آنها نگران کندوهای خود و کاهش عسل تولیدشده در این کندوها هستند. بسیاری از زنبورها از بین رفته‌اند و زنبورهای زیادی بیمارند و آنهایی که سالمند در شرایط نامساعد آب و هوایی، توانایی بیرون آمدن از کندو و جمع‌آوری شهد گل‌ها را ندارند.
پرورش‌دهندگان زنبور عسل نگرانند که پایان سال، مثل سال گذشته، بازدهی کندوها پایین بیاید و میزان عسل تولیدشده کفاف مخارج کندوها را ندهد. زنبوردارانی که با طی کردن مراحل اداری طولانی، کندوها را بیمه کرده‌اند، در این بازار کساد نگاهی به تعرفه‌های بیمه می‌اندازند و می‌بینند که تنها می‌توانند بخش کمی از ارزش واقعی کندو را دریافت کنند. «امسال تولید عسل در ایران 80 درصد کاهش داشته است» و از همین گفته عفت‌رئیسی، مدیرعامل اتحادیه پرورش‌دهندگان زنبور عسل، می‌توان فهمید که تولید عسل طبیعی در ایران چقدر دشوار شده است.
زنبورداران ایران در سال گذشته بیش از 46 تن عسل طبیعی تولید کردند و خود را در تولید عسل، به جایگاه هشتم جهان رساندند. استان‌های غربی و شمالی کشور قطب عسل ایران محسوب می‌شوند. استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان و مازندران به‌ترتیب رتبه اول تا پنجم تولید عسل کشور را دارند. بنا به اعلام مؤسسه تحقیقات و علوم دامی کشور در وزارت جهاد کشاورزی، حدود 3 میلیون و 780 هزار کندو در ایران وجود دارد که بیش از 90 درصد آنها کندوهای مدرن است. نگهداری از این کندوها فرصت اشتغال برای 53 هزار نفر را فراهم آورده است. از سوی دیگر، سرانه مصرف عسل در سال برای هر ایرانی از 120 گرم به 480 گرم رسیده است. بنابراین باید گفت که زنبورداری در ایران شغلی آرمانی محسوب می‌شود و زنبورداران نباید مشکلات چندانی داشته باشند، اما این آمار تنها یک سوی ماجراست. زنبورداران دچار گرفتاری‌هایی شده‌اند که به‌تدریج ممکن است زمین‌گیرشان کند.
گرد و غبار، زنبورها را دلزده می‌کند
مصعب صفایی‌پور، مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان کردستان است و استان کردستان به تولید عسل طبیعی و خالص شهرت دارد و به تازگی نیز با راه‌اندازی سامانه «عسل کارت» به اهمیت اصل بودن عسل تولیدی در استان افزوده است. عسل کارت، کارتی است که زنبورداران استان، با شماره سریال، روی شیشه‌های عسل موجود در بازار می‌چسبانند و خریدار می‌تواند با شماره تلفن 5 رقمی روی آن تماس بگیرد و با وارد کردن شماره سریال و سایر مشخصات، از طریق تلفن گویا متوجه شود که آیا عسل کاملا طبیعی است یا نه.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان کردستان وضع زنبورداری را از اول امسال تا‌کنون، بسیار بد توصیف می‌کند و می‌گوید: «سال 89 بدترین سال در سال‌های اخیر بود.
در بهار باران فراوانی بارید که باعث شد زنبورها درون کندو بمانند و کار نکنند. رطوبت زیاد باعث می‌شود که زنبور مریض شود. بعد از آن، سرمای شدیدی از راه رسید. هنگام سرما هم زنبور در کندو می‌ماند. سپس گرد و غبار شدیدی به کردستان آمد و طبق آماری که اعلام شد، 35 تا 45 روز این گرد و غبار ادامه داشت. این گرد و غبار شهد گل‌ها را خراب کرد. بعد از آن هم هوا بسیار گرم شد و تا 45 درجه دمای هوا بالا رفت. زنبورها در این دما بیکار می‌مانند و بیرون نمی‌آیند. این شرایط تولید عسل را در استان خیلی پایین آورده است.»
به گفته صفایی‌پور، از هر کندوی عسل در کردستان حدود 15 کیلو عسل به دست می‌آید که این مقدار، امسال به کمتر از 5 کیلو رسیده است.
