حسام الدین واعظ زاده‏: ‏با توافق میان روسیه و آمریکا برای ‏اعمال تحریم‌های جدید ‏اقتصادی و تسلیحاتی علیه ‏ایران و نیز در پی بی‌توجهی ‏مسکو به بیانیه سه‌جانبه ‏اخیر ایران با ترکیه و برزیل در ‏مورد مبادله سوخت هسته‌ای ‏و بعد از انتقادات رئیس ‏جمهوری ایران علیه مسکو، دور ‏جدیدی از چالش‌ها میان ایران و روسیه آغاز شده ‏است.

اگر برخی تا همین اواخر ‏معتقد به‌وجود رابطه‌ای ‏استراتژیک میان ایران و روسیه ‏بودند اما توافقی که برای ‏اعمال فشار علیه ایران در 4 ‏خرداد میان مسکو و واشنگتن ‏امضا شد، این واقعیت را برای ‏دولتمردان ایران آشکارتر کرد ‏که روسیه حاضر نیست رویه ‏متخاصمانه خود را که از سال ‏گذشته با مشارکت در چندین ‏قطعنامه علیه تهران شدت ‏بیشتری گرفت تغییر دهد.  موضعگیری اخیر رئیس جمهور علیه روسیه  ‏شدیدترین انتقاد ایران بعد از ‏فروپاشی شوروی به دولتمردان ‏روسیه قلمداد می‌شود. به‌نظر ‏می‌رسد زمان آن رسیده تا ‏کالبد شکافی روابط ایران و ‏روسیه بیش از پیش مورد توجه ‏کارشناسان قرار گیرد. ‏

روسیه، 20‌سال پیش، ‏بعد از فروپاشی شوروی سابق ‏با از دست دادن 15 جمهوری‌‏اش، پا به عرصه روابط بین‌‏المللی گذاشت و بر سلطه 70‌‏ساله خود بر منطقه آسیای ‏مرکزی، قفقاز و اروپای‌شرقی ‏پایان داد.

ضعف سیاسی و ‏اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی ‏سابق در دهه‌1980 را می‌توان با ‏سال‌های آخر عمر حکومت ‏عثمانی‌- که بر بخشی از ‏اروپای مرکزی، جنوبی و ‏سرزمین‌های اسلامی تسلط ‏داشت -  مقایسه کرد. اگر آن‌روز ‏روس‌ها، حکومت عثمانی را مرد ‏بیمار اروپا می‌نامیدند، ‏همین آمریکای دوست امروز ‏مسکو، شوروی سابق دهه‌1980 را با ‏همان نام خطاب می‌کرد و ‏برای فروپاشی دشمن درجه ‏یک خود در دوران جنگ سرد ‏ثانیه شماری می‌کرد. تشویق ‏ گورباچف در عمل کردن به ‏نسخه‌های سیاسی و اقتصادی ‏آمریکا برای گشایش و انجام ‏اصلاحات موجب تسریع روند ‏فروپاشی شوروی شد. ‏

فروپاشی شوروی و افول ‏ابرقدرت شرق تا آخرین روزها ‏برای زمامداران کمونیست به‌ویژه ‏ میخائیل گورباچف غیر‏قابل پذیرش بود و او بارها با ‏بوریس‌یلتسین بر سر این ‏موضوع مشاجره کرده بود. امروز ‏بعد از گذشت 20سال ‏هنوز برای نسل جوان روسیه ‏پذیرش شکست ابرقدرت ‏شوروی بسا مشکل و تحقیر‏آمیز است. مردم روسیه طعم ‏شکست و تحقیر در بازی بزرگ ‏دوران جنگ سرد با آمریکا را ‏فراموش نکرده‌اند و از آن ‏به‌عنوان یک تحقیر ملی یاد ‏می‌کنند. ‏روسیه در قرن نوزدهم با ‏انگلستان وارد بازی بزرگ برای تسلط بر ‏آسیای مرکزی باردیگر ‏بازی بزرگ جدیدی ‏، بعد از پایان ‏جنگ سرد با غرب و آمریکا ‏برای نفوذ به منطقه اوراسیا و ‏منابع انرژی آن، که همچنان ‏ادامه دارد شد. حال پرسش این است ‏که آیا مسکو درصدد شروع ‏بازی جدید دیگری در مرزهای ‏جنوبی خود با بزرگ‌ترین ‏همسایه‌اش است؟ ‏

