علاوه بر اینها انتشار کتاب مجموعه عکس‌های انتزاعی با عنوان «خیال» در سال 1384 و انتشار کتاب «سجده صاحب‌نظران» در سال 89 هم ما حصل سفرهای وی طی سال‌های 88 تا 90 به نجف، کربلا، کاظمین و مدائن است.برگزاری نمایشگاه عکس مشتمل بر 12 قطعه عکس در ابعاد بزرگ و رونمایی از کتاب سجده صاحب‌نظران در گالری شکوه، بهانه گفت‌وگوی ما با این هنرمند شد که با نگاهی متفاوت به عکاسی ریزبینانه از معماری این ابنیه مقدس پرداخته است.
- ابتدا در مورد مشخصات عکس‌های به نمایش درآمده در گالری شکوه بگویید؟
در این نمایشگاه که به همراه آیین رونمایی از کتاب سجده صاحب‌نظران برپا ست، 12اثر از میان عکس‌های کتاب، انتخاب و ارائه شده است. 11 قطعه از این آثار در ابعاد 160×106 سانتی‌متر و یک عکس در اندازه 235×106 سانتی‌متر و تکنیک ارائه عکس‌ها چاپ روی بوم است.
- در آثارتان چه نکاتی را می‌خواستید به مخاطب منتقل کنید؟ آیا معماری اسلامی مد نظر بود و یا جنبه زیارتی و عرفانی مکان‌ها؟
من به عکاسی از بناهای مذهبی و زیارتگاه‌ها از چند منظر نگاه می‌کردم. در برخی از عکس‌ها بیشتر در جست‌وجوی فرم بناها بودم و به همین دلیل کیفیت بصری عکس غالب است. مثل عکس‌هایی که در کتاب نسیم سحر از بارگاه امام موسی کاظم و امام‌جواد علیهم السلام ارائه شد. در ارائه و ثبت برخی از عکس‌ها خصوصیات مردم‌شناسی اماکن زیارتی برایم اهمیت داشت.
بنابراین در عکس‌ها ما شاهد مواجهات زائرین با بنا هستیم و عکس‌العمل و نوع رفتار زائرین در هنگام حضور در این اماکن به تصویر کشیده شده است. عکس‌هایی که نمای عمومی بنا را نشان می‌دهد با این دید و هدف ارائه شده است. برخی از عکس‌ها با هدف کشف خصوصیات پنهان بناهای مذهبی ثبت شده است؛ یعنی کشف خصوصیاتی از بناها که با چشم معمولی به‌طور دقیق قابل رویت نیست و برای احصا و ثبت این عکس‌ها نیاز به دید جزئی است به همین دلیل در عکاسی از این اماکن به ثبت جزئیات پرداخته‌ام. گرافیک این کتاب و نحوه انتخاب و صفحه‌بندی آن براساس بیان جزئیات و آشکار کردن آن وجه از بناست که در نگاه اول به چشم زائر و بیننده نمی‌آید و به عبارت دیگر در ثبت و ضبط و چیدمان عکس‌ها منطق روایی کتاب حرکت از جزء به کل است. این شیوه روایی باعث می‌شود بیننده عکس‌ها و کسانی که به‌عنوان زائر به اماکن مذهبی می‌روند سعی و دقت کنند که علاوه بر مشاهده کلیت بنا به جزئیات این اماکن نیز توجه کنند. ضمن اینکه من فکر نمی‌کنم این شیوه دیدن و ثبت اشکال و نقش‌ها و نگاره‌ها منجر به محدود شدن مخاطب کتاب شود، برعکس مخاطبان عادی را نیز ترغیب می‌کند بعد از این در موقعیت‌های مشابه، تجربه مشاهده بناها از جزء به کل را تکرار کنند.