محمد نظرپور، رئیس اداره پرورش طیور و زنبور عسل سازمان جهاد کشاورزی استان همدان هم اعلام کرده است به‌دلیل
گرد و غباری که از عراق وارد ایران شد، تولید عسل در همدان کاهش یافته است. به گفته زنبورداران، غبار موجود روی گیاهان و گل‌ها، با شهد آنها مخلوط و باعث غلیظ شدن شهد می‌شود و زنبور نمی‌تواند از آن زیاد برداشت کند. در مینو دشت در استان گلستان هم بارندگی باعث کاهش تولید بسیار شدید عسل شده است. برزو رضائیان، معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان در ماه گذشته اعلام کرد که به‌دلیل گرد و غبار، بیش از 2 میلیارد تومان خسارت به زنبورداران وارد شده است.
بیمه کندوها کمکی نمی‌کند
زنبورداری کاری است که اتفاقات طبیعی در آن نقش بسیار پررنگی دارد و به همین دلیل بیمه حوادث در زنبورداری دارای اهمیت زیادی است، اما در عمل سازمان‌های بیمه‌گر، تا‌کنون خدمات شایانی به پرورش‌دهندگان زنبور ارائه نکرده اند.
رئیس اداره پرورش طیور و زنبور عسل سازمان جهاد کشاورزی استان همدان می‌گوید که تنها 10 درصد کندوهای این استان بیمه هستند و دلیل آن هم این است که صندوق بیمه در برابر گرما و گرد و غبار تعهدی ندارد. تعرفه بیمه هر کندو بین 750 تا 3500 تومان است و معمولا اداره بیمه به کندوهایی که 3500 تومان تعرفه بیمه پرداخته‌اند، 50 هزار تومان خسارت می‌دهد ، درصورتی که زنبورداران معتقدند هر کندو حدود 120 هزار تومان ارزش دارد. مشکل دیگر زنبورداران نداشتن بیمه کاری است. مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان کردستان با 3200 عضو می‌گوید: «سازمان تامین اجتماعی، زنبور را جزو دام نمی‌داند تا پرورش‌دهنده آن را بیمه کند و اعلام می‌کند زنبور جزو حشرات است، درصورتی که در وزارت جهاد کشاورزی زنبور جزو دام‌ها محسوب شده است.»
مشکل بزرگ زنبورداران
عسل تقلبی که محصول دادن آب و شکر به جای شهد طبیعی گل‌ها به زنبورهاست، این روزها به بزرگ‌ترین مشکل زنبوردارانی که در گرما و سرما از کندوها مراقبت می‌کنند، تبدیل شده است. گاهی حتی به جای آب و شکر، تفاله چغندر، شکر حرارت دیده، گلوکز صنعتی، شیره غلات یا هر مایع شیرینی را به خورد زنبور می‌دهند. این کار باعث می‌شود زنبور تغذیه کند و زنده بماند اما عسلش خاصیت غذایی چندانی برای انسان‌ها نداشته باشد. اگر بهترین عسل طبیعی که عسل تولید شده از شهد یک نوع گل است، در بازار کیلویی 50 هزار تومان به فروش برسد، عسلی به ارزش کیلویی تنها 4 هزار تومان هم یافت می‌شود که طبعا تقلبی است. عسل تقلبی انگیزه زنبورداران را هم از بین برده است. زنبورداری که ماه‌ها از زنبورها و کندوها محافظت کند و آنها را در ناحیه‌ای با گل‌های فراوان نگاه دارد و سرانجام با عسل طبیعی به بازار برود، اما در بازار شاهد دبه‌های بزرگ عسل تقلبی ارزان‌قیمت باشد، انگیزه خود را از دست می‌دهد.
در کندو چه خبر است؟
نخستین نکته‌ای که هر پرورش‌دهنده زنبور عسل باید بداند، انواع زنبور و محتویات کندو است. پرورش‌دهندگان سنتی زنبور عسل که معمولا از دوران کودکی در کنار پدر خانواده با این کار آشنا می‌شوند، می‌دانند در کندو چه زنبورهایی زندگی می‌کنند و مواد اولیه ساخت عسل از کجا می‌آید، اما کسی که می‌خواهد تازه با کندو و عسل آشنا شود، باید بداند چه نوع زنبورهایی چه کارهایی را بر‌عهده دارند و اصلا چرا باید به عسل این همه اهمیت بدهند.
