شهر الکترونیک این امکان را برای ارائه‌کنندگان خدمات شهری و همچنین خدمات گیرندگان مهیا می‌کند که آنها در کوتاه‌ترین زمان ممکن از بیشترین خدمات شهری و الزامات زندگی در یک کلانشهر توسعه‌یافته برخوردار شوند. گفت‌وگوها درخصوص ایجاد دولت الکترونیک و همچنین تلاش برای احداث شهرهای الکترونیک اگرچه سال‌هاست در ایران رواج دارد ولی نخستین گام در پیدایش چنین فضایی را می‌توان با ایجاد دفاتر الکترونیک پلیس+10 مشاهده کرد که 10 خدمت مورد نیاز شهروندان را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به آنها ارائه می‌کند.
موفقیت طرح ایجاد دفاتر الکترونیک پلیس در مسیر ایجاد دولت الکترونیک و در اقدامی وسیع‌تر، شهر الکترونیک، منجر به ایجاد پدیده دیگری در حوزه اداره و مدیریت شهر تهران شد که از آن با نام دفاتر خدمات الکترونیک شهر یاد می‌شود. ایده ایجاد دفاتر خدمات الکترونیک در شهرداری تهران از سوی شهردار پایتخت نه تنها امید تازه‌ای در شهروندان تهرانی به‌منظور تسریع در رفع نیازهای شهری خود ایجاد کرد بلکه به‌عنوان ایده‌ای مدرن در مسیر تحقق شهر الکترونیک نیز قابل ارزیابی است.
طرح ایجاد دفاتر خدمات الکترونیک شهر به‌صورت آزمایشی در سال86 اجرا شد و هم‌اکنون بیشتر فعالیت‌های مربوط به حوزه شهرسازی، حمل‌ونقل و ترافیک، خدمات شهری و معاونت مالی و اداری شهرداری نیز در این دفاتر انجام می‌شود.
آن‌طور کــه مدیرعامل شرکت خــدمات دفــاتـر الکترونیک شهرداری تهــران می‌گوید روزانه بیش از 6 هزار شهروند تهرانی برای انجام امور شهری خود به این دفاتر مراجعه می‌کنند که براین اساس می‌توان چنین برداشت کرد که با ایجاد دفاتر الکترونیک شهرداری علاوه بر کاهش میزان تردد و جابهجایی شهروندان در پایتخت و به‌دنبال آن محدود شدن پدیده زمانبر بوروکراسی اداری، به کاستن از آلودگی هوا و معضل ترافیک در شهر بزرگی چون تهران اقدام شده است. در حال حاضر 68 دفتر خدمات الکترونیک شهری در تهران فعال است که قرار است در آینده نزدیک این میزان به 120دفتر خدمات الکترونیک افزایش یابد.
بسته الکترونیک خدمات شهری
تاریخچه شکل‌گیری دفاتر خدمات الکترونیک شهر تهران به سال86 ( اجرای طرح آزمایشی با استفاده از کارکنان شهرداری) باز‌می‌گردد. پس از آن در آبان‌ماه سال87 دفاتر الکترونیک به بخش خصوصی واگذار شد و به‌تدریج دامنه ارائه خدمات این دفاتر در حوزه شهری افزایش یافت، به‌طوری‌که ابتدای آغاز به کار این دفاتر، تنها در 11 بخش و 2 دفتر ارائه خدمات می‌شد، در حالی‌که این میزان در سال88 به 22 بخش و 6 دفتر افزایش یافت و با تأکید بر گسترش فعالیت‌های شهر الکترونیک، سال گذشته تعداد فعالیت‌ها در 38 بخش و به 14 دفتر خدمات الکترونیک تسری یافت. فعالیت‌های درنظر گرفته شده برای ارائه خدمات در دفاتر خدمات الکترونیک شهر که بیشتر آنها در حوزه شهرسازی، حمل‌ونقل و ترافیک و دیگر خدمات شهری است با برنامهریزیهای دقیق در معاونت‌های مختلف مدیریت شهری انجام شده است. بسیاری از فرایندهایی که پیش از تشکیل این دفاتر توسط کارشناسان و افراد متخصص، کنترل می‌شد، اکنون به‌صورت پارامتریک در دفاتر الکترونیک شهر قابل ارائه است. صدور پروانه‌های ساختمانی در حوزه شهرسازی یا صدور گواهی‌های عدم‌خلاف ساختمان‌ها و ارائه پایان کار به شهروندان همگی در این دفاتر قابل ارائه است.
