شهر ساخته می‌شود؛ شهری که می‌توان آن را جایی برای زیستن به شمار آورد. این شهر محصول همنشینی خشت‌ها و آجر‌هایی است که افزون بر 200سال است که رج به رج در کنار هم قرار گرفته تا تهران امروز آنگونه که می‌بینیم و می‌شناسیم، ساخته شود؛ این تصویر، ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین تصویری است که می‌توان از نحوه ساخته شدن این شهر بزرگ به دست داد؛ شهری که در انبوه بی‌شمار ساختمان و ماشین و آدم، روزهای سختی را سپری می‌کند؛ شهری که خشت‌ها و آجر‌های بی‌شمار آن روی زمینی بنا شده که خوف ناشی از وقوع زلزله‌ای احتمالی در تار و پود خاک آن تنیده شده است. این وضعیت ناشی از وجود گسل‌هایی است که آرامش را از این شهر گرفته و از شمال و جنوب خاک تهران رد شده‌اند تا ترس ناشی از وقوع زلزله، چون داغی همیشگی، ساکنان این شهر را همراهی کند.
این ترس، محصول زندگی در ساختمان‌هایی است که از سال‌های دور بی‌توجه به حضور گسل‌های شمال و جنوب شهر خشت بر خشت روی هم قرار گرفته و ساخته شده‌اند؛ ساختمان‌هایی که اکنون به تعبیر کارشناسان، بافت فرسوده لقب گرفته و با زندگی در آنها نمی‌توان امیدوار بود که درصورت وقوع زلزله در تهران سقفی مطمئن بر بالای سرمان باشد.زندگی در خانه‌هایی که لقب بافت فرسوده به‌خود گرفته‌اند، ترس ناشی از وقوع زلزله را چندین برابر افزایش می‌دهد؛ چنین است که نمی‌توان نسبت به این موضوع بی‌توجه بود. از سوی دیگر نگاهی به تجربه کشور‌هایی چون ژاپن نشان می‌دهد که درصورت تقویت بافت‌های شهری می‌توان با وجود گسل‌های خطرناک هم با آرامش در خیابان قدم زد و در خانه به استراحت پرداخت، می‌توان خانه را با آرامش به مقصد محل کار ترک کرد و اطمینان داشت که حتی درصورت لغزش لایه‌های درونی زمین، بعد از آنکه همه چیز به دوار افتاد، همین که آرامش به خاک شهر بازگشت، همه چیز به جای اول باز می‌گردد؛ این یعنی شهر از زلزله نمی‌ترسد.
پروژه هایی برای توانمند سازی شهر در برابر زلزله
در سال‌های اخیر با نظارت‌های بیشتری که انجام می‌شود، وضعیت ساخت و ساز بهبود پیدا کرده است. توجه به لزوم مقاوم‌سازی بافت‌های فرسوده شهر تهران را می‌توان ذیل موضوع گسترده‌تری هم نگاه کرد که توجه به کاهش خطرپذیری شهر تهران از اواخر دهه 70 نام برد.
سعید منتظر قائم، معاون پیشگیری و کاهش خطرپذیری سازمان مدیریت بحران شهر تهران به برخی از پروژه‌های انجام گرفته در این حوزه اشاره کرده و می‌گوید: پروژه‌ای به نام ریز‌پهنه‌بندی لرزه‌ای را شروع کردیم که هدف این پروژه شناسایی مخاطره زلزله در شهر تهران و آسیب‌پذیری این شهر بود. متعاقبا پروژه دیگری به نام طرح جامع پیشگیری و مدیریت بحران تهران انجام شد که در آن یکسری پروژه برای کاهش خطر زلزله در تهران تدوین شد که براساس آن باید پروژه‌ها طی 12سال انجام می‌شد. بسیاری از این پروژه‌ها را هم اجرایی کردیم؛ به‌عنوان مثال اتاق بحران شهر تهران توسط سازمان «تقویت و توانمندسازی توان مقابله با بحران زلزله» در اجرای پروژه ساخته شد. یکی از اقداماتی که در همین اتاق با همکاری متخصصان ژاپنی انجام شد، طرح سامانه تخمین سریع خسارات زلزله بود.
کاهش خطرپذیری، تقویت بافت‌های فرسوده، بهسازی این بافت‌ها، کنترل ساخت و ساز در شهر و اهمیت توجه به ساخت سازه‌هایی که مقاومت بالایی در‌برابر زلزله داشته باشند، همه و همه نکاتی است که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد تا در‌نهایت شهر تهران به جایی ایمن با مقاومت بالا برای زندگی تبدیل شود؛ شهری که گسل‌های ناآرام آن از شمال تا جنوب را در بر گرفته است.
