«خداحافظ ای‌اس‌اس، برای ما مایه افتخار بمان»؛ آخرین شاتل ناسا در پی بیان این سخنان عاطفی فرمانده‌اش ایستگاه فضایی بین‌المللی را روز چهارشنبه هفته قبل ترک و به 30سال فعالیت این نوع فضاپیما خاتمه داد.
آتلانتیس که نوعی کشتی فضایی محسوب می‌شود روز پنجشنبه با طی کردن مسیری چند‌صد کیلومتری با 4سرنشین خود و 5/2 تن بار اضافه و زباله‌های ایستگاه بین‌المللی فضایی در پایگاه کندی فرود آمد. 4سرنشین آتلانتیس پیش از ترک ایستگاه فضایی یک مدل از شاتل آتلانتیس و پرچم کوچکی که به همراه نخستین شاتل 3دهه قبل به فضا فرستاده شده بود را به سرنشینان یا ساکنان کنونی این ایستگاه هدیه کردند.
اما در طول 30دهه فعالیت، ماموریت‌های شاتل همیشه حاوی خاطرات خوش نبوده، یا به عبارتی دیگر ختم به خیر نشده است. نخستین سانحه شاتل خاطره‌ای بس ناگوار را در ذهن مردم بر جای گذاشت چرا‌که این حادثه درست در برابر دیدگان مردم رخ داد.
فاجعه چلنجر
در ۲۸ژانویه سال۱۹۸۶ میلیون‌ها بیننده تلویزیون در سراسر جهان با وحشت شاهد انفجار شاتل فضایی چلنجر در کمتر از ۲دقیقه بعد از پرتابش بودند. این شاتل کاملا منهدم شد و همه ۷ فضانورد آن کشته شدند. یکی از آن فضانوردان به نام کریستیا مک‌آلیف نخستین معلمی بود که به فضا سفر می‌کرد. پس از بررسی درباره علل این حادثه ناگوار مشخص شد که عایق میان ۲بخش موشک‌های تقویت‌کننده جدا شده، باعث نشت گاز و آتش‌گرفتن سفینه شده بود. پس از این حادثه برنامه فضایی شاتل به‌مدت 3سال متوقف شد تا ایمنی آن بهبود یابد.
سانحه دوم
در سال۲۰۰۳ میلادی، شاتل کلمبیا هنگام بازگشت به زمین به خاطر آسیب‌دیدگی یکی از بال‌ها منفجر شد و تمامی ۷فضانورد آن کشته شدند. پس از این ۲سانحه، ناسا اعلام کرد که فضاپیماهای شاتل را در سال2011 بازنشسته خواهد کرد.
خاطره 3دهه فعالیت شاتل به‌رغم بازنشسته شدنش همچنان در ذهن بسیاری مانده است و بسیاری می‌خواهند از اسرار این سفینه بزرگ فضایی با خبر شوند.
خداحافظی دیسکاوری
پیش از شاتل ناسا نیز شاتل دیسکاوری در سال گذشته آخرین ماموریت خود را به اتمام رسانده بود.
فضانوردان این شاتل در اواخر ماه ژانویه2011 پس از حضور در مراسم خداحافظی دیسکاوری، با بستن درهای دریچه میان ایستگاه فضایی بین‌المللی و شاتل، آخرین تماس‌های دیسکاوری با ایستگاه را قطع کرده و دیسکاوری برای همیشه به زمین بازگشت.
مرکز کنترل پرواز مدت ماموریت شاتل را 2 روز افزایش داد و به این شکل فضانوردان فرصت کافی پیدا کردند تا اتاقک انباری که به ایستگاه حمل کرده بودند را تخلیه کرده و ابزار درون آن را به ایستگاه انتقال دهند. پیش از خداحافظی شاتل با ایستگاه، فضانوردان ساکن ایستگاه به همراه سرنشینان دیسکاوری مراسم خداحافظی ویژه‌ای را برای شاتل بازنشسته ناسا برگزار کردند. اسکات کلی فرمانده ایستگاه فضایی در این مراسم به نمایندگی از نیروهای ساکن در ایستگاه درباره شاتل دیسکاوری گفت: دلمان برای دیسکاوری تنگ خواهد شد، این شاتل فضاپیمای بسیار عالی بود و بیشتر از دیگر شاتل‌های فضایی و به خوبی از ایستگاه فضایی پشتیبانی کرده است، برای دیسکاوری سفری بی‌خطر را آرزو می‌کنیم.
