اشک ها؛ این اشک های عزیز

قرن‌هاست که ادیبان و شاعران از شوری اشک می‌گویند، اما دانشمندان سال‌های چندانی نیست که به دنبال کشف معمای اشک و راز گریستن هستند.
سال‌های زیادی نیست که دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که گریستن تقریبا یک ویژگی منحصر به فرد انسانی است و هیچ موجود دیگری در دنیا نیست که عواطفش را این‌گونه بروز دهد. 

گرچه بیشتر ما نسبت به گریه، دست کم در منظر دیگران، احساس خوشایندی نداریم، اما گریه یک پدیده طبیعی و فیزیولوژیک و عکس‌العمل روحی انسان‌هاست. از آن اتفاقاتی است که نشانه تندرستی است و اگر نیاید، باید نگران بود، نه اگر بیاید.
محققان نشان داده‌اند که بیش از 85 درصد زنان و حدود 60 درصد مردان پس از گریه احساس بهتری پیدا می‌کنند. روان‌پزشکان براین عقیده‌اند که بروز ندادن هیجانات، از لحاظ فیزیکی به فرد آسیب می‌رساند.

محققان متوجه شده‌اند افرادی که نسبت به گریه نگرش مثبت دارند، ازلحاظ فیزیکی وعاطفی، سالم‌تر ازافرادی هستند که اصلا گریه نمی‌کنند یا گریه را بیهوده تصور می‌کنند.
هم‌چنین، مطالعات نشان داده گریه، فشارخون افراد راپایین می‌آورد و در آن، جریان اکسیژن به مغز بیشتر می‌شود. هم‌چنین، می‌گویند سرازیر شدن قطرات اشک، با افزایش ترشحات مخاطی بینی وگلو سیستم تنفس فرد را هم در مقابل عفونت مصون می‌کند.

اما به هر حال هنوز خیلی چیزها هست که درباره مکانیسم و اثرات گریه معلوم نیست. مثلا در اشک‌هایی که ناشی از تحریک احساسات ریخته می‌شوند، تراکم منگنز 20 تا30 برابر بیشتر از منگنز موجود درخون است.

اشک‌ها استرس را می‌شویند
یکی از تازه‌ترین تئوری‌ها را درباره گریه، دکتر «ویلیام فری»، محقق آمریکایی مطرح کرده است. به اعتقاد او، گریه کمک می‌کند بدن از مواد شیمیایی که در نتیجه استرس تولید شده‌اند، رهایی یابد و در نتیجه، افراد در رویارویی با غم و درد پس از مدتی گریه کردن احساس بهتری پیدا می‌کنند.

او حتی می‌گوید ترکیب شیمیایی اشک‌هایی که در اثر محرک‌های خارجی، نظیر پیاز، تولید می‌شوند، با اشک‌هایی که در اثر مواجهه با یک صحنه تأسف‌بار، مثل تماشای یک فیلم غم‌انگیز، سرازیر می‌شوند، تفاوت دارد.

اشک‌هایی که بر اثر غم و اندوه جاری می‌شوند، علاوه بر این که حجم بیشتری دارند، دست کم چهار هورمون مختلف را نیز با خود دارند؛ هورمون‌هایی که واکنش ما را نسبت به استرس تعدیل می‌کنند. یکی از این هورمون‌ها، پرولاکتین نام دارد که احتمالا به تحریک اشک کمک می‌کند. داروهایی هم که سطح پرولاکتین خون را کاهش می‌دهند، در تشدید یا تقلیل گریه‌های ناشی از بیماری‌های عصبی موثر بوده‌اند.تحقیقات نشان داده است، علت گریه در افراد بزرگسال می‌تواند شامل غم و اندوه(49 درصد)، شادی و خوشی(21 درصد)، خشم(10 درصد)، همدردی(7 درصد)، اضطراب(5 درصد) و ترس
(4 درصد) باشد.

گریه‌های مردانه و زنانه
مطالعات دانشمندان نشان داد که فراوانی گریه در بین زنان، به طور متوسط سه تا پنج بار در ماه است، درحالی که این نسبت بین مردان به طور متوسط 4/1 بار در ماه گزارش شده است. به این ترتیب، زنان واقعا بیشتر از مردان گریه می‌کنند. بخشی از این تفاوت ظاهرا ناشی از عوامل فیزیولوژیکی است. مثل این‌که نسبت هورمون پرولاکتین در خون زنان بیش از مردان است و می‌دانیم که پرولاکتین تقریبا یک هورمون زنانه است که در تولید شیر و تنظیم سیکل ماهانه نقش دارد. این مطلب که تا قبل از بلوغ، تفاوتی بین شیوه گریه کردن پسران و دختران وجود ندارد، اما در زمان بلوغ با افزایش پرولاکتین خون در دختران عادت‌های گریه تفاوت می‌کند هم، این نظریه را تأیید می‌کند.