تشویق برای نوسازی بافت های فرسوده
اهمیت نوسازی ساختمان‌های تهران نکته‌ای است که تمامی کارشناسان آن را پذیرفته و بر‌لزوم اجرای آن تأکید می‌کنند. در سال‌های کنونی با افزایش نظارت بر نحوه ساخت و ساز در شهر تهران، ساختمان‌های بهتری از نظر استحکام و مقاومت در برابر زلزله ساخته شده است. با این حال این شهر بزرگ هنوز از ناحیه بافت فرسوده آسیب‌پذیر است.
رجب‌زاده، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، بافت فرسوده را عمده عامل افزایش تلفات در هنگام وقوع زلزله توصیف می‌کند و بر توسعه برنامه‌ها و طرح‌های غلبه بر بافت فرسوده تأکید کرده، می‌گوید: هر چه بافت فرسوده بیشتر باشد هنگام وقوع زلزله با تلفات و خسارات بیشتری مواجه می‌شویم، ضمن آنکه امداد‌رسانی در بافت‌های فرسوده دشواری بیشتری داشته و از سرعت کمتری برخوردار است.
وی غلبه بر بافت فرسوده را از جمله اقدامات اساسی در حوزه پیشگیری در برابر زلزله خوانده و با تأکید بر تداوم و افزایش سیاست‌های تشویقی نوسازی و مقاوم‌سازی بافت‌های فرسوده می‌افزاید: موضوع زلزله و مقابله با بحران‌های طبیعی هنوز به دغدغه عمومی تبدیل نشده است و برای تحقق این هدف باید تلاش کرد.
سعید منتظر قائم، معاون پیشگیری و کاهش خطرپذیری سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نیز در این زمینه با اشاره به تحقیقات انجام گرفته در این زمینه می‌گوید: ابتدا باید تعریف خود را از مقاومت خانه در برابر زلزله مشخص کنیم؛ مقاومت در این زمینه به این معناست که حتی ممکن است خانه ما با بروز زلزله خسارت ببیند اما تلفات جانی به‌جا نگذارد؛ پس خانه‌ای در برابر زلزله مقاوم است که درصورت بروز زلزله ساکنان آن خسارت جانی نبینند.
آمار سال75 نشان می‌دهد که در آن زمان از بین یک میلیون و 500هزار واحد مسکونی، فقط 780هزار واحد مسکونی در برابر زلزله به‌طور نسبی مقاوم بودند؛ یعنی 600هزار واحد با سازه فولادی و 180هزار واحدبا سازه بتنی مسلح اما 680هزار واحد از این تعداد به‌صورت بنایی یا از انواع مصالح دیگر ساخته شده بودند که این مصالح عموما در برابر زلزله آسیب‌پذیر هستند.
وی می‌افزاید: می‌توانیم بگوییم که از سال75 تاکنون به‌طور متوسط سالانه10 تا 15 هزار ساختمان در تهران ساخته شده است؛ البته در این مدت وضعیت قدری بهتر شده اما اطمینان کامل به این موضوع نمی‌توان داشت. هنوز بسیاری از خانه‌ها بدون رعایت اصول ایمنی در برابر زلزله ساخته می‌شوند. وی با اشاره به این نکته که مقاوم‌سازی ساختمان‌های فاقد مقاومت در تهران هزینه بالایی دارد، راه‌حل مؤثر برای کاهش خطر زلزله در تهران را کنترل ساخت‌و‌سازها بیان می‌کند و می‌گوید: برای کاهش خطرپذیری ساختمان‌ها باید آنها را مقاوم‌سازی کنیم و ساختمان‌های جدید را نیز با استاندارد کامل بسازیم. با توجه به اینکه خرج و دشواری‌های مقاوم کردن ساختمان‌های فاقد استاندارد بالاست، بنابراین ما محدود به این می‌شویم که ساختمان‌های جدید در تهران مقاوم ساخته شوند.
منتظر‌قائم اظهار‌داشت: برای تشویق مردم به بازسازی بافت‌های فرسوده و آسیب‌پذیر، هم دولت و هم شهرداری تهران تسهیلاتی را در نظر گرفته‌اند که یکی از آنها معاف کردن پلاک‌های واقع در بافت‌های فرسوده از عوارض ساخت‌وساز است.
