سرطان پروستات هم از آن سرطان‌هایی است که ممکن است تا مراحل پیشرفته علایم قابل توجهی نداشته باشد و به همین دلیل، مرگ ومیر آن نسبت به خیلی از سرطان‌های دیگر، بیشتر است.
اما محققان علوم پزشکی، در برابر هیچ سرطانی دست و پا بسته نیستند. در این مورد هم، اگرچه سرطان پروستات یک سرطان موذی و مخفی به حساب می‌آید، اما روش‌هایی برای شناسایی آن پیدا شده است.
مهم‌ترین روش غربالگری این سرطان، آزمایشی است که در اکثر درخواست‌های آزمایش چک آپ برای مردان بالای 40-50 سال هم دیده می‌شود.
PSA نام ماده‌ای است که میزان آن در خون شک به بیماری را برای پزشکان ایجاد می‌کند. تا به حال توجهتان به این مورد در جواب آزمایش‌های پدر یا پدربزرگتان جلب نشده بود؟
****
تا 35 سال پیش، پزشکان خیلی متوجه اهمیت سرطان پروستات به عنوان یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان نشده بودند. در آن زمان این بیماری در بسیاری از موارد تنها در مراحل پیشرفته‌اش تشخیص داده می‌شد و به همین دلیل، بودند مردان مسنی که پس از کالبدشکافی معلوم نمی‌شد به‌خاطر سرطان پروستات مرده‌اند.
تا اینکه نتایج یک بررسی جهانی بر روی کالبدشکافی مردان آلمانی، چینی و سوئدی که ظاهراً به دلایل دیگری فوت کرده بودند دانشمندان را متوجه شیوع فراوان سرطان پروستات کرد.
این بررسی نشان داد 30 درصد از مردان 50 ساله و 80 درصد از مردان 70 ساله دارای سرطان پروستات بوده‌اند، بدون آنکه از وجود آن خبر داشته باشند. به همین دلیل دانشمندان به دنبال پیدا کردن روش‌هایی رفتند تا بتوانند به کمک آنها سرطان پروستات را در مراحل اولیه‌اش شناسایی کرده و از بروز عوارض آن جلوگیری کنند.
کار آسانی نبود چون پروستات در نقطه‌ای قرار دارد که دسترسی به آن برای معاینه آسان نیست و روش‌های تصویربرداری هم در این مورد، خیلی قابل اطمینان نیستند. به همین دلیل، گروهی از دانشمندان به فکر این افتادند که مواد ترشح شده توسط پروستات که ممکن است در اثر سرطان پروستات در بدن افزایش پیدا کنند را تجزیه و تحلیل کنند.
یکی از این دانشمندان یک بیوشیمیست به‌نام دکتر «تی مینگ سو» بود که به طور جدی در دهه 1970 میلادی به تحقیق دربارة کشف ماده‌ای که از سلول‌های پروستات ترشح می‌شود، پرداخت.
او در سال 1979 موفق شد یک ماده قندی- پروتئینی (گلیکوپروتئین) که عملکردی شبیه به آنزیم دارد و توسط سلول‌های غده پروستات ترشح می‌شود را پیدا کند و آن را آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) نامید.
نتایج اولیه تحقیقات دکترمینگ بیانگر اهمیت بالقوه آنتی‌ژن اختصاصی پروستات در موارد بالینی بودند و نشان دادند که اگرچه آنتی‌ژن اختصاصی پروستات ماده‌ای است که به طور طبیعی از سلول‌های پروستات ترشح می‌شود ولی اندازه‌گیری آن در خون می‌تواند نقش بسیار مهمی در تشخیص سرطان پروستات داشته باشد.
با توجه به اثر بسیار مهم آنتی‌ژن اختصاصی پروستات در شناسایی زودرس مشکلات پروستات، اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال 1986 آن را به عنوان یک آزمایش مرسوم برای سرطان پروستات مورد تأیید قرار داده آزمایشی که امروزه پزشکان آن را به طور طبیعی برای بسیاری از مردان 50 سال به بالا تجویز میکنند.
از کجا می‌آید؟
آنتی ژن اختصاصی پروستات یک گلیکوپروتئین است که به طور طبیعی توسط سلول‌های پروستات به داخل مایع منی ترشح می‌شود و نقش مهمی در سیالیت آن دارد. همین سیالیت مایع منی است که این اجازه را به اسپرم می‌دهد تا به راحتی در داخل آن حرکت کند.
قسمت خیلی کمی از این ماده در خون مردان وارد می‌شود اما تحقیقات نشان داده که میزان آن در اثر سرطان پروستات و برخی مشکلات پروستاتی دیگر افزایش می‌یابد.
در واقع عمده آنتی‌ژن اختصاصی پروستات ترشح شده به داخل مایع پروستاتی (که قسمتی از مایع منی را تشکیل می‌دهد) رفته و مقدار کمی از آن به داخل خون می‌رود. در واقع، میزان این آنتی‌ژن در مایع پروستاتی بسیار بیشتر از میزان آن در خون است.
مواردی نظیر سرطان، التهاب و بزرگ شدن خوش‌خیم غده پروستات و با ایجاد اشکال در ساختمان غده پروستات موجب به هم ریختن نظم و ترتیب سلول‌های پروستاتی می‌شوند و نتیجه این حالت نشت آنتی‌ژن اختصاصی پروستات به داخل رگ‌‌های خونی اطراف آن است که باعث افزایش این ماده در خون می‌شود.