چالش در روابط خارجی روسیه ‏که دو ضلع مهم آن آمریکا و ‏ایران هستند از حدود ‏یک‌سال گذشته رویکردهای ‏جدیدی داشته است. روس‌ها ‏به‌طور انفعالی در بازی جدیدی ‏با محوریت آمریکا وارد شده‌اند ‏که به‌نظر می‌رسد با منافع بلند‏مدت منطقه‌ای و بین‌المللی ‏آنها سازگاری نداشته باشد. ‏اینکه در 26می ‏‏(4‌خرداد1389‌) هنری ‏کیسینجر در ارتباط با مناقشه ‏اخیر ایران و روسیه گفته«یک ‏ایران اتمی برای روسیه ‏خطرناک‌تر و تهدید جدی‌تری ‏است تا برای آمریکا» در واقع ‏در تقویت موضع مشترک ‏روسیه با آمریکا و نیز ‏وادارکردن مسکو برای اتخاذ ‏اقدامات تخاصم‌آمیز علیه ایران ‏است. در واقع بخشی از ‏فشارهایی که بر روسیه وارد می‌شود ناشی از آن است که هنوز ‏بسیاری از آمریکایی‌ها معتقدند ‏که روسیه تنها کشوری است ‏که می‌تواند با اعمال فشار بر ‏ایران، این کشور را از برنامه ‏هسته‌ای‌اش منصرف کند.

این ‏نکته‌ای است که ایران بایستی ‏بیش از پیش روس‌ها را در مورد آن، توجیه کند. ‏
بازی روسیه زیاد پیچیده ‏نیست؛ روسیه در حال بازی با ‏دو چیز متضاد است؛ اگر در این ‏مرحله با آمریکایی‌ها همکاری ‏کند ایران را از دست می‌دهد ‏‏(و هر چند برای توجیه عمل ‏خود و راضی کردن ایران بازهم ‏در تکمیل پروژه بوشهر و تحویل اس- 003‎‏ چانه‌زنی خواهد کرد) ‏اما اگر با ایران همکاری کند ‏هنوز بازیگر میدان و ‏تاثیرگذار بر رفتار آمریکاست. ‏

مسکو به‌علت ساختار نظام بین‌المللی و توانایی‌ها و نیز منابع ‏محدود این کشور، حتی با ‏وجود مشارکت با آمریکا، اگر ‏چه شاید امتیاز تعویق در ‏اجرای سپر دفاع موشکی از ‏سوی آمریکا را کسب کند اما ‏این کشور را به سطح ابرقدرتی ‏دوران جنگ سرد ارتقا نخواهد ‏داد، که آرزویی از دست رفته ‏برای گروه‌های ناسیونالیست و ‏چپ در روسیه است.‏ ‏ استراتژی آمریکا در قبال ‏شرکایی چون روسیه آن بوده و ‏هست که آنها را همیشه تشنه ‏نگاه دارد و برای آنکه دنباله ‏روی او  در روزهای بحرانی ‏باشند، کاملا سیراب‌شان نمی‌‏کند. روسیه از نگاه آمریکایی‌ها ‏دیگر یک ابرقدرت نیست بلکه ‏در حد و اندازه‌ای است که ‏همیشه باید در نقش دوم بماند ‏و فقط همان نقش را بازی کند. ‏

براساس طبیعت توسعه‌گرانه ‏آمریکا و روسیه در روابط بین‌الملل، دوستی واشنگتن و ‏مسکو کوتاه، پر مشکل و بسیار ‏شکننده است. تجربه تاریخی ‏همکاری روسیه و آمریکا نشان ‏داده که مسکو بعد از سپری ‏شدن دوره کوتاه همکاری با ‏واشنگتن، به‌دلیل رودست ‏خوردن و تحقیر شدن از ‏سیاست‌های آمریکا، مجبور به ‏تجدید نظر در روابط خود با ‏واشنگتن می‌شود.

