دبیر ستاد هفته سلامت درخصوص هدف از علت انتخاب این شعار گفت: مقاومت به داروهای ضدمیکروبی، یک تهدید بالقوه است که قابلیت جهانی شدن دارد و باید این تهدید جهانی را با مشارکت همه سازمان‌ها تبدیل به تحدید کنیم. چندسال پیش یکی از دانشمندان پیش‌بینی کرده بود که با وجود سرعت بسیار بالای ایجاد مقاومت دارویی، تا چند دهه دیگر همه آنتی‌بیوتیک‌ها بی‌اثر خواهند شد و این یعنی اینکه بشر به دوران قبل از کشف پنی سیلین بازخواهد گشت!
ساخت داروهایی که از عفونت‌های میکروبی پیشگیری کرده یا آنها را درمان می‌کنند، یکی از پیشرفت‌های اصلی در زمینه بهبود کمیت و کیفیت زندگی در سال‌های اخیر است.
داروهای ضدمیکروبی از پرمصرف‌ترین انواع داروها هستند که درصورت استفاده صحیح از آنها نجات‌بخش خواهند بود و در عین حال استفاده نادرست و نابجای آنها باعث افزایش هزینه، عوارض و تداخلات دارویی بسیار، مقاومت دارویی و بی‌ارزش شدن این داروهای باارزش می‌شود. استفاده منطقی از داروهای ضدمیکروبی به فهم نحوه عملکرد، فارماکوکینتیک، عوارض و تداخلات و راهبردهایی در جهت کاهش مقاومت و حساسیت میکروب در آزمایشگاه بستگی دارد. پدیده بروز مقاومت دارویی چند سالی است که توجه دانشمندان و محافل علمی را به‌خود جلب کرده است.
شواهد و قرائن حاکی از آن است که گویی پیش‌بینی دانشمندان کم‌کم در حال وقوع است زیرا هر از گاهی گزارش‌هایی جدید از بروز مقاومت دارویی آنتی بیوتیک‌ها منتشر می‌شود. باوجود اینکه آنتی‌بیوتیک‌ها زندگی انسان‌ها و دام‌های بی‌شماری را تا‌کنون نجات دا‌ده‌اند اما بسیاری از این داروها به آخر خط رسیده‌اند، چرا که باکتری‌های بیماری زا آموخته‌اند که در برابر آنها مقاومت کنند.
دکترمحمدرضا شانه ساز، مدیرکل اداره نظارت بر دارو و موادمخدر وزارت بهداشت در گفت‌وگوی اختصاصی با همشهری گفت: درکشور ما مصرف آنتی بیوتیک‌ها بسیار بالاست و براساس آمار، از 15میلیون بیماری که درسال88 مراجعه کرده‌اند 50درصد از نسخ تجویز شده شامل آنتی بیوتیک نیز بوده است. گاهی این اقلام دارویی با اصرار بیمار یا همراهانش تجویز می‌شوند که درصورت استفاده نابجا عواقب جبران‌ناپذیری را درپی‌خواهند داشت.
به گفته دکتر شانه ساز ، توانایی باکتری یا سایر میکروب‌ها به مقاومت در برابر اثر آنتی‌بیوتیک‌ها با استفاده از مکانیسم‌های متفاوت است. عده‌ای از باکتری‌ها توانایی خنثی‌سازی آنتی بیوتیک را قبل ازاینکه بتوانند مضر باشند، دارند و عده‌ای دیگر آنتی‌بیوتیک را به خارج پمپ کرده و آنتی بیوتیک نمی‌تواند بر عملکرد باکتری اثر گذارد. درمان حیوانات مولد غذا با آنتی‌بیوتیک‌هایی که در درمان انسان به کار می‌روند، ممکن است به‌علت احتمال انتقال عوامل پاتوژن زئونوتیک مقاوم یا ژن مقاومت از حیوان به انسان، سلامت عمومی را به خطر انداخته و تأثیر آنتی‌بیوتیک‌ها را کاهش داده و باعث افزایش تقاضای داروهای جایگزین با قیمت بیشتر و خطر کمتر شود.
