در این فرودگاه بدون سروصدای خبری و بدون اعلام قبلی، آمریکا و روسیه بزرگ‌ترین تبادل جاسوس میان خود را انجام دادند و 10جاسوس روس در مقابل 4جاسوس آمریکایی معاوضه شدند. اما آغاز این ماجرا به چند روز قبل برمی‌گردد؛ وقتی تنها یک هفته بعد از دیدار دوستانه و خوش‌و‌بش هیجان‌انگیز باراک اوباما و دیمیتری مدودف، اف‌بی‌آی از دستگیری یک شبکه گسترده جاسوسی روسیه در آمریکا خبر داد. دستگیری 10جاسوس روسی که بیشتر از 10 سال به‌عنوان شهروندان آمریکایی در ایالات متحده زندگی می‌کردند، فصل تازه‌ای در روابط روسیه و ایالات متحده گشود.
دستگیری این عده روز 29 ماه ژوئن بین نیویورک، بوستون، نیوجرسی و آرلینگتون در ویرجینا، درست در مقر سازمان سیا و پنتاگون رخ داد. این 10نفر که در ظاهر آدم‌های معمولی به‌نظر می‌رسیدند، اعضای شبکه جاسوسی روسیه بودند که بیش از 10سال در خاک آمریکا فعالیت می‌کردند و اصلی‌ترین وظیفه آنها برقراری ارتباط با مقامات بلندپایه سیاسی آمریکا برای کسب اطلاعات مهم در مورد جنبه‌های گوناگون سیاست خارجی این کشور تعریف شده بود.
دستگیری شبکه جاسوسی روسیه در آمریکا، قصه‌های معروف جاسوسی به جا مانده از دوران جنگ سرد را در ذهن همه تداعی می‌کند ولی واقعیت ماجرا روایت‌کننده حقایق دیگری است. این جاسوس‌ها از فنون و شیوه‌های بدوی برای فعالیت‌های خویش بهره می‌بردند؛ مثلا قرار ملاقات‌های آنها در اماکن شلوغ و پررفت‌وآمد بود و یا برای ردوبدل کردن اطلاعات سریع ازقصد و عمدا با هم برخورد می‌کردند.
از سوی دیگر این ده نفر از طریق یک شبکه محلی بدون سیم با هم مکالمه و برای تبادل اطلاعات از سیستم استگانوگرافی (پنهان‌کردن متن در تصویر) استفاده می‌کردند. اگرچه مسکو با سخاوتمندی هرچه تمام، جاسوس‌های آمریکایی خود را از نظر مالی تأمین می‌کرد، اما در عین حال نسبت به آنها انتقادات زیادی داشت و از نحوه کارشان راضی نبود و آنها را به عدم‌داشتن منابع موثق و فقدان اطلاعات لازم متهم می‌کرد. سرانجام بعد از 10سال ردیابی و تعقیب مداوم این جاسوس‌ها از سوی اف‌بی‌آی، دلیل رسمی دستگیری آنها تصمیم یکی از این جاسوس‌ها مبنی بر ترک آمریکا بود.
از نظر اف‌بی‌آی، در این مقطع دستگیری تنها یک نفر از اعضای شبکه بقیه گروه را مجبور به پنهان‌شدن می‌کرد. نکته عجیب اما در زمان وقوع این دستگیری این بود که بازداشت آنها دقیقا پنج روز بعد از ملاقات اوباما و مدودف رخ داد. درست زمانی که اوباما، مدودف را در آرلینگتون ویرجینیا (مقر سازمان سیا) به‌صرف همان همبرگر معروف در یکی از فست‌فودهای این شهر دعوت کرد. همبرگر آنها تازه تمام شده بود که وزارت دادگستری آمریکا که مسئول امنیت ملی کشور است از دستگیری عوامل غیرقانونی روسیه در خاک ایالات متحده خبر داد و اعلام کرد که جاسوس‌های روسی از دهه 90میلادی به‌طور قاچاقی در آمریکا فعالیت داشته‌اند.