واقعیت این است که در کندوی زنبور عسل، چندان تناسبی بین فعالیت زنبورها و پاداشی که می‌گیرند وجود ندارد! در کندو 3 نوع زنبور کارگر، نر و ملکه زندگی می‌کنند. ملکه معمولا مادر تمامی زنبورهای کندو است. مهم‌ترین وظیفه ملکه تخم‌گذاری است. او خرطوم توانایی برای جمع‌آوری شهد گل‌ها ندارد و می‌تواند بیشتر از 5 سال زنده بماند. در زنبورداری تجاری به‌علت کاهش تخم‌ریزی ملکه از سال دوم زندگی به بعد، بیش از 2 سال از یک ملکه استفاده نمی‌شود. زنبورهای نر در کندو تنها وظیفه بارور کردن ملکه را دارند. آنها هم توانایی جمع‌آوری شهد و گرده را ندارند و تنها ۲۴ روز زنده می‌مانند. جنسیت زنبورهای کارگر هم مانند ملکه، ماده است. در یک کندوی قوی با بیش از ۱۰ قاب، حدود ۷۰ هزار زنبور کارگر وجود دارد. زنبورهای کارگر با این‌که ماده هستند، توانایی بارور شدن ندارند.
سرزمین اولیه زنبور عسل قسمت‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری آفریقا بوده است، اما امروزه در تمام نقاط دنیا به جز مناطق قطبی زندگی می‌کند. تا قرن 16 میلادی زنبور عسل منحصر به دنیای قدیم یعنی آسیا، آفریقا و اروپا بوده است. نخستین فسیل زنبور حدود 40 میلیون سال عمر دارد. زنبور عسل در کندوهای طبیعی در شکاف کوه‌ها و تنه خالی درختان زندگی می‌کرد و بشر اولیه هم از همین کندوهای طبیعی برای به‌دست آوردن عسل استفاده می‌کرد. هنوز هم گاهی در شمال کشور از این نوع کندوها استفاده می‌شود.
اما به‌تدریج زنبورداری پیشرفت کرد و به جایی رسید که کندوهای امروزی ساخته شدند و به این ترتیب از هر کندو عسل بیشتری تولید شد. عسلی را که زنبورها تولید می‌کنند می‌توان به چند نوع تقسیم کرد: یک نوع عسل، سمی است که از شهد گل‌های خاصی تولید می‌شود و انسان را مسموم می‌کند. این عسل برای خود زنبورها سمی نیست، اما قابل استفاده برای انسان نیست. عسلی که این روزها مورد استفاده انسان‌ها قرار می‌گیرد، عسل طبیعی است. البته متخصصان پرورش زنبور عسل، عسلی را طبیعی می‌دانند که از شهد گل‌های طبیعی در زنبورستان‌ها به‌دست آمده باشد نه از دادن آب و شکر به زنبورها. عسلی که از شهد گل‌ها به دست آمده باشد، کیفیتی 10 برابر کیفیت عسل حاصل از آب و شکر خوردن زنبورها دارد.
عسل طبیعی خواص بسیار زیاد خوراکی و آرایشی دارد. بسیاری از مواد آرایشی و داروهای پوستی از عسل به دست می‌آید. عسل، ماده غذایی بسیار غنی و انرژی‌بخشی است که حدود ۸۰ درصد از وزن آن از قندهای ساده ساخته شده و هر۱۰۰ گرم آن ۳۲۰ کالری تولید می‌کند. این قندهای ساده به سرعت جذب می‌شوند و اثر انرژی‌بخشی خود را آشکار می‌کنند. همچنین عسل دارای ویتامین‌های متعددی از قبیل تیامین، ریبوفلاوین، پیریدوکسین و ویتامین کا است. از نظر فیزیکی، عسل اثر ضد‌باکتریایی دارد و از قدیم، انسان از خاصیت ضد‌میکروبی آن در درمان ناراحتی‌های پوستی از قبیل زخم‌ها و سوختگی‌ها استفاده کرده است. عسل را در درمان بیماری‌های دستگاه تنفسی و عفونت‌های ناحیه حلق هم به کار می‌برند. عسل برای بهتر شدن ناراحتی‌های قلبی، رفع اسهال و کمک به بیماران دیابتی نیز بسیار مؤثر است. اثرات ضد‌سرفه و خلط‌آور عسل هم به توانایی آن در رقیق کردن ترشحات راه‌های هوایی و بهبود عملکرد سلول‌های پوششی دستگاه تنفسی مربوط می‌شود.
