بیماری فصل تابستان

دکتر حمید محمودی، آبیاری سبزیجات با فاضلاب را از عوامل آلودگی میکروبی و آلودگی‌های شیمیایی به‌علت جذب فلزات سنگین در گیاهان برشمرد و افزود: شاید آلودگی میکروبی پس از شست‌و‌‌شو و ضد‌عفونی‌کردن برطرف شود اما آلودگی شیمیایی جذب شده در گیاه قابل رفع نیست.

نزدیک به 3سال از زمان فراگیر شدن بیماری وبا(Cholera) به‌علت آبیاری مزارع با فاضلاب در تهران می‌گذرد. طی این دوره هم هر سال با گرم شدن هوا کارشناسان و متخصصان عفونی نسبت به شیوع دوباره این بیماری هشدار می‌دادند چون به گفته دکتر محمودی اگرچه برخی از این زمین‌ها با تغییر کاربری، مسکونی شده‌اند  یا با حفر اضافی چاه‌، آب سالم مورد نیاز را تأمین کرده‌اند، اما هنوز متأسفانه با وجود همه این اقدامات شاهد آبیاری برخی از مزارع و کشتزارها با آب فاضلاب هستیم.

وبا یکی از قدیمی‌ترین و شناخته شده‌ترین بیماری‌های مسری در طول تاریخ به شمار می‌رود.

مرکز اصلی این بیماری، دلتای رودخانه‌های گنگ و برهماپوترا در هند و پاکستان است که ابتدای قرن 19در این کشورها ملاحظه شد و سپس شرق آسیا و بعد خاورمیانه و اروپا آلوده شدند.

وبا پس از همه‌گیری‌های زیاد فصلی یا ناگهانی در سال 1961 در اندونزی، در جنوب شرقی آسیا شعله‌ور شد و در سال1963 به بنگلادش، در سال1964 به هند، در سال1965 و 1966به شوروی، عراق و ایران رسید.

این بیماری در سال1970 آفریقای غربی را - که بیش‌از 100 سال بود وبا در آن رخ نداده بود- مورد حمله قرار داد. این بیماری مسری به سرعت در تعدادی از کشورهای‌ آفریقایی نیز گسترش یافت و در اغلب نقاط این قاره‌شکل محلی «آندمیک» به‌خود گرفت.
 به اعتقاد کارشناسان بهداشتی، هر گاه تعداد مبتلایان به وبا در دوره ‌متوسط 3 سال افزایش پیدا کند، اپیدمی شروع می‌شود.

وبا بیماری اسهالی مناطق گرمسیری (یا در فصول گرم مناطق دیگر) است که توسط باکتری‌ای به‌نام ویبریوکلرا ایجاد می‌شود که منحصراً انسان را مبتلا می‌کند. علائم آن هم ناشی از سمی است که توسط میکروب در روده انسان ترشح می‌شود.

انتقال بیماری از طریق دست‌های آلوده، تماس با مواد دفعی و استفراغ بیماران و ملافه‌ها و لوازم آلوده، همچنین آب آلوده به مدفوع، سبزی و میوه‌های خام آلوده یا شسته شده با آب آلوده یا غذای آلوده شده توسط دست یا مگس امکان‌پذیر است.

ویژگی مشخص وبا آغاز ناگهانی اسهال جهنده بدون فشار و آبکی است که به‌دنبال آن استفراغ، کم‌آب‌شدن سریع، گرفتگی ماهیچه‌ها و کم‌شدن ادرار فرا می‌رسد. میزان کشندگی بیماری درصورت عدم‌جایگزینی سریع مایعات و الکترولیت بدن 30 الی 40درصد است.

حدود 80درصد بیماران مبتلا به وبا بدون علامت هستند و فقط20درصد افراد مبتلا به وبا دچار اسهال حاد آبکی می‌شوند. از این تعداد 10 تا 20درصد هم دچار اسهال آبکی شدید همراه با استفراغ می‌شوند.

جلوگیری از ورود وبا به یک منطقه غیرممکن است ولی می‌توان با انجام اقدامات مراقبتی به‌موقع از گسترش آن جلوگیری کرد. یک طرح و برنامه جامع آمادگی مقابله با طغیان وبا در کشور و در مناطقی که در آنها وقوع فصلی بیماری انتظار می‌رود، بهترین وسیله مقابله با طغیان است.

بهترین راه پیشگیری از وبا و سایر بیماری‌های اسهالی در دراز مدت هم، بهبود و تأمین آب آشامیدنی سالم، بهسازی محیط، سلامت غذا و آمادگی و هوشیاری جامعه است.
با این حال در مرحله حاد بیماری، تعداد میکروب وبای موجود در هر میلی‌لیتر مدفوع بیش از یک میلیون عدد است و هر بیمار مبتلا به وبا ممکن است طی بیماری خود یک تا 60 لیتر و به‌طور متوسط بیش از 10 تا 20 لیتر مدفوع آبکی دفع کند.

