انجمن اولیا و مربیان اکنون در مدارس دولتی عادی به ابزاری برای قانونی جلوه‌دادن دریافت پول از پدران و مادران دانش‌آموزان تحت عناوین مختلف تبدیل شده و متاسفانه با جایگاه واقعی خود در مدارس فاصله بسیاری دارد و از اهداف اولیه نیز منحرف شده‌است. البته این انحراف به اراده مسئولان آموزش و پرورش بوده، زیرا مسئولان آموزش و پرورش بدون توجه به همه ابعاد انجمن اولیا و مربیان، تنها از آن برای رسیدن به خواسته‌های خود در «دریافت پول در مدارس دولتی عادی» به عناوین مختلفی مانند «کمک‌های داوطلبانه» یا «همیاری» استفاده می‌کنند که نتیجه آن، رشد تک بعدی انجمن و کاهش نقش مهم آن در مدارس است.
تشکیل نخستین انجمن اولیا و مربیان
در مهر‌ماه 1346، انجمنی به نام انجمن ملی اولیا و مربیان ایران، تأسیس و مرامنامه‌ای نیز برای آن نوشته شد. در این مرامنامه آمده‌است: «انجمن اولیا و مربیان ایران، سازمانی است غیر انتفاعی و غیر دولتی. این مؤسسه با پشتیبانی و همکاری کسانی که به تربیت عمومی نونهالان و نوجوانان علاقه دارند، تشکیل می‌شود و هدف‌های معین و مشخصی را بر محور سیاست کل آموزش و پرورش کشور و با معیارهای فدراسیون بین‌المللی اولیا و مربیان برای نیل به هدف‌های خود تعقیب می‌کند. »برای انجمن اولیا و مربیان اهداف بسیاری تعریف شده که یکی از آنها جلب مشارکت‌های مردمی برای اداره بهتر مدارس است اما به تدریج، عمده اهداف انجمن اولیا و مربیان، فقط روی جلب مشارکت‌های مردمی، آن هم از نوع مالی تاکید شده و مابقی به بوته فراموشی سپرده شده‌است.در دولت نهم، رئیس سازمان مرکزی انجمن اولیا و مربیان با انتقاد از تغییر ماموریت‌ها و کارکردهای این انجمن گفت: کارکرد انجمن به دریافت کمک‌های مردمی به مدارس خلاصه شده و سایر اهداف انجمن مغفول واقع شده‌است.
پس از فراز و فرود فراوان سرانجام در اردیبهشت امسال، وزیر آموزش و پرورش دستور داد تا انجمن اولیا و مربیان در پست اداری با 2 نهاد دیگر یعنی سازمان مدارس غیردولتی و مشارکت‌های مردمی و مرکز امور زنان وزارت آموزش و پرورش ادغام و به سازمان مدارس غیردولتی، مشارکت‌های مردمی و خانواده تبدیل شود در حالی که انجمن اولیا و مربیان با توجه به ماهیت و اهدافش سنخیتی با سازمان مدارس دولتی که سنگ بنایش پول و نفع مادی است، ندارد و اصولا سازمان مدارس غیردولتی نباید در امور مدارس دولتی عادی دخالتی داشته باشد. البته مسئولان آموزش و پرورش تاکید دارند که این ادغام برای تسهیل در امور بوده و موجب ارتقای نقش انجمن اولیا و مربیان و روانی کارها خواهد شد.
جایگاه واقعی انجمن اولیا و مربیان
آموزش و پرورش صحیح دانش‌آموزان در گرو هماهنگی و مشارکت دو سویه خانه و مدرسه است، اگر پدر و مادری مسئولیت آموزش و پرورش و تربیت فرزند خود را صرفا به مدرسه واگذار کنند و از نیازهای تربیتی فرزند خویش که برآوردن آن، تنها به دست خانواده است، بی خبر بمانند، نمی‌توانند امیدوار باشند که فرزندشان هیچ‌گونه کمبود یا مشکلی نخواهد داشت. کارشناسان بر این نکته تاکید دارند که رشد شخصیتی و تحصیلی دانش‌آموزان، پیش از هر چیز، مستلزم برخورداری آنان از فضایی متعادل و هماهنگ در خانه و مدرسه است. انجمن‌های اولیا و مربیان، رایج‌ترین وسیله ارتباط میان خانه و مدرسه شمرده می‌شود. مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند: «اگر ما بتوانیم خانه و مدرسه را از نظر تعلیم و تربیت به یکدیگر متصل کنیم، پیوندی مبارک انجام داده‌ایم».
انجمن، مساوی با پول
عملکرد انجمن‌های اولیا و مربیان طی چند سال اخیر طوری بوده که وقتی دانش‌آموزان دعوتنامه انجمن اولیا و مربیان را به مادر یا پدر می‌دهند از آن بوی پول و مسائل مالی به مشام می‌رسد و آمار مادران و پدران شرکت‌کننده در جلسات انجمن اولیا و مربیان، نشانگر این موضوع است.این برداشت از دعوتنامه انجمن اولیا و مربیان، حاصل نگاه تک‌بعدی مسئولان به کارکردهای مختلف این نهاد در مدارس است. تغییر این ذهنیت، کاری بس دشوار است و به قول معروف خود‌کرده را تدبیر نیست. این در حالی است که در بند 7 اهداف انجمن اولیا و مربیان تصریح شده‌است: «جذب امکانات و نیروهای مردمی برای مشارکت همه‌جانبه آنان در پیشبرد اهداف آموزش‌و‌پرورش، از کارکردهای این نهاد است.» یکی دیگر از مهم‌ترین وظایف انجمن اولیا و مربیان، نظارت بر چرخه مالی و عملکرد مدیریت مدرسه است.
سرانه و وعده‌هایی که عملی نمی‌شود
یکی از دلایل اصلی تغییر نقش انجمن اولیا و مربیان در مدارس، کاهش سرانه دانش‌آموزی است که یا دیر به حساب مدارس دولتی عادی واریز می‌شود یا اینکه بسیار ناچیز است و کفاف دخل و خرج مدارس را نمی‌کند و مدیران مدارس لاجرم دست به دامن خانواده دانش‌آموزان می‌شوند و برای کاستن تنش‌ها و قانونی جلوه‌دادن دریافت پول از ابزاری به نام انجمن اولیا و مربیان استفاده می‌شود.
فراموش نشود که بر اساس اصل 30 قانون اساسی، دولت موظف است تا امکانات تحصیل رایگان برای همه شهروندان کشور را از دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه ایجاد کند.اگر این اصل قانون اساسی مانع نمی‌شد تا کنون همه مدارس خصوصی شده و چه بسا برخی در آموزش و پرورش به دنبال چنین سیاستی هستند. هرچند بودجه آموزش و پرورش به عدد غیر قابل باوری رسیده و آموزش و پرورش مشکل بودجه ندارد، اما باید انجمن اولیا و مربیان پای مصوبه‌ای را امضا کند که بر اساس آن دریافت پول در مدارس قانونی شود و اگر اعتراضی شد به انجمن اولیا و مربیان ارجاع شود.
