طلسم جهان نما شکست

هشتم بهمن سال 1384 تعدیل برج جهان نما پس از هماهنگی و همکاری میان تمام دستگاه های اجرایی شهری و کشوری در دستور کار قرار گرفت.

پروژه برج جهان نما پس از تخریب کاروانسرای صفوی که خود اثری تاریخی و ارزشمند محسوب می شد، به اجرا درآمد.

بنای این ساختمان که در هفتصد متری میدان نقش جهان قرار دارد، نگرانی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را برانگیخت. ساخته شدن این برج در سال 1375 از سوی شهرداری  وقت اصفهان به مرکز تجاری فرهنگی در کمیسیون ماده 5 پیشنهاد شد و مورد موافقت قرار گرفت.

اما پس از توافق بر سر ساخت برج جهان نما، برخلاف درخواست نماینده میراث فرهنگی در کمیسیون ماده 5، نقشه های مربوط به ساخته شدن برج جهان نما در اختیار سازمان قرار نگرفت. اجرای طرح ساخت بنای جهان نما نگرانی هایی را نیز در یونسکو برانگیخت که متعاقب آن بازرسان یونسکو در سال 1380 در ایران حضور یافتند.

آنها پس از مشاهده ساختمان جهان نما از پله سوم مسجد شیخ لطف الله اعلام کردند خط آسمانی و منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان مخدوش شده و در صورتی که دولت ایران نسبت به تعدیل برج جهان نما اقدام نکند، میدان نقش جهان که به ثبت جهانی رسیده است در فهرست میراث در خطر قرار می گیرد.

پیگیری رسانه ها از یک سو و ابراز نگرانی دولتمردان از سوی دیگر، ماجرای جهان نما را به یک حادثه ناگوار داخلی بدل کرد و تا آنجا پیش رفت که مقامات بلندپایه کشوری نیز به جمع دلواپسان میدان نقش جهان پیوستند.

اما ساخت و ساز در برج جهان نما بر خلاف تمام تذکرات سازمان میراث فرهنگی و دیگر مدیران کشوری ادامه یافت تا سرانجام گروهی از متصدیان برنامه ریزی شهری به همراه کارشناسی از ایکوموس (انجمن بین الملل سایت ها و بناهای تاریخی) از طرف کمیته میراث جهانی (WHC) از میدان نقش جهان بازدید کردند. این گروه در پایان این سفر اعلام کردند که شهر اصفهان نیازمند یک برنامه ریزی شهری جامع همراه با کنترل ارتفاع ساختمان هاست.

این گروه پس از بازدید از میدان نقش جهان، رأی به تخریب 4 طبقه از برج جهان نما داد.
کمیته میراث جهانی در بیست و هفتمین جلسه خود در پاریس، موضوع جهان نما را مورد بررسی قرار داد و نتیجه تصمیم  های اتخاذشده در جلسه یادشده را به صورت مکتوب توسط فرانسیسکو باندارین- مدیر مرکز میراث جهانی- برای احمد جلالی- نماینده دائم ایران در یونسکو- ارسال کرد.

در برنامه کمیته میراث جهانی آمده بود: بر اساس رأی نهایی این کمیته، دولت ایران تا اول فوریه 2004 فرصت دارد تا آخرین گزارش مربوط به وضعیت حفاظتی میدان نقش جهان را به مرکز جهانی یونسکو ارسال کند تا در اجلاس 2004 یونسکو بر اساس آن، در مورد میدان نقش جهان تصمیم گیری شود.

با بالارفتن مناقشات بر سر احداث بنای جهان نما، پرونده این بنا در یونسکو وارد مرحله جدیدی شد.

خبرگزاری‌ها در ششم فروردین سال 84 از سفر کوچیرو ماتسورا- مدیر کل یونسکو- به ایران خبر دادند. مدیر کل یونسکو هدف از سفر خود به ایران را این چنین تشریح کرده بود: یونسکو خواستار دریافت گزارش های نهایی از وضعیت میدان نقش جهان است.

او در جریان سفر به ایران در گفت وگویی با خبرنگاران اعلام کرده بود: ایران تا تیرماه 1384 فرصت دارد گزارش  نهایی خود(درباره وضعیت برج جهان نما) را به مرکز میراث جهانی یونسکو ارسال کند.پس از پایان این سفر، سید محمد خاتمی- رئیس جمهور وقت ایران- که همراه ماتسورا به اصفهان سفر کرده بود، برنامه ای از رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خواست تا در صورتی که یونسکو بدون تعدیل برج جهان نما راضی به برگشت از نظر خود می شود، این موضوع را پیگیری کند.

اما در جریان سفر به فرانسه، رئیس جمهور سابق ایران پس از ملاقات با ماتسورا نتیجه این دیدار را در نامه ای به رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این چنین شرح داد: از صحبت هایی که با مدیر کل سازمان یونسکو داشته ام اینگونه به نظر می آید که یونسکو تنها در صورت تعدیل برج جهان نما به موضوع میدان نقش جهان پایان می دهد.

نتیجه دیدارها و نامه نگاری ها در اجلاس جهانی یونسکو در شهر دوربان آفریقای جنوبی متبلور شد. طبق مصوبه این اجلاس، در صورتی که دولت ایران تا اول فوریه سال 2006 میلادی اقدام به تعدیل برج جهان نما نکرد، میدان نقش جهان به صورت اتوماتیک در فهرست میراث در خطر قرار گیرد.

فعالیت دولت جدید نیز باعث نشد تا موضوع پیگیری پرونده جهان نما کند شود و اسفندیار رحیم مشایی- رئیس جدید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری- در بدو ورود خود به سازمان، موضوع رسیدگی به ماجرای جهان نما را در دستور کار قرار داد.

آنچه حاصل فعالیت های مدیریت جدید سازمان بود، به تعامل میان دستگاه های اجرایی کشور منجر شد و این موضوع با حمایت دولت تا آنجا پیش رفت که تعدیل برج  جهان نما آغاز شد.

بر اساس اقدامات انجام گرفته، تاکنون دو طبقه از انتهایی ترین ارتفاع برج برداشته شده است. در همین چارچوب برخی از تحلیل گران فرهنگی تعدیل برج جهان نما را نشانه قدرت فرهنگی دانسته اند.

میدان نقش جهان

اما آنچه باعث تعدیل برج جهان نما شد، میدان نقش جهان بود که از جمله نخستین آثار ایرانی است که در سال 1979 در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید و از آن به عنوان یکی از بزرگ ترین میادین جهان یاد شده است.

این میدان در دوره شاه عباس اول بنا شده و طول آن از شمال به جنوب بالغ بر 500 متر و عرض آن 165 متر است. در اطراف این میدان مسجد امام، مسجد شیخ لطف الله، عمارت عالی قاپو و سردر قیصریه قرار گرفته اند.

این میدان در دوره شاه عباس اول و جانشینان او، محل برگزاری جشن ها، بازی چوگان، رژه قشون و نمایش بوده و در واقع دارای کارکردهای مذهبی، حکومتی، نظامی، اجتماعی و ورزشی بوده است. میدان نقش جهان در تاریخ 8 بهمن سال 1313 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.