- این جزئی نگری به معماری اسلامی از کجا به آثارتان راه یافته است؟
در شکل‌گیری بناهای مذهبی، مساجد و اماکن متبرکه در طول دوران، حکام و مردم عادی نقش داشتند؛ به عبارت دیگر روح دوران مختلف تاریخی در معماری تجسم یافته است.برای بررسی و کشف و عیان کردن این روح باید جزئیات شکل‌دهنده بنا ثبت و ضبط شود تا بتوان کلیات بنا را به درستی درک کرد. به دیگر بیان قصد و هدف من از چاپ این کتاب به تصویر کشیدن گستردگی هنرهایی است که در بناهای مذهبی جمع هستند و برای دستیابی به این منظور نسبت به ثبت جزئیات اقدام کردم. در انتخاب عکس‌های هر فصل با ارائه عکس‌هایی که در برگیرنده کلیت بناهاست قصد داشتم این مفهوم را منتقل کنم که تک‌تک جزئیات شکل‌دهنده بنا با هر کارکرد و مواد و مصالحی که شکل‌دهنده آن جزء است در خدمت اهداف ساخت بنای مذهبی و به نوعی تجسم روح و فضای لازمه این نوع اماکن است.
- در خلق آثارتان المان‌های جدیدی از عتبات عالیات را در نگاه مخاطب عیان ساخته‌اید، شاید به نوعی علاوه بر جنبه‌های عرفانی و مذهبی سوژه به معماری و نقش‌مایه‌های روی دیوارها و گنبدها توجه کرده‌اید؛ در این باره توضیح دهید.
معماری مجموعه تمام هنرهاست، به همین منظور و برای درک چگونگی و نحوه شکل‌گیری معماری بناهای مذهبی، شیوه روایی و حرکت جزء به کل در گرافیک کتاب انتخاب و رعایت شده است. من در این کتاب کنکاش و مکاشفه بصری مورد نظرم بوده است و در این راه سعی‌ام را کرده‌ام. در شکل‌گیری و تجسم این جزئیات (اعم از نقوش کاشی‌کاری‌ها، آینه‌کاری، نقره‌کاری، طلاکاری و...) راز و رمزی نهفته است که هر یک در جای خود نیاز به تحلیل و تأویل دارد. این نقوش برگرفته از آداب معنوی انسان است؛ انسان‌هایی که کوشیده‌اند اینچنین درونیات و اعتقادات خودشان را در کمال آراستگی، زیبایی، شکوه و ظرافت تجسم بخشند. من با عکاسی آثار موجود در زیارتگاه‌ها می‌خواستم این آداب را به تصویر بکشم. همانطور که عرض کردم در بناهای مذهبی کلیات اجازه نمی‌دهند جزئیات دیده شوند، بنابراین ما باید فریم به فریم ببینیم تا چشم بتواند به جزئی دیدن و لحظه به لحظه دیدن بنا عادت کند و به نحوه شکل‌گیری این بناها و نقش آداب و رسوم و آموزه‌های دینی در این امر دقت شود و انشاءالله فضایی ایجاد شود تا کارشناسان و پژوهشگران هنرهای اسلامی نسبت به بازگویی و رمزگشایی این نقش‌ها و اجزای شکل‌دهنده کلیت بنا اهتمام ورزند.
- به‌نظر شما چرا معماری اسلامی وارد بافت زندگی ایرانی نشده و در شهر نشانی از آن دیده نمی‌شود؟
روزگاری هنر، جز و زندگی ما بود و از آن کمتر استفاده تجملی می‌شد، هر یک از وسایلی که امروز به‌عنوان اثر هنری و یا کالای لوکس و تجملی با آن برخورد می‌شود، جزو وسایل و لوازم و یا مصالحی بود که در ساخت و تزئین بنا از آن استفاه می‌شد؛ مثل قالی‌های خوش بافت با طرح‌های زیبا و دل‌فریب، گلیم‌ها و روفرشی‌ها، کاشی‌های رنگانگ، پنجره‌های گره چینی‌شده و... . واکاوی دلایل دور ماندن و فاصله‌گرفتن ما نسبت به شیوه زندگی‌مان در گذشته در صلاحیت و تخصص من نیست و در جای دیگر و توسط کارشناسان امر باید بررسی و تبیین شود.