در واقع هر چه تخریب پروستات بیشتر باشد،نشت آنتی‌ژن اختصاصی پروستات به داخل خون هم بیشتر خواهد بود. مقدار طبیعی آنتی‌ژن پروستات در بدن به طور کلی آزمایشگاه‌ها مقدار طبیعی آنتی‌ژن اختصاصی پروستات بر اساس نانوگرم در هر میلی‌لیتر از خون محاسبه میکنند.
البته دانشمندان متوجه شده‌اند که مقدار این ماده با بالا رفتن سن افزایش پیدا می‌کند و به همین دلیل در هر سنی میزان خونی خاصی به عنوان مقدار طبیعی در نظر گرفته می‌شود.
بر این اساس مقدار طبیعی آنتی‌ژن اختصاصی پروستات در افراد 49-40 ساله در حدود 5/2، در افراد 59-50 ساله 5/3، در 69-60 ساله‌ها 5/4 و در افراد مسن‌تر از 70 سال در حدود 5/6 نانوگرم در هر میلی خون است.
اگرچه سطوح افزایش یافته آنتی‌ژن اختصاصی پروستات می‌توانند مطرح کننده حضور سرطان پروستات باشند، اما از آنجا که همه‌چیز در این دنیا نسبی است، ممکن است سرطان حضور داشته باشد، اما مقدار PSA طبیعی باشد؛ یا اینکه علی‌رغم افزایش میزان این ماده در داخل خون، سرطان پروستات وجود نداشته باشد.
چه مواردی موجب افزایش این ماده می‌شوند؟
اگر برگه آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات را گرفتید و دیدید که میزان آن افزایش یافته، نباید خیلی نگران شوید. زیرا موارد بسیاری بر روی سطوح این ماده در بدن تأثیر می‌گذارند.
بررسی‌ها نشان داده‌اند که غیر از سرطان، مقدار آنتی‌ژن اختصاصی پروستات ممکن است در اثر مواردی همچون عفونت و التهاب پروستات (پروستاتیت)، بزرگ شدن خوش‌خیم غده پروستات، استرس، دوچرخه سواری شدید قبل از انجام آزمایش و ... افزایش پیدا کند.
علاوه بر این، دانشمندان متوجه شده‌اند که تنها 30-25 درصد از مردانی که سطح آنتی‌ژن پروستاتی بالایی دارند به سرطان پروستات مبتلا هستند. از طرف دیگر، تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که برخی موارد نظیر هورمون درمانی یا مصرف داروهایی نظیر فیناستراید می‌تواند به طور کاذب مقدار آنتی‌ژن اختصاصی پروستات را تا حتی 50 درصد کاهش دهند.
می‌دانید که فیناستراید دارویی رایج برای درمان طاسی مردانه است. اما متخصصین به افراد مصرف کننده فیناستراید توصیه میکنند که حتماً پزشک خود را از مصرف آن آگاه کنند تا پزشک بتواند با توجه به شرح حال و سایر علائم تفسیر درستی از وضعیت پروستات بیمار به دست بیاورد.
اهمیت آنتی‌ژن اختصاصی پروستات
با توجه به شیوع فراوان سرطان پروستات در جهان، بسیاری از مراکز پزشکی انجام آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات به منظور غربالگری زودرس سرطان پروستات را توصیه کرده‌اند.
دستورالعمل انجمن پزشکان آمریکا انجام آزمایش سالیانه آنتی‌ژن اختصاصی پروستات همراه با معاینه پروستات توسط پزشک را در هر سال برای مردان بالاتر از 50 سال ضروری می‌داند.
این دستورالعمل به مردانی که دارای سابقه خانوادگی پروستات هستند توصیه می‌کند که غربالگری را از سن 45 سالی شروع کنند. مواردی که آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات مقادیر بین 4 تا 10 نانوگرم در هر میلی لیتر خون را نشان دهد، به عنوان موارد مشکوک در نظر گرفته شده و توسط سونوگرافی از طریق مقعد و در صورت لزوم، با نمونه‌برداری از بافت پروستات مشاهده در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند.
البته مجامع پزشکی اروپایی بر این باورند که یک غربالگری کامل از نظر سرطان پروستات به مدت هر 4 سال یکبار کافی است. منظور آنها از غربالگری کامل پروستات عبارت است از بررسی آنتی‌ژن اختصاصی پروستات، معاینه پروستات از طریق مقعد توسط پزشک و بررسی پروستات با استفاده از سونوگرافی از طریق مقعد.
آنها معتقدند که انجام این موارد به مدت هر 4 سال یکبار کافی بوده و می‌تواند به موقع موارد مشکوک را شناسایی کند. نکته آخر این که در صورت تشخیص زودرس سرطان پروستات و انجام درمان توسط جراحی، پرتو درمانی، هورمون درمانی، شیمی درمانی یا ترکیبی از اینها، باز می‌توان از آنتی‌ژن اختصاصی پروستات به عنوان شاخصی برای پیگیری بیماران مبتلا به سرطان پروستات به منظور بررسی عود مجدد بیماری استفاده کرد.