بهترین ‏نمونه آن حوادث یازده ‏سپتامبر است که موجب شد ‏مسکو شانه به شانه در سیاست ‏آمریکایی جنگ علیه ‏تروریسم شرکت کند، بعد از ‏آنکه پای پایگاه‌های نظامی ‏آمریکا به بهانه مقابله با ‏تروریسم برای نخستین بار در ‏حیاط خلوت روسیه (‌آسیای ‏مرکزی و قرقیزستان) باز شد، ‏به فاصله چند ماه، روسیه که ‏نگران سیاست‌های توسعه‌‏طلبانه آمریکا در آسیای مرکزی ‏و سرنگونی و از دست ‏دادن دولت‌های هم‌پیمانش بود، ‏برای کنترل و مقابله با ‏فعالیت‌های نظامی و سیاسی ‏آمریکا مجبور به احداث ‏پایگاهی در قرقیزستان شد و ‏در ادامه شروع به انتقاد از ‏سیاست‌های آمریکا در منطقه کرد و در نهایت خواستار ‏خروج آنها از آسیای مرکزی ‏شد. روسیه در روابطش با ‏آمریکا همواره سیاست تحقیرآمیز این کشور و یکجانبه‌گرایی ‏را تجربه کرده است و این ‏خوشایند سیاستمداران مستقل ‏روسیه نبوده و نیست. اگر ‏روسیه شبیه این سیاست یکجانبه ‏را نسبت به ایران اتخاذ کند ‏بدون شک نباید انتظار کامیابی ‏و ایجاد رابطه‌ای دوستانه ‏داشته باشد. ‏

واقعه انقلاب‌های رنگین در ‏گرجستان، اوکراین، قرقیزستان، ‏مسئله سپر دفاع موشکی در ‏لهستان و جمهوری چک در ‏درازمدت، گسترش گام به گام ‏ناتو به سوی شرق و مرزهای ‏روسیه، مسئله عضویت ‏کشورهایی مانند اوکراین ، ‏گرجستان و ازبکستان در ناتو و ‏خروج آنها از سازمان اتحاد ‏امنیت جمعی کشورهای ‏مشترک‌المنافع به رهبری ‏روسیه، فهرست بزرگی از ‏چالش‌های نهفته روسیه در ‏روابطش با آمریکاست. امروز حوزه نفوذ ‏روسیه در آسیای مرکزی به ‏مراتب ضعیف‌تر از دوره ‏یلتسین در 10‌سال گذشته ‏است. از دست دادن ایران و ‏به جای آن تکیه بر سایر قدرت‌های ‏خارجی در آسیای مرکزی، نفوذ ‏مسکو را بیش از پیش در ‏منطقه با مشکل مواجه خواهد ‏کرد. ‏

اخیرا مدودف برای ‏همراهی با باراک اوباما  در اعمال ‏تحریم‌های شدیدتر علیه ایران ‏تمایل زیادی ابراز کرده است. ‏وی به‌خوبی آگاه است که صنعت ‏تسلیحاتی روسیه که بخش ‏بزرگی از بودجه سالانه ‏کشورش را تشکیل می‌دهد در ‏صورت اعمال تحریم‌ها، ‏مشتری قدیمی خود را از دست ‏خواهد داد. حتی درصورت ‏مستثنی کردن فروش ‏‏ اس- 003‎‏  ‏در تحریم‌ها، روسیه باز هم ‏به سوی بی‌اعتمادی و آشکار ‏کردن نقش سودجویانه در ‏رابطه با ایران گام برداشته ‏که بدون شک به تقویت چهره ‏مثبتی از روسیه در افکار ‏عمومی مردم ایران کمکی ‏نخواهد کرد.

پیام انتقادآمیز ایران برای ‏روسیه در واقع حامل پیامی ‏برای تصمیمات و رفتار دوگانه ‏چین نیز هست که ایران را ‏به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری ‏خود در خاورمیانه می‌داند. اینکه روسیه و چین از ‏یکسو در اعمال تحریم‌ها ‏مشارکت کنند و برای توجیه ‏عمل خود بگویند ما برای ‏تخفیف مفاد تحریم‌ها تلاش می‌‏کنیم ولی براساس منافع خود ‏عمل کرده و همچنان مایلیم ‏تجارت میلیاردی خود را با ‏ایران ادامه دهیم در فرهنگ ‏روابط بین‌الملل فرصت‏طلبی نامیده می‌شود. ایران ‏ملاحظات و خویشتنداری‌های ‏زیادی را نسبت به سیاست‌های ‏این کشور در تحولات منطقه ‏قفقاز، آسیای مرکزی، اروپای ‏شرقی و کوزوو داشته است.

کد خبر 109020

برچسب‌ها

پر بیننده‌ترین اخبار سیاست‌خارجی

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز