تعداد کسانی که پایبند به قول و قرارهای اولیه‌شان هستند هم کم است. اصلا تصور کنید زنی با تمام خوشبختی‌ای که احساس می‌کند یک روز بخواهد مهریه‌اش را طلب کند؛ کمتر کسی است که فکر کند او طلاق نمی‌خواهد. مهریه شده است دعوای اولی که در آخر هم تکرار می‌شود. میزان مهریه‌ها آن قدر زیاد است که به راحتی نمی‌توان عندالمطالبه آن را پرداخت.
یافته‌های پژوهشی که اخیرا انجام شده نشان میدهد میانگین مهریه زنان ایرانی 260
تا 350 سکه طلا است که مبلغ آن چیزی حدود 80 تا 100میلیون تومان با نرخ امروز طلا می‌شود.
دکتر شهلا کاظمی‌پور در این تحقیق که برای مرکز مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه انجام داده است به این نتیجه رسیده که روند تورمی مهریه در چند سال اخیر چند برابر گذشته شده، به‌طوری که میزان میانگین مهریه در 20سال قبل 150 سکه طلا بود اما در 5سال اخیر، این میزان به 450 سکه طلا افزایش یافته است. دقیقا مسائل و معضلات اجتماعی ناشی از مهریه از همین زمان آغاز می‌شود. البته آن دسته از کسانی که دستشان به دهانشان می‌رسد کمتر مهریه برایشان مسئله است.
با نگاهی به تاریخ مهریه متوجه می‌شوید که در روزگارانی زن مانند یک کالا خریداری می‌شد و خانواده مرد در قبال او پول یا زمین می‌داد. گذر زمان این نگاه را تغییر داد ولی همچنان رسومی چون شیربها در برخی از نقاط کشور باقی مانده است.
دکتر داور شیخاوندی، مدیر گروه علمی- تخصصی مسائل و آسیب‌های اجتماعی انجمن جامعه‌شناسی ایران می‌گوید: در زمان‌ها ی قدیم هر کسی که می‌توانست خود را بیشتر به فروش برساند آدم مهم‌تری بود ولی این گران‌فروشی به مجموعه مهارت‌ها، زیبایی‌ها و توانایی‌های فردی مربوط می‌شد. البته این مربوط به ازدواج‌های برون فامیلی بود. در ازدواج فامیلی مال و منال زیادی مبادله نمی‌شد.
در این شرایط زن کالا نبود و بنا به شرط مبالغ اندکی رد و بدل می‌شد و چون اقتصاد در آن زمان بر مبنای ارزش زمین‌ها بود و زمین‌ها اغلب مشاع بود، در بسیاری از موارد سهمی از باغات و محصولات به زن داده می‌شد. در نتیجه مسابقه برای بالابردن نرخ مهریه که اخیرا صورت گرفته وجود نداشت.
دکتر شیخاوندی می‌گوید: امروزه در اثر کالایی شدن همه چیز و ارزش پیدا کردن با ملاک‌های پولی و تبلیغات بسیاری که در رسانه‌ها می‌شود ارزش آدم‌ها به پولی است که دارند و نه ارزش‌های والای انسانی و نه توانایی‌های فردی‌شان. سرمایه‌‌زدگی جامعه بعد از انقلاب و بزرگ شدن شهرها باعث شد آدم‌هایی که آشنایی چندانی با هم ندارند برای قرارداد ازدواج با ملاحظه بیشتری به هم نزدیک شوند.
آنها ضوابطی را تعیین کردند که احتمالا این پیوند‌ها را استوار کنند، به همین دلیل پول زیادی را درخواست می‌کنند که در اکثر مواقع بر خلاف عندالمطالبه بودن مهریه نمی‌توانند همان موقع پرداخت کنند و موکول به زمانی می‌شود که بخواهند طلاق بگیرند که معلوم نیست که مرد در آن موقع استطاعت مالی داشته باشد.