دکترشانه ساز با اشاره به اینکه درصورت مصرف نابجا ، میکروب‌ها جهش پیدا می‌کند و دولت‌ها مجبور به تولید داروهای جدیدی با صرف هزینه‌های بسیار بالا خواهند شد لذا بحث مقاومت داروهای ضدمیکروبی نگرانی‌ای است که در دنیا به‌وجود آمده و باید دولت‌ها با آموزش و اطلاع‌رسانی نسبت به خطرات اینگونه داروها تلاش کنند.
مدیرکل دفتر وزارتی وزیر بهداشت نیز در این رابطه به نقش شرکت‌های دارویی و داروسازی در تولید داروها، اشاره کرد و گفت: در بحث استفاده از داروها که بعضا به‌صورت بی‌رویه و غیرعلمی نیز استفاده می‌شود دامپزشکان نقش مؤثری دارند چرا که شاهد استفاده نابجا از آنتی‌بیوتیک‌ها در پرورش دام و طیور هستیم.
آقاجانی همچنین به نقش تحقیقات در پیشگیری از مقاومت‌های ضدمیکروبی اشاره کرد و گفت: بخش تحقیقات سازمان‌های مرتبط و معاونت تحقیقات و فناوری، انستیتو پاستور و غذا و دارو با استفاده از تمام ظرفیت‌های دانشگاه‌های تحقیقاتی می‌توانند در این هفته فرصت را مغتنم شمرده و با ارائه دستاوردها و راهکارهای خود در تحقق شعار امسال روز جهانی بهداشت نقش مؤثری داشته باشند. به گفته وی، متأسفانه برخی از اقشار جامعه انتظارات نادرستی برای تجویز دارو و آنتی‌بیوتیک از پزشکان دارند که این امر منجر به مقاومت دارویی شده و تمام گروه‌های پزشکی می‌توانند در پیشگیری از تجویز نابجای دارو نقش مؤثری داشته باشند.
مکانیسم‌های ایجاد مقاومت
به گفته کارشناسان ، برخی باکتری‌ها نسبت به گروه خاصی از داروهای ضد‌باکتری مقاومت ذاتی دارند. طبعاً هرگز نمی‌توان این داروها را به تنهایی برای درمان عفونت‌های باکتری‌های مقاوم استفاده کرد.
به علاوه باکتری‌هایی که معمولا به داروهای ضد‌باکتری حساس هستند نیز می‌توانند مقاومت کسب کنند. مقاومت اکتسابی یکی از محدودیت‌های اصلی شیمی درمانی مؤثر ضد‌باکتری است. مقاومت با جهش ژن‌ها یا اکتساب ژن جدید به‌وجود می‌آید. جمعیت باکتری‌های مقاوم در جایی که مقدار زیاد داروهای ضدمیکروبی مصرف می‌شوند و به‌صورت انتخابی میان جمعیت، افزایش می‌یابد. شیوه‌های اصلی باکتری‌ها برای مقاومت در مقابل عملکرد داروهای ضدمیکروبی عبارتند از:
به گفته مدیرکل داروی معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت از نظر ریالی پرمصرف‌ترین داروها در کشور آنتی‌بیوتیک‌ها هستند و از نظر عددی، مسکن‌ها شامل استامینوفن کدئین و آمپول دگزامتازون پرمصرف‌ترین دارو در کشور هستند. دکتر شانه‌ساز مصرف دارو در کشور را بسیار نادرست خواند و ادامه داد: مصرف دارو در کشور ما زیاد نیست بلکه نادرست است؛ به‌گونه‌ای که داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و مسکن‌ها که نباید زیاد مصرف شود، پرمصرف‌ترین داروها هستند در حالی که داروهای ضروری بیماران کم مصرف می‌شود.
دکتر شانه‌ساز با بیان اینکه مصرف مسکن‌ها، کورتون‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها هم بدون نسخه و هم با نسخه در کشور بالاست، اظهار داشت: این داروها اثر کوتاه مدتی دارند و مصرف نادرست آنها، عوارض جبران‌ناپذیری را به همراه دارد. قرار است سال آینده نسخ داروخانه‌ها نیز بررسی شود و بازخورد آن در اختیار مسئولان فنی داروخانه‌ها قرار گیرد و مسئولان فنی داروخانه باید با پزشکان تعامل داشته باشند و از این طریق به مصرف منطقی دارو در کشور کمک خواهند کرد.