شاتل فضایی دیسکاوری توانست در نهایت ایمنی و سلامت باند فرود پایگاه فضایی کندی را لمس کرده و با این فرود به عمر 27ساله خدمت خود در انجام ماموریت‌های فضایی پایان داد.
شاتل
شاتل فضایی ناسا رسما از زمان آغاز فعالیتش در سال1982 سیستم حمل نقل فضایی (اس‌تی‌اس) نامیده شد، این وسیله نقلیه پرتابی سرنشین‌دار 3دهه ماموریت فضایی انجام داد. مدارگرد بالدار شاتل عمودی پرتاب می‌شود و معمولا حامل 5تا 7 فضانورد بوده، اگر چه 8نفر را نیز حمل کرده است و 11نفر را می‌توانست در حالت اضطراری در خود جای دهد. شاتل در پایان زمان ماموریت خود می‌توانست مستقلانه خود را به وسیله فشار موتورهای مانوری به خارج از مدار حرکت دهد و دوباره وارد جو زمین شود.
هنگام نزول و فرود، مدارگرد شاتل مانند گلایدر عمل می‌کند. شاتل نخستین فضاپیمای مداری است که می‌تواند دوباره در ماموریت‌های دیگر مورد استفاده قرار گیرد. شاتل تنها فضاپیمای سرنشین‌دار بالدار برای به مدار رسیدن و به زمین نشستن است.
شاتل‌ها ساختار فوق‌العاده پیچیده‌ای دارند. در حقیقت، در ساختار آنها از طیف قابل‌توجهی از فناوری‌های نوین استفاده شده است. شاتل‌ها یکی از نخستین سیستم‌های حمل‌ونقل جهان به حساب می‌آیند که در آنها از سیستم کنترل پرواز رایانه‌ای استفاده شده است. البته استفاده از این فناوری به معنای آن نیست که هیچ‌گونه ارتباطی میان فرمان کنترل خلبان و مجموعه اتصالات مکانیکی و هیدرولیکی شاتل برای اعمال کنترل بر سطوح یا سیستم کنترل واکنش‌ها وجود ندارد.
خلبان شاتل در مواقعی که تشخیص دهد، خود می‌تواند کنترل این گلایدر عظیم را هنگام فرود در جو زمین به‌عهده گیرد. از آن گذشته نرم‌افزار رایانه‌های فوق مدرن شاتل‌ها با استفاده از زبان بسیار پیشرفته HAL/S نوشته شده تا بیش از پیش بر کارایی، اطمینان و پیچیدگی آن افزوده شده باشد.
دانشمندان ناسا در 3دهه گذشته بارها در موتورهای شاتل دست برده و آنها را باتوجه به جدیدترین پیشرفت‌های صورت گرفته در دنیای فناوری به روز کرده‌اند.
به‌عنوان مثال در 2ماموریت نخست شاتل‌ها، یعنی STS-1 و STS-2، مخزن سوخت خارجی شاتل‌ها به رنگ سفید درآمده بود تا بر استحکام سطح عایق‌شده آنها افزوده شود، اما آزمایش‌های بعدی نشان داد که نیازی به انجام چنین کاری نبوده و می‌توان به جای وزن قابل توجهی که رنگ‌آمیزی بر شاتل تحمیل می‌کند، محموله‌های بیشتری را به فضا ببرد.