بخش‌های دیگر در حوزه صدور گواهی، سرویس ثبت‌نام مهندسان در تیم شهرداری، پرداخت عوارض خودرو، مراحل مربوط به نوسازی و دیگر فعالیت‌های این حوزه در فرایند عالی اداری این دفاتر قابل انجام است. فعالیت‌های صورت گرفته در تحقق شهر الکترونیک همچنین موجب شکل‌گیری طرحی شده است که درصورت انجام موفقیت‌آمیز اجرای آزمایشی آن، شرکت‌های حمل‌کننده نخاله‌های ساختمانی را نیز به حوزه فعالیت‌های دفاتر الکترونیک وارد می‌کند تا شهروندان بدون آنکه دغدغه یافتن محل یا شیوه جابهجایی و تخلیه نخاله‌های ساختمانی خود را داشته باشند، به فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی خود بپردازند.
اشتغال‌زایی و خدمت‌رسانی
آن‌طور که مسئولان توسعه دفاتر الکترونیک شهر می‌گویند، به‌زودی سیستم جدید ساماندهی نیروهای میادین نیز از طریق همین دفاتر راه‌اندازی می‌شود. همچنین با اقدامات فرهنگی - عمرانی که در این دفاتر ارائه می‌شود قرار است تا 2ماه آینده سرویس‌های حفاری نیز راه‌اندازی شوند.در حوزه اشتغال‌زایی نیز دفاتر الکترونیک توانسته‌اند با برخورداری از 10نیروی کارشناس در هر دفتر به ایجاد اشتغال برای 700 نیروی متخصص بپردازند که بدین ترتیب 15هزار نیروی کار به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در این دفاتر مشغول به کار هستند.ایده راه‌اندازی دفاتر الکترونیک شهر البته با نگاه به موفقیت طرح ایجاد دفاتر پلیس+10 در نیروی انتظامی شکل گرفت که دستاورد بزرگ آن در رضایتمندی شهروندان مشخص است. راه‌اندازی این شیوه نوین خدمت‌رسانی در نیروی انتظامی، شهرداری تهران را به ایجاد چنین سیستم مدرنی در مدیریت شهر و ارائه خدمات شهری ترغیب کرد.
بدین ترتیب با ایجاد این دفاتر، روزانه بیش از 6هزار شهروند تهرانی از خدمات گوناگون دفاتر خدمات الکترونیک شهر بهره‌مند می‌شوند که تنها در حوزه عوارض خودرو روزانه به 3هزار درخواست رسیدگی می‌کند. با توجه به استقبال شهروندان ضرورت توسعه چنین خدماتی در سطح شهر به‌منظور کاستن از هدر رفتن زمان در زندگی روزمره و همچنین کاهش ترددهای روزانه و عبور از سیستم بوروکراسی زمانبر احساس می‌شود.
پایان صف‌های طولانی
پیشتر و تا نیمه دهه80 شهروندان تهرانی به خوبی صف‌های طویل دریافت خلافی خودروها در مناطق مختلف تهران و گرفتاری‌های ناشی از حضور مداوم برای دریافت و پرداخت عوارض شهری، پایان کار ساختمان یا مجوز ساختمان‌سازی را به یاد دارند. اکنون با توسعه سیستم الکترونیک خدمات شهری، مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک نه تنها از ترددهای بی‌مورد در سطح شهر کاسته است بلکه در کوتاه‌ترین زمان خدمات شهری به شهروندان ارائه می‌شود. تنها کافی است به یکی از مراکز 22گانه این دفاتر در شهر تهران مراجعه شود تا تأثیر تحقق بخشی از شهر الکترونیک در ارائه خدمات سریع به شهروندان مشاهده شود.
توانمندی‌های بخش خصوصی نیز در توسعه چنین روندی نقش بسیاری داشته است. همکاری بخش خصوصی به توسعه دفاتر خدمات الکترونیک در سطح شهر تهران کمک کرد تا شهروندان قادر باشند حتی بدون مراجعه حضوری به مراکز خدمات شهری نیازهای خود را در پروسه خدمات شهری برطرف کنند.
محمد باقر دشتگرد، مدیرعامل شرکت دفاتر خدمات الکترونیک در شهر تهران می‌گوید: استفاده از دفاتر خدمات الکترونیک، علاوه بر کاهش جابهجایی شهروندان و از بین بردن بوروکراسی، می‌تواند سبب کاهش ترافیک و کم شدن از میزان آلودگی هوا شود.
به گفته وی، در حال حاضر، 68دفتر ارائه خدمات الکترونیک در شهر تهران فعال است که در برنامهریزیهای صورت گرفته تعداد این دفاتر به 120 دفتر افزایش می‌یابد.
دشتگرد همچنین به انجام یک نظرسنجی درخصوص میزان موفقیت دفاتر خدمات الکترونیک اشاره می‌کند و می‌گوید: نتایج نظرسنجی‌ها دررابطه با میزان رضایت مردم از این دفاتر از رضایت بالای شهروندان از خدمات ارائه شده خبر می‌دهد.