وقتی مدودف در حال گشت‌وگذار در آمریکا بود، اف‌بی‌آی اسناد و بسته‌های ضبط شده را به دادگاه فدرال منهتن و آلکساندریا در ویرجینیا برد تا سرنوشت روس‌ها مشخص شود. باراک اوباما همان روز از ماجرا مطلع شد. شاید بهتر بود به خاطر در پیش بودن اجلاس جی8 و جی20 این موضوع به‌صورت مخفی باقی بماند چون ریسک این وجود داشت که هیأت روسی به‌دلیل خشم ولادیمیر پوتین، مامور سابق کا‌گ‌ب به مسکو فراخوانده شود اما اف‌بی‌آی از مدت‌ها پیش این جاسوس‌ها را تحت کنترل داشت و حداقل 200نفر از اعضای سازمان ضدجاسوسی در این رابطه فعالیت می‌کردند.
آیا روسیه با آمریکا معامله کرد؟
باور عمومی این است که این بازداشت با هدف از بین بردن گسترش روابط دو کشور که اوباما شدیدا به آن تمایل نشان داده بود، صورت گرفته است. اما گمانه‌زنی‌های دیگری هم در این زمینه مطرح شده‌اند؛ روز بیست و سوم ژوئن لحظاتی قبل از بازدید مدودف، وزارت امور خارجه ایالات متحده درخواست روسیه را برای قرار دادن نام دوکا عمروف، رهبر اصلی شورش قفقاز علیه روسیه در فهرست سیاه تمامی آژانس‌های امنیتی آمریکایی پذیرفت و حالا عمروف در آمریکا هم یک جنایتکار تحت تعقیب محسوب می‌شود.
این موضوع می‌تواند این سؤال و شبهه را که چرا اوباما (که طبق نظر کارشناسان مسلما نمی‌توانسته در جریان دستگیری قریب‌الوقوع جاسوس‌های روسی نباشد) با توجه به حضور مدودف در خاک آمریکا هیچ اقدامی برای به تعویق افتادن زمان این دستگیری انجام نداده، توضیح دهد؛ شاید برای اینکه رئیس‌جمهوری ایالات متحده اطمینان داشت که این دستگیری‌ها به یک بحران دیپلماتیک بین دوکشور منجر نمی‌شوند، شاید خود مدودف هم این موضوع را می‌دانست.
وقتی که این جاسوس‌ها با دستبند راهی زندان‌های آمریکایی بودند، رئیس‌جمهوری روسیه مشغول جمع‌آوری یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری آمریکا برای پروژه سیلیکون در مسکو بود. شاید ازهم پاشیده شدن شبکه جاسوسی روسیه بدون هیچ‌گونه بحرانی بین کاخ سفید و کرملین، بهای نمادینی است که روسیه برای داشتن نام عمروف در لیست سیاه ایالات متحده پرداخته و در عین حال سرمایه‌های هنگفت آمریکا را در عرصه تکنولوژی پیشرفته (که برگ برنده مدودف برای توسعه اقتصاد روسیه و از بین بردن وابستگی آن به صادرات ذخایر طبیعی است) به حساب‌های دولتش واریز کرده است.
یک فرضیه دیگر هم در رابطه با شیطنت احتمالی پوتین با هدف جلوگیری از ایجاد رابطه نزدیک میان مدودف و اوباما و ممانعت از افزایش قدرت رئیس‌جمهوری روسیه، مطرح شده که البته صرفا در حد حدس و گمان بوده است. برخی اخبار غیررسمی از فعالیت این جاسوس‌ها زیر نظر پوتین بدون اطلاع مدودف حکایت می‌کردند اما سؤال اصلی بعد از دستگیری این جاسوس‌ها همچنان سرجای خود باقی است؛ آیا آنها واقعا فعالیت جاسوسی داشته‌اند؟ حتی عنوان شده که این عده به آژانس امنیتی خارجی روسیه متعلق بوده‌اند که این ارگان از نظر عملکرد 6برابر نسبت به سازمان جاسوسی نظامی خارجی این کشور ضعیف‌تر است.
قدرت‌های غربی در محاصره جاسوسان روسی
شاید دشمنی دیرینه ایالات متحده و روسیه در ظاهر تمام شده باشد ولی رقابت آنها در عرصه‌های استراتژیک، نظامی، انرژی و اقتصادی کماکان ادامه دارد. این دو کشور امروز منافع مشترک زیادی دارند ولی در خیلی از مسائل بین‌المللی از جمله توسعه ناتو و رابطه با برخی از کشورهای خاورمیانه، اختلاف نظر دارند. به همین خاطر دستگیری جاسوس‌های روسی که از سال‌ها پیش در ایالات متحده اقامت داشته‌اند، خیلی هم جای تعجب ندارد، اگرچه ایالات متحده بعد از دستگیری این افراد اعلام کرد که این موضوع تأثیر منفی در گسترش روابط مسکو و واشنگتن نخواهد گذاشت.