این کشتی فضایی در ماموریت‌هایش با حمل بار زیادی به مدارهای مختلف، شامل افزودن قسمت‌های مختلفی به ایستگاه فضایی بین‌المللی (آی‌اس‌اس) سروکار داشت. در این ماموریت‌ها خدمه ایستگاه بین‌المللی نیز تعویض می‌شدند و تعمیر ایستگاه بین‌المللی فضایی هم انجام می‌گرفت. این مدارگرد همچنین می‌توانست ماهواره‌ها و سایر بارها را از مدار جمع‌آوری کند و آنها را به زمین بازگرداند. به هر حال سابقا شاتل برای بازگرداندن بار حجیمی از ای‌اس‌اس به زمین استفاده شده است، در مقابل فضاپیمای روسی سایوز توانایی محدودی برای بازگرداندن بار دارد.
شاتل به‌گونه‌ای طراحی شده بود که طول عمر آن 100پرتاب، یا 10سال کاری بود. ابتدا 4شاتل فضایی ساخته شده بودند: کلمبیا، چلنجر، دیسکاوری و آتلانتیس. چلنجر همان‌گونه که ذکر آن رفت هنگام پرتاب در 1986 منهدم شد و اندیور به‌عنوان جایگزین ساخته شد. کلمبیا نیز هنگام بازگشت در سال 2003 منهدم شد. برنامه طراحی و ساخت شاتل در اواخر دهه1960 شروع شد. ناسا در 2004 اعلام کرد که شاتل فضایی در 2011 بازنشسته خواهدشد.
جانشینان شاتل
پس از گذشت 3دهه از عمر شاتل و پایان گرفتن دوره آن، آمریکا وسیله دیگری برای اعزام فضانورد به فضا ندارد. سازمان فضایی آمریکا، ناسا، اکنون انتظار دارد که بخش خصوصی نسل جدیدی از فضاپیماها را برای انتقال خدمه و بار به ایستگاه فضایی بین‌المللی و مدارهای سطح پایین زمین، عرضه کند.
جانشینان احتمالی شاتل عبارتند از:
بلو اوریجن
از میان 4 شرکتی که توسط ناسا برای تأمین منابع مالی ساخت وسیله، جایگزین شاتل شده‌اند، شاید کمتر شناخته‌شده‌ترین آنها بلو اوریجن و فضاپیمای ساخت آن باشد. کپسول خدمه بلو اوریجن طوری طراحی شده است که با راکت اطلس ۵ راه‌اندازی شود. قرار است سرانجام از سیستم ساخته شده توسط خود بلو اوریجن برای پرتاب استفاده شود.
دراگون (اژدها)
اسپیس ایکس، نخستین شرکت خصوصی بود که در سال۲۰۱۰ فضاپیما به مدار فرستاد و آن را به زمین برگرداند. در این ماموریت از کپسول بدون سرنشین دراگون استفاده شده بود. این شرکت تخمین می‌زند که دراگون می‌تواند 7فضانورد را به ایستگاه فضایی حمل کند. هزینه هر صندلی برای چنین ماموریتی ۲۰میلیون دلار است. اواخر سال‌جاری میلادی دراگون قرار است ۱۲ ماموریت حمل بار را به ایستگاه فضایی انجام دهد.
دریم چیز
در نگاه اول به‌نظر می‌رسد که دریم چیزر، نمونه کوچک‌تر شاتل فضایی باشد. در واقع طرح اصلی آن به نمونه‌ای به نام اچ‌ال- ۲۰ بر می‌گردد که قرار بود به‌عنوان قایق نجات در ایستگاه فضایی به کار رود، ولی ساختش ناتمام ماند.
سی‌اس‌تی- 100
سی‌اس‌تی- ۱۰۰ نخستین وسیله ساخت بوئینگ برای جایگزینی شاتل در قالب برنامه توسعه سفرهای فضایی تجاری ناسا است. هدف اصلی ساخت این وسیله نقلیه فضایی، انجام کارهای فنی تعمیر و نگهداری ایستگاه فضایی بین‌المللی است؛ اگر چه بوئینگ اعلام کرده است که این فضاپیما می‌تواند برای توریسم فضایی نیز استفاده شود.