گریه، نشانه انسانیت
گریه، به معنای افزایش ترشح غدد اشکی به دنبال تغییر عواطف، یک ویژگی کاملا انسانی است  و فرهنگ، سن، جنسیت، فرآیند اجتماعی شدن، شخصیت، روابط و بافت اجتماعی، همگی می‌توانند در شکل بیان گریه تعیین‌کننده باشند.
البته گاهی علت اشک‌ریزی، تغییرات عاطفی نیست. مثلا هنگام خمیازه کشیدن و یا خندیدن وارد شدن فشار به غدد و کیسه اشکی، باعث ریزش اشک می‌شود. هم‌چنان‌که غدد اشکی تحت کنترل سیستم عصبی خود مختار هستند و هنگامی که این اعصاب تحریک می‌شوند، غدد اشکی نیز اندکی تحریک می‌شوند.

اشک را بشناسیم
گریه مایعی است که با فرآیند ایجاد اشک در چشم‌ها تولید می‌شود. وظایف اشک تمیز کردن و شست‌وشوی سطح چشم، ضد عفونی کردن چشم‌ها، لغزنده کردن چشم‌ها برای حرکت آسان کره چشم و پلک‌هاست. فقدان اشک، باعث ایجاد سوزش، خارش و قرمزی در چشم‌ها، احساس وجود شن در چشم‌ها، حساسیت به نور، از دست رفتن شفافیت قرنیه، ایجاد زخم در قرنیه، عفونت‌های مکرر و شدید و در نهایت منجر به نابینایی می‌شود.

لایه‌های اشک
پرده نازکی از اشک، همیشه روی سطح قرنیه قرار دارد که از سه لایه مجزا تشکیل شده است:
1 - لایه موکوس: داخلی ترین لایه که چسبناک و لزج است و از سلول‌های ملتحمه و قسمت داخلی پلک‌ها ترشح می‌شود. این لایه قرنیه را می‌پوشاند تا یک لایه آبگریز برای پخش و گسترش یکنواخت لایه آبی فراهم شود. این لایه اشک را روی سطح چشم می‌چسباند. بدون این لایه، اشک به‌صورت قطره‌های ریز درخواهد آمد.

2 -لایه آبی: آبکی است و 90 درصد پرده اشک را تشکیل می‌دهد. این لایه، حاوی آب و دیگر مواد نظیر پروتیین‌های لاکتوفرین، لیزوزیم و لیپوکالین، الکترولیت‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها و برخی ویتامین‌هاست. این لایه عمدتا توسط غدد اشکی ترشح می‌شود.

3 -لایه چربی: خارجی‌ترین لایه که توسط غدد میبومین(meibomian) که در لبه پلک‌های فوقانی و تحتانی واقع‌اند، ترشح می‌شود. این لایه، با ایجاد یک حایل آبگریز از تبخیر لایه اصلی اشک (لایه آبی) جلوگیری می‌کند. وظایف دیگر این لایه شامل، افزایش کشش سطحی و جلوگیری از سر ریز شدن اشک از پلک‌ها و لغزنده کردن چشم و تسهیل عمل باز و بسته کردن پلک‌هاست.

غده‌های اشکی
غدد اشکی در گوشه خارجی چشم‌ها و پشت پلک‌های فوقانی قرار گرفته اند. غدد اشکی هر کدام به اندازه یک بادام هستند و دو سانتی متر طول دارند. مایع اشکی از طریق شش تا 12 مجرای کوچک به فضای میان چشم و پلک فوقانی وارد می‌شوند. با هر بار باز و بسته کردن چشم‌ها اشک از مجاری ترشحی غدد اشکی مکیده می‌شود و به سمت مجرای اشکی- بینی که به صورت دو سوراخ بسیار ریز در گوشه داخلی چشم‌ها قرار گرفته، هدایت می‌شود.

در انتها، اشک به کیسه اشک و سپس به حفره بینی می‌ریزد. به همین علت است که هنگام گریه کردن، دچار آبریزش بینی می‌شویم.غدد اشکی روزانه حداقل در حدود دو قاشق پر چای‌خوری، اشک تولید می‌کنند.