این جاسوس‌ها در زمان حضورشان در ایالات متحده به‌صورت شهروندان عادی زندگی می‌کردند اما بدون شک درصورت وقوع جنگ برای خرابکاری در تجهیزات استراتژیک در خاک ایالات متحده به حالت آماده باش در می‌آمدند. امروز جنگ هسته‌ای بین مسکو و واشنگتن دیگر یک سناریوی قابل تصور نیست. جاسوس‌ها وظیفه دارند رازهای نظامی و صنعتی آمریکا را کشف و در بین نیروهای سیاسی و محافل مالی این کشور نفوذ کنند تا به مراکز تصمیم‌گیری در ایالات متحده نزدیک شوند و حتی در انتخاب‌ها هم تأثیرگذار باشند.
جاسوس‌های دستگیرشده با اتهام جاسوسی برای یک کشور خارجی به احتمال فراوان به 5سال حبس محکوم می‌شوند. 9نفر از این متهمان هم با اتهام توطئه برای پولشویی روبه‌رو هستند که اثبات این جرم در دادگاه می‌تواند تا 20سال زندان را برای آنها به همراه داشته باشد. 8متهم برای ماموریت‌های جاسوسی بلندمدت به آمریکا اعزام شده و بقیه هم عضو برنامه سرویس‌های جاسوسی روسیه بوده‌اند.
دولت ایالات متحده یک پیغام از مقر اصلی سرویس‌های جاسوسی روسیه در مسکو خطاب به این عده را ردیابی کرده است. در این پیام اعلام شده بود که این افراد برای یک برنامه طولانی مدت به ایالات متحده اعزام شده‌اند و آموزش و تأمین هزینه‌های آنها در راستای یک هدف که همان انجام ماموریت‌شان به‌طور کامل و تلاش برای توسعه روابط نزدیک با سیاستمداران آمریکایی و ارسال پیام‌های مخفی است صورت می‌گیرد.
نیم نگاهی به حوادث اخیر رخ داده در سراسر کشورهای غربی از رشد چشمگیر فعالیت جاسوس‌های روسی خبر می‌دهد. منابع نزدیک به بخش امنیت ملی ایالات متحده در سال2005 ادعا می‌کردند که مسکو حداقل 100مامور مخفی خود را در این کشور مستقر کرده است.
دولت جورج بوش بیش از 50مامور امنیتی روسیه را اخراج کرد اما بعد از دستگیری‌های اخیر، اولگ گوردیوسکی که مسئول ماموران نفوذی کا‌گ‌ب قبل از فرار به انگلیس در سال1985 بود، مدعی شده که مسکو حدود 40 یا 50زوج مامور مخفی در این کشور را همچنان به‌طور فعال تحت پوشش خود دارد. حتی لندن هم با هجوم جاسوسان روسی در خاک انگلیس مواجه شده که بیش از30نفر آنها از سوی سازمان ضدجاسوسی انگلیس در سال 2007 شناسایی شده بودند.
اکثر این افراد در انگلیس فعالیت‌های تجاری داشتند و هدف آنها کشف رازهای صنعتی، علمی، فناوری و نظامی این کشور بود. در انگلیس هم فعالیت این جاسوس‌ها امروز به‌مراتب بیشتر از دوران جنگ سرد است.
همین شرایط در ایالات متحده برقرار است، برای اینکه طبق نظریه سرپل لور، عضو سابق کمیته امنیتی انگلیس بعد از حوادث 11سپتامبر، توجه سرویس‌های امنیتی تقریبا به‌طور کامل به مقوله مبارزه با تروریسم معطوف شده و تنها 5درصد بودجه انگلیس برای سازمان ضدجاسوسی هزینه می‌شود. همزمان با دستگیری این جاسوس‌ها در ایالات متحده، دولت برلین هم روسیه و چین را به انجام فعالیت‌های جاسوسی صنعتی متهم کرده و ماموریت دیپلماتیک روسیه در آلمان را زیرسؤال برده و آن را نوعی لانه جاسوسی دانسته است.
بعد از سقوط دیوار برلین، آلمان در سال1995، 164جاسوس روسی را از این کشور بیرون کرد و امروز بیم آن می‌رود که مسکو بار دیگر به رازهای صنعتی و نظامی ژرمن‌ها پی ببرد.