بخشی از زنانی که مهریه‌های کلان درنظر می‌گیرند دلیل خود را ناامنی‌های اقتصادی عنوان می‌کنند. این احساس ناامنی از کجا نشأت می‌گیرد؟ چرا زنان فکر می‌کنند چند سال دیگر در کنار مردشان هیچ پولی نخواهند داشت؟ دکتر شیخاوندی در این‌باره می‌گوید: زنان در اکثر مواقع شاغل نیستند.
هم‌اکنون میزان اشتغال در میان زنان حدود 11درصد است در حالی که در مورد مرد‌ها این رقم به 60درصد می‌رسد. از طرف دیگر شرع نیز مرد را مسئول هزینه‌های زندگی می‌داند ولی به‌نظر من زن از طریق مهریه کلان می‌خواهد خود را بیمه کند. نداشتن امنیت اقتصادی زنان را وادار می‌کند تا مهریه‌های زیاد برای خود بگذارند، غافل از اینکه چنین شروطی دیرپا نیست و بعد از گذشت یک دهه ارزش اولیه را ندارد به‌ویژه برای کسانی که مهریه‌هایی مانند چندین کیلو پر مگس و پوست پیاز و... می‌خواهند که قابل اجرا هم نیست. ازدواج یک قرارداد است که باید مفاد آن مشخص باشد و با این مهریه‌های قصه‌گونه نمی‌توان این قرار داد را بست.
هر چه سن ازدواج بالاتر می‌رود هزینه‌هایی که خانواده‌ها برای تحصیل فرزندانشان می‌دهند نیز بیشتر می‌شود در نتیجه میزان مهریه نیز تغییر می‌کند. به‌طوری که تحقیق دکتر شهلا کاظمی‌پور نشان میدهد میانگین میزان مهریه زنان با تحصیلات ابتدایی 52 سکه طلا، راهنمایی 208 سکه و زنان دارای مدرک لیسانس و بالاتر 400 تا 500 سکه طلاست.
دکتر شیخاوندی دراین باره می‌گوید: تحصیلات و درآمدی که خانم‌ها در سال‌های اخیر کسب کرده‌اند و برخی از مردان روی آن حساب هم می‌کنند بر میزان مهریه تأثیر می‌گذارد. مثل سابق نیست که دوشیزه 16ساله کم سواد را که مهارت چندانی هم ندارد به زنی ببرند. در خانواده‌های کم‌درآمد جامعه مبلغ خیلی بالا نیست ولی وقتی زن شهرنشین تحصیل‌کرده‌ای مد نظر باشد نرخ مهریه متفاوت خواهد بود. این زن حداقل خرج تحصیلش را در تعیین مهریه در نظر می‌گیرد.
از طرف دیگر در گذشته زن به نسبت مهریه‌ای که درخواست می‌کرد، جهیزیه با خود می‌برد ولی اکنون در اکثر مواقع چنین چیزی رخ نمی‌دهد، ضمن اینکه مهریه از نظر شرعی لازم است ولی جهیزیه اینگونه نیست. خانواده داماد نمی‌تواند مدعی شود که خانواده عروس جهیزیه کاملی با خود نیاورده است اما در عمل و در عرف به‌دلیل پولزدگی خانواده و افزایش سنوات ماندن در خانه پدری به 7سال بیشتر از قبل و خدماتی که دختر در خانه شوهر انجام میدهد مهریه افزایش یافته است.
مهریه پشتوانه طلاق
برای فرهنگ‌هایی که در آن زن‌ها نمی‌توانند به راحتی طلاق بگیرند مهریه ممکن است به‌عنوان ابزاری برای چانه‌زنی زن در زمانی که شوهر حاضر به طلاق نیست عمل کند. زن مهر خود را به اجرا می‌گذارد و از آنجایی که مهریه ضمانت اجرا دارد مرد یا وارد معامله با زن می‌شود یا به طلاقی که فقط حق مردان است، رضایت میدهد.
