داده که در زمینه تأسیس مراکز فرهنگی و تبلیغی و خدمات اجتماعی، موارد زیر قابل ذکر است:
- مدرسه و کتابخانه حضرت آیتالله خویی در مشهد؛
- مدینة العلم حضرت آیتالله خویی در قم؛
- مدرسة دارالعلم آیتالله خویی در نجف اشرف
همچنین در بمبئی، بانکوک، داکا، پاکستان، مالزی، بیروت، نیویورک، لندن، اندونزی، فرانسه، لوسآنجلس و دیگر نقاط جهان، مراکز فرهنگی و پژوهشی مشابهی تأسیس کرده که در تبلیغ مذهب تشیع در جهان بسیار موثر و کارآمد بودهاند.
برخی از آثار سید ابوالقاسم آیتالله خویی:
- «معجم رجال حدیث»؛ در بیستودو جلد که فرهنگ بزرگی در زمینه شناخت بیش از 15670 نفر از رجال و راویان احادیث است؛
- «فقه الشیعه»، در 5 جلد، در فقه؛
- «مصباح الاصول»، در 2 جلد، در اصول استدلالی؛
- «اجود التقریرات»، در تقریرات دروس مرحوم میرزای نائینی، در 2 جلد؛
- قصیده در مدح امیرالمومنین (ع) در 900 بیت؛
- اضاء القلوب (خطی)؛
- آثار العقول3
آیتالله العظمی خویی که عمر ارزشمند خویش را در راه نشر معارف اسلام و قرآن گذراندند، سرانجام در پی یک بیماری قلبی، در روز شنبه 17 مرداد 1371 (مطابق با 8 صفر 1413 قمری) در کوفه دارفانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت.
آثار علمی ارزشمند این مرد بزرگ به دهها جلد کتاب در فقه و اصول و تفسیر و رجال منحصر نمیشود. هزاران تربیت یافته در حوزه دروس غنی و سرشار او هم اکنون در همه بلاد اسلامی پراکندهاند.
این بزرگوار، یکی از نخستین کسانی بود که پس از شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی (رض) حوزه علمیه نجف را به اهمیت حوادث ایران متوجه ساخت و سعی و کوششی ارجمند در همراهی با حرکت عظیم روحانیت و مردم در ایران، مبذول داشت.
در نهضت خونین مردم عراق در رمضان سال 1412 قمری قطب اصلی نهضت و مرکز صدور حکم قیامت اسلامی بود و به همین دلیل پس از سرکوب این نهضت به واسطه رژیم خونخوار بعثی، اینکهن مرد دانشمند، مورد آزار و شکنجه و اهانت مأموران سنگدل بعثی قرار گرفت و در معرض خطر جدی واقع شد و پس از آنکه به فضل الهی از خطر، نجات یافت تا مدتها زیر نظر مأموران بعثی در شرایط سخت قرار داشت.
آیتاللهالعظمی خویی در زمینه علوم قرآن و تفسیر، سه اثر ارزشمند، تألیف کردهاند که عبارتند از:
- نفحات الاعجاز فی رد حُسن الایجاز
- البیان فی تفسیر القرآن
- فقه القرآن علی المذاهب الخمس
منبع مورد استفاده برای این مدخل
