بام سبز بامی است که پس از عایق‌بندی سقف ساختمان، بر آن گل و گیاه و حتی درخت می‌کارند و فضای آن به پارک کوچکی می‌ماند که روی ساختمان‌ها قرار گرفته است. ایده طراحی بام سبز در سال‌های میانی قرن بیستم در اروپا شکل گرفت که به آن roof garden یا green roof می‌گفتند.
از وقتی که آلودگی هوای کلانشهرهای ایران شدت گرفت و به گفته کارشناسان، کمبود فضای سبز افسردگی شهروندان را افزایش داد، مسئولان شهرهایی مانند شیراز تصمیم گرفتند، بام‌های سبز را ایجاد کنند. شیراز در این میان، شهری پیشرو محسوب می‌شود. بنا بود در اصفهان نیز در سال گذشته لایحه‌ای برای تشویق شهروندان به ساخت بام‌های سبز به شورای شهر ارائه شود که هنوز از آن خبری نشده است.
سازنده یک مجتمع مسکونی در شیراز با سقفی هزار متری، می‌تواند به اندازه 30درصد سطح بام ساختمانش یعنی 300 متر، از شهرداری تراکم مجانی دریافت کند به شرطی که بام خود را «سبز» کند. بام سبز که در سال‌های اخیر مورد توجه مدیران تعدادی از کلانشهرهای ایران قرار گرفته است، اکنون راهبرد مناسبی برای جبران کمبود فضای سبز شهرها شناخته می‌شود. برای ساخت بام سبز، باید سقف را عایق‌بندی کرد که در نگاه اول، این عایق‌بندی برای سازنده ساختمان خیلی گران به‌نظر می‌رسد، اما وقتی او با طراحان بام سبز صحبت می‌کند و هزینه‌ها با قیمت عایق‌های معمولی مقایسه می‌شود، درمی‌یابد که ساخت بام سبز چندان هم هزینه‌بر نیست.
به این ترتیب، او از یکسو به فضای سبز شهری کمک و از سوی دیگر در مصرف انرژی در ساختمان صرفه‌جویی می‌کند. همچنین با گرفتن تراکم اضافی توانسته است به سطح ملک بیفزاید.
طبق آیین‌نامه شهرداری شیراز، در خانه‌های بالای 50 متر می‌توان بام سبز ایجاد کرد و البته این بام، فضای عمومی نیست. طبق این آیین‌نامه، هرگونه فعالیت مورد استفاده عموم روی بام ممنوع است و درصورت تمایل ساکنان به انجام فعالیت عمومی روی بام، باید از شهرداری مجوز بگیرند. همچنین، از اضافه تراکم 30 درصد مساحت مفید بام برای ساخت کاربری‌های مرتبط با بام سبز و البته کاربری غیرمسکونی نظیر سالن اجتماعات و سالن ورزشی استفاده خواهد شد.فاطمه هوشمند، رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر شیراز، بام‌های سبز را برای کلانشهرهای امروزی ضروری می‌داند و می‌گوید: «استاندارد سرانه فضای سبز جهانی 25 درصد است در حالی که در شیراز این سرانه نزدیک به 12/5 درصد است.» وی به «همشهری» می‌گوید: «به‌تدریج باید با فرهنگسازی این بام‌ها را معرفی کنیم. نمی‌توانیم روی ایجاد بام در ساختمانهای دولتی که اکنون موجود است نیز تاکید داشته باشیم، چون بسیاری از این ساختمان‌ها نمی‌توانند بار اضافی گیاهان بر سقف را تحمل کنند، اما می‌توان برای شروع کار، طراحان ساختمانهای دولتی در دست ساخت را تشویق کرد که از بام‌های سبز استفاده کنند.»
