نبود شبکه جمع‌آوری فاضلاب در شمال و شمال شرق مشهد و وجود کانال‌های عمود بر این رودخانه باعث می‌شود علاوه بر فاضلاب خانگی، پساب واحدهای صنعتی هم به آن سرازیر و منبعی از فاضلاب شهری، صنعتی و مسکونی در این منطقه ایجاد شود.
با وجود هشدارها و نگرانی‌های فراوان همچنان آبیاری زمین‌های کشاورزی حاشیه این رودخانه با فاضلاب خام و آلوده ادامه دارد. فاطمه غیور، رئیس کمیسیون محیط‌زیست شورای اسلامی شهر مشهد، با بیان این‌که کشف‌رود یکی از رودخانه‌های قدیمی شمال شرق مشهد است، افزایش حاشیه نشینی و ساخت‌وساز‌های غیرمجاز در این منطقه را عامل اصلی آلودگی این رودخانه می‌داند و می‌گوید: «در این مناطق که به شبکه جمع‌آوری فاضلاب متصل نیستند، فاضلاب انسانی با لوله به کف خیابان یا کانال‌های انتقال آب سطحی هدایت و در نهایت به‌دلیل شیب موجود به کشف‌رود سرازیر می‌شود.»
گفته می‌شود ورود بیش از هزار لیتر در ثانیه فاضلاب خام به کشف‌رود، محصولات کشاورزی حاشیه رودخانه را به انواع آلودگی‌های میکروبی و شیمیایی آلوده کرده است.
محمدحسین قادری، معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست مشهد، در این‌باره می‌گوید:«اگر چه آلودگی‌ها عموما از نوع میکروبی هستند، در مواردی مواد آلی موجود در فاضلاب از حد استاندارد بیشتر می‌شود که در چنین وضعی شاهد آلودگی از نوع شیمیایی هستیم.»
در حالی که به گفته مسئولان بیشترین نوع فاضلاب ورودی به کشف‌رود از نوع خانگی است وجود شیب به سمت این حوزه آبریز آن را به زه‌کشی میان 2 شهر مشهد و چناران تبدیل کرده و باعث سرازیر شدن محتویات تمامی رودخانه‌ها، کانال‌ها و مسیر‌های منطقه اعم از فاضلاب خانگی، پساب‌های شیمیایی ناشی از فعالیت شهرک‌های صنعتی، قالیشویی‌ها و کارگاه‌های آبکاری به آن شده است.
محمد علایی، مشاور مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای و مدیریت پساب‌های خراسان رضوی، با بیان این‌که کشف‌رود حوزه آبریز وسیعی را در بر می‌گیرد می‌گوید که در 43 کیلومتر از 300 کیلومتر طول این رود که در دشت کشف‌رود- به وسعت 5/16 هزار کیلومترمربع- واقع شده است در طول سال فاضلاب جاری می‌شود و علاوه بر فاضلاب مشهد، تخلیه فاضلاب 2 منطقه چناران و گلبهار هم مزید بر علت شده است.
علایی نبود هماهنگی لازم بین نهاد‌های متولی در ساماندهی کشف‌رود را عامل اصلی تاخیر در حل معضل این رودخانه می‌داند و می‌گوید: «با این‌که آسیب‌های ناشی از ورود فاضلاب به این رودخانه بر کسی پوشیده نیست، اما نبود یک اقدام جمعی باعث شده است بعد از گذشت سال‌ها از مطرح شدن این مشکل همچنان هکتار‌ها زمین کشاورزی این محدوده با فاضلاب خام آبیاری شود.
این در حالی است که اصولا فاضلاب‌ها باید از طریق سامانه «اگو» جمع‌آوری شود و بعد از تصفیه به مصرف کشاورزی برسد.» اگرچه تصفیه‌خانه‌های متعددی در مسیر کشف‌رود با هدف بهره‌برداری از فاضلاب تصفیه‌شده برای مصارف کشاورزی ایجاد شده، گفته‌ها حاکی است که ورودی بیشتر از ظرفیت فاضلاب و مهم‌تر از آن متفاوت بودن فناوری موجود با نوع فاضلاب دریافتی باعث شده است کارکرد مطلوبی نداشته باشند.
قادری با اعلام وجود 4 شبکه تصفیه‌خانه فعال پرکندآباد یک و 2 در غرب، اولنگ در شرق و تصفیه‌خانه شهرک صنعتی چرم‌شهر، عملکرد آنها را پایین‌تر از حد استاندارد ارزیابی می‌کند و می‌گوید که ورود حجم زیادی از فاضلاب به این تصفیه‌خانه‌ها موجب شده است که آنها در کارکرد خود با مشکل روبه‌رو باشند. به‌طور مثال تخلیه فاضلاب شهرک توس در تصفیه خانه پرکندآباد حجم فاضلاب ورودی به این تصفیه خانه را افزایش داده و سبب شده است استاندارد مورد نظر رعایت نشود. او با بیان این‌که کشف‌رود برای شهر مشهد حیاتی است، تنها راه استاندارد کردن پساب‌های خروجی از تصفیه‌خانه‌های موجود را کاهش بار فاضلاب ورودی به آنها می‌داند و می‌گوید که با افتتاح تصفیه‌خانه توس یک و 2 از بار ورودی به تصفیه‌خانه‌های موجود کم و به حد استاندارد نزدیک خواهد شد.
کشت جایگزین صنوبر
در حالی که همچنان کشت سبزی با فاضلاب آلوده در حاشیه کشف‌رود ادامه دارد و فاضلاب شمال و شمال شرق مشهد و واحدهای صنعتی همانند گذشته مزارع کشت سبزی و صیفی را آبیاری می‌کند، شواهد حکایت از اجرایی شدن طرح کشت جایگزین صنوبر به جای محصولات کشاورزی دارد. علایی با بیان این‌که فاضلاب یک منبع دائمی آب است که نه به‌عنوان تهدید، بلکه باید به‌عنوان یک فرصت به آن نگاه شود، می‌گوید: «طرح کاشت درختان صنوبر و تولید چوب صنعتی از آن به جای کشت صیفی از جمله اقداماتی است که برای ساماندهی وضع موجود از سال گذشته به اجرا گذاشته شده و از یک‌هزار هکتار زمین کشاورزی موجود در حاشیه رودخانه 250 هکتار زیرکشت صنوبر رفته است.
به‌دلیل وزش بادهایی که غالبا جهت آن از شرق به غرب شهر مشهد است، اجرای چنین طرحی در حکم کمربند سبزی خواهد بود که علاوه بر تلطیف هوا، افزایش سرانه فضای سبز شهر مشهد، جلوگیری از تجاوز به حریم رودخانه کشف‌رود و جلوگیری از سیل‌خیزی این رودخانه را نیز به همراه خواهد داشت.
علایی با بیان این‌که راه جلوگیری از آبیاری زمین‌های کشاورزی با فاضلاب، برخوردهای امنیتی و انتظامی نیست، تصریح می‌کند با صرف 5 تا 6 میلیارد تومان برای پرداخت تسهیلات به کشاورزان منطقه و توجیه آنان برای کاشت صنوبر، نه تنها آلودگی کشف‌رود رفع می‌شود، بلکه ریه تنفسی وسیعی در شرق استان ایجاد خواهد شد.