- فکر می‌کنید، چطور می‌توان روح معماری اسلامی را وارد زندگی امروز کرد؟
با کمی دقت در شهر، خیابان، محل کار و زندگی و خانه‌هایمان متوجه می‌شویم که علائم و نشانه‌ها و شاخصه‌های معماری اسلامی در این اماکن کمتر به چشم می‌آید و بعضاً مشاهده نمی‌شود. چرایی این امر می‌تواند به ما کمک کند که بتوانیم در طراحی فضاهای عمومی و خصوصی از نشانه‌ها و اشکال معماری اسلامی استفاده کنیم چرا که ما مسلمانیم و شرایط زیستن در کشوری اسلامی، دارابودن بناها و ساختمان‌هایی است که قرار گرفتن در آن فضاها، یاد خداوند را در دل و ذهن ما جاری کند. به‌نظر بنده برای تحقق این امر لازم است ابتدا شناختی از گذشته معماری اسلامی پیدا کرده و سپس نسبت به چگونگی شکل‌گیری این بناها تأمل کنیم و اینکه هنرمندان و معماران ایرانی در گذشته با چه آداب و سلوکی موفق به خلق این آثار عظیم و گرانبها شده‌اند و در وهله آخر که به‌نظر من از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است اینکه چگونه می‌توانیم تجربه گذشتگان را در زندگی امروزی استفاده کنیم به‌نحوی که هم تکرار صرف نقش‌ها و بناهای گذشتگان نباشد و هم اینکه در زندگی امروزی کارکرد داشته باشد. این استحاله در ساختار و شکل بناهای اسلامی که توسط گذشتگان به میراث گذاشته شده و تبدیل آن به نیاز زندگی امروزی بشر، مسیری است که به کمک تمامی متخصصان امر رخ می‌دهد. انشاءالله در آینده شاهد ساخت منزل، محله، شهر و کشوری باشیم که روح معماری اسلامی در آن جاری باشد.
- نقش کتاب سجده صاحب‌نظران در پیشبرد این امر چه بوده است؟
برای تکامل و تعالی هنرهای خود و پی‌ریزی هنر امروزمان که معماری نیز یکی از آن هنرهاست، بایستی ابتدا اسرار و رموز و شیوه‌های خلق آثار هنری در گذشته را بررسی و تبیین کرده و در مواردی تأویل کنیم و نمونه‌های اصیل و دارای هویت را شناسایی و به علاقه‌مندان معرفی نماییم تا ضمن الهام از این آثار نسبت به خلق آثار جدید و تکامل و تعالی آثار گذشتگان همت گماریم. درخصوص حضور معماری اسلامی در جریان زندگی در زمان حاضر نیز، بدون تردید هنرمندان، مهندسین و سایر کسانی که تخصصشان به نوعی با ساختوساز ساختمان‌های مسکونی و نظام شهرسازی مرتبط است می‌توانند از هنرها و آثار به جا مانده از گذشته و روش‌های ساختوساز و ایجاد فضاهای مذهبی، مسکونی و عمومی، نکته‌ها آموخته و ضمن تلفیق و تطبیق با علوم، صنایع و سبک‌های هنری جدید، آثاری تازه خلق کنند.
به این ترتیب انواع مختلف هنرها را در جریان زندگی وارد می‌کنیم که علاوه بر انتقال مفاهیم و ارزش‌ها و آموزه‌های دینی، دارای وزن هنری بوده و در امور زندگی روزمره کارایی داشته باشد. البته کتاب سجده صاحب‌نظران گامی است در جهت شناخت و معرفی آثار معماری با کارکرد مذهبی که طی قرون و اعصار شکل گرفته و تکامل یافته است و امید به اینکه روزی ما تمامی شاخص‌های معماری اسلامی را با کارکرد بناهای مسکونی، اداری و عمومی و همچنین شیوه‌های شهرسازی به کار بریم، باشد که شهروندان مسلمان با زندگی در چنین اماکنی، ضمن آنکه از نهایت امنیت و آسایش برخوردار هستند، آرامش لازم را نیز به دست آورند. در اصل بشر تا صورت مجسمی از ایده‌آلی که به آن معتقد است نداشته باشد، آرامش نمی‌پذیرد و هنر و معماری می‌تواند با رویکرد به آموزه‌های دینی در خدمت چنین هدفی باشد.
- از چاپ کتاب مجموعه عکس‌های سجده صاحب‌نظران بگویید؟ این کتاب شامل چه بخش‌هایی است؟
کتاب سجده صاحب‌نظران در اصل ادامه و شکل کامل شده کتاب «نسیم سحر» است که در سال 1389 چاپ شد.