بام سبز چه فوایدی دارد؟
علاوه بر استفاده از فضای سبز بام‌ها در پالایش هوا و نشاط‌انگیز شدن محیط زندگی، بالا رفتن بازده انرژی مهم‌ترین فایده جانبی است که یک بام سبز برای اهالی ساختمان خواهد داشت. موادی که در باغ روی بام به کار می‌رود، عایق حرارتی است و باعث می‌شود که در زمستان و تابستان، سرما و گرمای هوا به ساختمان نفوذ نکند. به این ترتیب وسایل گرمایشی و سرمایشی کمتر کار خواهند کرد و انرژی کمتری هدر خواهد شد. یکی دیگر از مزایای ایجاد فضای سبز بر بام‌ها، جلوگیری از سیلاب در قسمت فوقانی ساختمان است. هنگام بارش، باران در خاک این بام‌ها نفوذ خواهد کرد و مانع جاری شدن آن در سطح بام می‌شود. شهروندانی که در ساختمان‌هایی با بام سبز زندگی می‌کنند نیز می‌توانند با کاشت گیاهان دارویی بر بام‌ها یا فراهم کردن زمینه نگهداری از پرندگان و حیوانات، اوقات فراغت خود را بگذرانند.
بام سبز چطور ساخته می‌شود؟
برای ساخت بام‌های سبز ابتدا باید به مقاومت بام ساختمان توجه کرد. ساختمان باید بتواند باری را که روی آن گذاشته می‌شود، تحمل کند. برای این کار باید یک کارشناس سازه، نیروهای وارد بر ساختمان را تحلیل کند و مطمئن شود که مواد و گیاهان روی سقف خطری برای ساختمان ندارد. امیربهرنگ خطیبی، مهندس سازه که در یکی از شرکت‌هایی که کار ساخت بام‌های سبز را انجام می‌دهد مشغول به کا ر است، به «همشهری» می‌گوید: «برای ساختمان‌هایی که ساخته نشده است، می‌توان سازه‌ها را طوری طراحی کرد که توان تحمل بار بام سبز را داشته باشد، اما در ساختمانهای ساخته شده، نمی‌توان همیشه طرح کسانی را که پیشنهاد آب‌نما، استخر یا بام سبز می‌دهند، اجرا کرد.»
پس از این‌که مهندسان سازه با طراحی مناسب یا بالا بردن تحمل ساختمان، از ایمنی سقف اطمینان حاصل کردند باید بام به‌طور کامل آب‌بندی شود. خطیبی می‌گوید: «باید با عایق‌های مناسب تمام راه‌های نفوذ آب به داخل بنا را سد کرد. کار عایق‌بندی و تحلیل سازه ساختمان از نظر استحکام، کارهای زیربنایی است و پس از آن، نوبت به طراحی فضای سبز می‌رسد که بسته به سلیقه مشتری و طراح، متفاوت است و با هزینه‌های گوناگونی انجام می‌شود.» به گفته وی، قیمت اجرای مراحل تحلیل سازه و عایق‌بندی یک بام، بر حسب کیفیت کار و مواد مصرف شده، به ازای هر متر بین 4 هزار و 300 تومان تا 23 هزار تومان در نوسان است. پیش از این‌که شهرداری‌ها به فکر تشویق شهروندان برای ایجاد بام‌های سبز بیفتند، برخی از ساکنان کلانشهرها به فکر درست کردن فضای سبز روی بام منازل خود افتاده‌اند و با توجه به این استقبال، شرکت‌هایی که بام‌های سبز می‌سازند نیز تاسیس شده است. خطیبی می‌گوید: «در کلانشهرها که خانه‌ها کوچک و فضای سبز بیشتری مورد نیاز است، بام‌های سبز می‌تواند راه حلی برای کمبود این مشکل باشد. تاکنون بیشتر خانواده‌های مرفه از ایجاد بام‌های سبز استقبال کرده‌اند، اما به‌تدریج می‌بینیم که این ایده میان شهروندان بیشتری رواج پیدا می‌کند.»