شهروند شهر الکترونیک
دکتر احمد یحیایی ایله‌ای، مدرس دانشگاه، معتقد است: یکی از ملزومات گسترش فرهنگ شهروندی الکترونیک این است که اطلاعات لازم درباره خدمات مختلف شهری در شبکه‌های الکترونیک در اختیار شهروندان قرار بگیرد؛به‌عنوان مثال در کشوری مثل فرانسه، شهروند فعال قبل از خارج شدن از خانه، از طریق اتصال به اینترنت پرسرعت ارزان ابتدا تمام مسیرهایی را که باید برود مورد بررسی قرار می‌دهد.
سپس نوع کالاها یا خدماتی را که باید دریافت کند، بررسی می‌کند و درصورت لزوم رزرو اینترنتی انجام می‌دهد، یا از جزئیات کالای مورد نظر یا خدمات اطلاع پیدا می‌کند و فقط در موارد کاملا ضروری سفر درونشهری انجام می‌دهد. به گفته وی، ابزارهایی نظیر تلفن‌های همراه، رایانه‌های جیبی و دستی، کیوسک‌های اطلاع‌رسانی که حتی پیش از اختراع اینترنت در فرانسه تحت عنوان مینی‌تل موجود بود و بر بستر مخابرات کار می‌کرد یا کیوسک‌های اینترنتی به کمک شهروندان آمده و به راحتی اطلاعات را در اختیار آنها قرار می‌دهند. یحیایی افزود: در چنین محیطی افراد ترجیح می‌دهند که برای انجام امور روزمره خود کمتر مسافرت کنند چون این کار جز تلف کردن وقت، انرژی، پول و ایجاد ترافیک، آلودگی هوا و مشکلات عصبی نتیجه‌ای برای آنها نخواهد داشت.
شهر و شهروند الکترونیک
گزارش‌های منتشر شده از میزان ترددهای درونشهری در شهرهای بزرگ نشان می‌دهد که ٧٠درصد از ترددهای روزانه درونشهری شهروندان ایرانی صرفا به منظور کسب اطلاعات در مورد خدمات مختلف صورت می‌گیرد. نتیجه چنین ترددهایی افزایش ترافیک، افزایش معضلی به نام آلودگی هوا، پرداخت هزینه بیشتر برای سوخت و همچنین افزایش تلفات ناشی از تصادفات است. معضل پدیده‌ای به نام ترددهای غیرضروری در ایران در شرایطی رخ می‌دهد که در شهرهایی مانند سئول، پایتخت کره‌جنوبی و در چارچوب تحقق پروژه‌هایی همچون شهر الکترونیک بیش از ٥٠٠خدمت به صورت آنلاین به شهروندان ارائه می‌شود. تحقق شهر الکترونیک در ایران مستلزم توجه به دو موضوع مشخص فراهم ساختن زیرساخت‌ها و فرهنگسازی است. پروژه ایجاد شهر الکترونیک در ایران در کلانشهرهای تهران و مشهد و همچنین جزیره کیش کلید خورده است که البته تا رسیدن به ارائه خدمات کامل آنلاین در بستر اینترنت راه درازی پیش رو دارد.
واقعیت این است که پیش از اجرای طرح‌هایی همچون ایجاد دولت الکترونیک در کشور بهتر است پروژه‌های کوچک‌تری چون ایجاد شهر الکترونیک محقق شود. در صورتی که خدمات متداول در حوزه مدیریت شهری با بهره‌گیری از سیستم‌های الکترونیک با موفقیت مواجه شود و شهروندان خدمات خود را از این طریق برطرف کنند، می‌توان به گسترش خدمات در حوزه‌های کلان‌تر در این حوزه اندیشید. وقتی سخن از ایجاد شهر الکترونیک به میان می‌آید پروژه شکست‌خورده احداث شهر الکترونیک در جزیره کیش مطرح می‌شود که ناتمام رها شد. ایجاد شهر الکترونیک در شهر بزرگ مشهد نیز در مرحله تدوین سند راهبردی پروژه متوقف ماند.
پروژه ایجاد شهر الکترونیک در تهران بدون سر و صدا در حال پیگیری است و در حال حاضر بسیاری از خدمات شهری در این کلانشهر از طریق سیستم‌های الکترونیک قابل دریافت هستند. باید دانست که نکته مهم در اجرای پروژه‌ای به نام شهر الکترونیک وابسته به موضوعی به نام «شهروند الکترونیک» است؛ به عبارت بهتر مادامی که شهروندان به لحاظ فرهنگی، آموزشی و اطلاعاتی به آن مرحله از استفاده مطلوب از خدمت الکترونیک نرسند و همچنان ترجیح بدهند، همان سیستم سنتی خدمات‌رسانی با استفاده از کاغذ و قلم را ادامه بدهند پروژه شهر الکترونیک به نتیجه نمی‌رسد.