بیماران مبتلا به وبای خفیف به‌علت توانایی حرکت و جا به‌جایی و نقل  مکان سهم بیشتری در انتشار عامل بیماری دارند. همین طور مبتلایان بدون علامت، خطرناکند و نقش بارزتری در انتشار عفونت دارند.

میکروب وبا در مقابل عوامل محیطی نظیر گرما و خشکی مقاومت ندارد و در عرض چند ساعت حیات خود را از دست می‌دهد؛ مثلا در دمای 55 درجه سانتی‌گراد در عرض 15 دقیقه از بین می‌رود.

چه افرادی بیشتر مبتلا می‌شوند؟

افرادی که کاهش اسیدیته معده در اثر بیماری مزمن معده و استفاده از آنتی‌اسید دارند بیشتر و شدید‌تر به وبا مبتلا می‌شوند.

همچنین افرادی که وضع تغذیه مناسبی نداشته و از سوء تغذیه رنج می‌برند، احتمال بیشتری برای ابتلا به وبا دارند. علاوه بر این افرادی که گروه خونی O دارند 2 تا 3 برابر بیشتر از سایر گروه‌های خونی مبتلا می‌شوند.

دوره کمون

به عقیده کارشناسان دوره کمون بیماری چند ساعت تاچند روز و به‌طور معمول در حدود 2 تا 3 روز است. بعد از طی دوره کمون و سرایت 12ساعته تا 6 روزه، اکثر موارد وبا به‌صورت بدون علامت یا با علائم بالینی مختصری تظاهر می‌یابند، به‌طوری که به ازای هر یک مورد بیمار مبتلا به وبای التور دارای علامت در حدود 20 تا 100 مورد بیماری بدون علامت رخ می‌دهد.

عفونت ناشی از میکروب وبای التور طولانی‌تر از انواع دیگر است و موارد خفیف و بدون علامت بیشتری ایجاد می‌کند.

راه‌های پیشگیری

رعایت نکات زیر برای پیشگیری از بیماری‏های قابل انتقال به وسیله آب و مواد غذایی از جمله بیماری‏های اسهالی و حفظ سلامت خود و اطرافیان در منزل، تفریحگاه‌ها و پارک‏ها لازم و ضروری است.

1- استفاده از آب لوله‏کشی تصفیه شده در تمام مواقع. چنانچه از سلامت آب در دسترس اطمینان ندارید، ابتدا آن را جوشانده و پس از سرد کردن مصرف کنید.
2- شستن دقیق و صحیح دست‏های خود با آب و صابون قبل از دست زدن به مواد‌غذایی و خوراکی و همچنین قبل از غذا خوردن و بعد از رفتن به توالت.
3- شستن دست‌ها با آب و صابون قبل از تهیه و دادن غذا یا شیر‌دادن به کودک و بعد از تمیز کردن کودک.
4- اجتناب از آشامیدن آب‌های مشکوک در پارک‏ها، باغ‌ها، فضای سبز، اماکن و فضاهای عمومی.

5- خودداری از مصرف مواد‌غذایی، آبمیوه و آب هویج، معجون و دیگر مواد خوراکی و نوشیدنی‏هایی که توسط فروشندگان دوره‏‌گرد عرضه می‌شود.
6- استفاده از غذاهای طبخ‌شده در منزل تا آنجا که ممکن است.
7- نگهداری مواد خوراکی در ظروف سربسته و دور از دسترس مگس و حشرات.
8- نگهداری زباله در کیسه‌های مخصوص زباله و دفع در محل مناسب.
9- نگهداری غذاهای فاسد‌شدنی به‌اندازه نیاز در یخچال.
10- خودداری از قرار دادن سبزی و میوه‏جات شسته نشده در یخچال.
11- استفاده همیشه از شیر و فراورده‌های لبنی پاستوریزه یا جوشاندن شیر به‌مدت ۲۰دقیقه قبل از مصرف.

12- قرار ندادن اقلامی مثل نان که قابل شست‏وشو و پختن مجدد نیستند در موقع خرید و حمل مواد غذایی در کنار میوه‏ و سبزیجات شسته نشده و گوشت خام.
13- به همراه داشتن آب و غذای سالم هنگام سفر یا استفاده از نوشیدنی‌ها و غذاهای با بسته‌بندی مطمئن.

آیا وبا قابل درمان است؟

بیماری وبا قابل درمان است. هدف از درمان هم جبران و جایگزینی آب و الکترولیت‌های از دست رفته از طریق اسهال و استفراغ است.

آب و الکترولیت 80 تا 90درصد بیماران وبایی را تنها با محلول خوراکی ORS می‌توان جبران کرد. در موارد شدید، آب و الکترولیت را باید با سرعت از طریق محلول‌های وریدی جبران کرد و طی تجویز وریدی مایعات و پس از آن، به محض اینکه بیمار بتواند مایعات بنوشد، باید از ORS استفاده کرد.