چاپ کتاب عکس از اماکن زیارتی برای نخستین بار که من به عتبات عالیات مشرف شدم در ذهن من شکل گرفت. بعد از سفرهای متعددی که به عراق داشتم با توجه به تعدد دفعات عکس‌برداری و دقت و برنامه‌ریزی هدفمندتری که در طول زمان شکل گرفت به‌منظور تکریم هنرمندان و تمامی کسانی که در شکل‌گیری این اماکن متبرک در طول زمان‌های گذشته نقش داشته‌اند نسبت به ثبت و ضبط این بناها اقدام کردم. همچنین به‌دلیل گذشت زمان و فرسوده شدن بخش‌هایی از این بناها، توسط متولیان امور نسبت به ترمیم و تعویض قسمت‌هایی از این اماکن اقدام شده که هدف دیگر من ثبت آن قسمت از بناهایی است که در معرض تخریب، بازسازی و ترمیم قرار گرفته‌اند؛ به نوعی میراث هنرمندان، صنعتگران، معماران و... که در قالب اماکن زیارتی برای ما به یادگار گذاشته شده‌اند را برای انتقال به علاقه‌مندان در آینده به تصویر کشیدم تا که قدمی در راه ثبت و ضبط و معرفی میراث گذشتگان برداشته باشم. تصاویرکتاب، از حرم امیرالمؤمنین امام علی(ع) در نجف شروع شده و سیر از جز به کل در تمامی کتاب رعایت شده است.
فصل دوم، حرم امام‌حسین(ع)، فصل سوم، بارگاه حضرت عباس(ع) و فصل چهارم، بارگاه امام موسی کاظم و امام جواد(ع) است بعد از آن عکس‌هایی از مسجد کوفه، منزل امام علی(ع)، مسجد سهله، بارگاه سلمان فارسی و میثم تمار و قبرستان وادی‌السلام است.
- به‌نظر می‌رسد، در این کتاب عکس‌هایی به‌صورت جزئی چاپ شده و رفته رفته در پایان هر بخش فضای کلی‌تر به چشم می‌آید، این روند جزء به کل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من هنگام زیارت و درک فضای اماکن متبرکه ابتدا فضای کلی بنا را دیدم و سپس روی اجزا و جزئیات تمرکز کردم اما در روایت کتاب برعکس آن عمل کردم و وقتی کسی کتاب را مشاهده می‌کند ابتدا طرح‌ها و نقش‌ها را از نمای نزدیک می‌بیند؛ در واقع دوربین به‌عنوان یک زائر عمل کرده است و بی‌هیچ تکلفی فضا و صحنه‌ها را ثبت کرده است و این از جز به کل رسیدن شاید نوعی فرهنگسازی شود که اگر به بنایی رفتیم بعد از اینکه کلیت بنا را دیدیم به جزئیات آن هم دقت کنیم و زحماتی که برای شکل‌گیری آن مکان صورت گرفته را درک کنیم.
- به‌نظر شما مردم تا چه اندازه حاضرند برای عکس هزینه کنند؟ و چگونه باید درتوسعه این امر فرهنگسازی‌کرد؟
گاهی هنرمندان به‌دنبال نیاز جامعه و بازگویی و تحلیل مسائل و نیازهای جوامع انسانی، نسبت به خلق و تولید آثار هنری اقدام می‌کنند و به نوعی تحت‌تأثیر نیاز جامعه، اثر هنری تولید می‌شود. حال به میزانی که اثر هنری منعکس‌کننده و تأمین‌کننده نیاز درصدی از جامعه باشد به همان میزان استقبال از اثر تولید شده بالاست. البته در این بین کیفیت هنری و مدیوم و قالبی که اثر هنری به وسیله آن تولید و عرضه می‌شود مهم است؛ مثل سینما، تئاتر، معماری و هنرهای تجسمی و... درخصوص عکاسی که میزان و تعداد آثار خلق شده محدود است به همان میزان مخاطب و خریداران این آثار هم محدودند البته در این بین مفهوم و بارهنری‌ای که به وسیله اثر خلق‌شده منتقل می‌شود نیز تأثیر مستقیم و انکار نشدنی در تعیین قیمت و جذب مخاطب مؤثر دارد.