البته گزینه دیگری نیز وجود دارد که شیخاوندی درباره آن می‌گوید: مهریه برای عده‌ای از زنان ابزاری برای ترساندن شوهران است که یا باید طلاق بدهند یا به شرایط بانوی خانه تن در دهند. برخی از مردان به عهد خود عمل نمی‌کنند و پولی را که بایستی همان ابتدا بدهند پرداخت نمی‌کنند و معمولا ترجیح می‌دهند میزان آزار و اذیت را افزایش دهند تا زن راضی به بخشیدن مهریه‌اش شود یا با همان آزارها بسازد و تن به طلاق عاطفی بدهد که اثرات سوئی هم بر خود آنها و هم بر بچه‌ها می‌گذارد.
تأثیر مهریه زیاد در روال زندگی
دکتر شیخاوندی معتقد است که برای ثروتمندان پرداخت مهریه تغییری در روال زندگی ایجاد نمی‌کند و فقط آنهایی که از طبقات متوسط جامعه هستند اوضاع برایشان کمی فرق می‌کند. او می‌گوید: مردهایی که ترس از طلاق و اجرا شدن مهریه‌های کلان دارند اتکا به نفسشان کمتر خواهد بود و در برخی موارد شاید قلدری به خرج بدهند و کار را به کتک و اذیت برسانند تا زن خودش زندگی را ترک کند.
نباید فراموش کرد که مهریه عامل اتکا به نفس زنان است. می‌دانیم که به زنان درصورت مرگ همسر ارثیه بسیار کمی می‌رسد ولی از آنجا که در زمان تقسیم ارث مهریه زن بر همه چیز ارجحیت دارد بنابراین پرداخت آن از ارث، احتمال عسر‌وحرج زن را پایین می‌آورد. زنانی که تحصیلات، مهارت و توانایی زیادی ندارند بدون مهریه نمی‌توانند از پس هزینه‌های زندگی بربیایند.
به‌نظر این جامعه‌شناس می‌توان به بیمه ازدواج و مهریه روی آورد. او می‌گوید: شرکت‌های بیمه می‌توانند براساس سنوات تأهل، ازدواج را بیمه و حق بیمه را از زوج یا زوجین دریافت کنند.
او می‌گوید: شرایط موجود به‌گونه‌ای است که بد قولی و بی‌اعتمادی افزایش یافته است. زن‌ها برای دلخوش کردن خود یا خانواده‌شان میزان مهریه را افزایش می‌دهند درحالی‌که برای دوام خانواده باید فکری کرد. شیخاوندی در مورد راه حل این قضیه می‌گوید: نباید در جامعه این همه برای پول تبلیغ کنند؛ تبلیغ‌هایی که در آن از مردم می‌خواهند در بانک‌ها پول بگذارند تا به ارتفاع دماوند پول جایزه بگیرند و خوشبختی‌ها را در شمش طلا و پول نشان می‌دهند. در هیچ کشور سرمایه‌داری به اندازه ایران در مورد سرمایه‌داری تبلیغ نمی‌کنند. باید برای کار و مهارت تبلیغ کنند، نه برای پول. باید همه دست به دست هم بدهیم تا برای دوام خانواده کاری بکنیم. مسئله چند بعدی را با راه‌حل‌های چند بعدی می‌توان حل کرد.
با وجود مشکلاتی که بر سر گرفتن مهریه وجود دارد هنوز زیر گوش دختران زمزمه می‌شود که مهریه کلان، سنگینی دختر است و ثبات زندگی مشترک او را تضمین می‌کند؛ مهریه‌هایی که ضامن دوام زندگی نیستند و در بهترین حالت وجه‌المعامله در برابر مردان نامهربانی هستند که وعده‌های شیرین روزگار نامزدی را فراموش کرده‌اند.
