حتما بارها برای شما هم اتفاق افتاده که زمانی که خسته از کار روزانه به سمت خانه و خانواده خود حرکت می‌کنید، دلتان بخواهد برای چنددقیقه هم که شده در گوشه‌ای آرام و دنج استراحت کنید. این گوشه راحت و دنج نیز جایی بهتر از بوستان‌های شهری نیست؛ بوستان‌هایی که در کمترین فاصله از محل سکونت شما قرار دارند و در کمترین زمان ممکن می‌توانید از فضای سبز و امکانات مهیا شده در آنجا استفاده کنید. اما تحقیقات و مطالعات انجام شده از سوی کارشناسان نشان می‌دهد که این روزها تمام بوستان‌ها در کشورهای توسعه‌یافته با توجه به کارکرد مورد نظر، طراحی می‌شوند. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران در گزارشی که با این موضوع تهیه شده است بر لزوم توجه به موضوعات محوری در طراحی و احداث بوستان‌ها تأکید کرده است.
بیشتر بوستان‌های تهران که در سال‌های گذشته طراحی و ساخته شده‌اند مجموعه‌ای از فضای سبز، چند آبنما و فضای بازی برای کودکان را تشکیل می‌دهند. در سال‌های اخیر نگرش جدیدی برای ساخت پارک‌های شهری در نظر گرفته شده است. این روزها حتما شما هم درباره ساخت پارک‌هایی چون پارک ترافیک، پارک پرندگان، پارک بانوان و... زیاد شنیده‌اید. در اصطلاح، این پارک‌ها را موضوعمحور می‌نامند. همانطور که اشاره شد پارک‌های موضوع محور، پارک‌هایی هستند که حول یک یا چند موضوع و محورخاص (نظیر پارک‌های تفریحی، داستانی، یادبود، تاریخی و...) طراحی شده و عموما برای ایجاد فضایی جذاب و با هدف سرگرمی و تفریح احداث می‌شوند. این در حالی است که تعداد اندک استفاده‌کنندگان، عدم تنوع فضایی در پارک‌ها و کاربری محدود آنها نشان می‌دهد که ما در استفاده از زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و موضوعی در طراحی پارک و فضای سبز موفق عمل نکرده‌ایم.
در این راستا داستان‌ها، آثار تاریخی، مفاهیم اجتماعی، مسائل و موضوعات فرهنگی و مذهبی دستمایه‌های خوبی برای تنوع بخشیدن به فضای یک پارک و جذاب‌تر‌کردن آن هستند. سیاست اصلی شهرداری در توسعه فضاهای سبز شهری نیز باید به سمت ایجاد پارک‌های موضوعی، به‌کارگیری الگوهای نوین در ساماندهی و تجهیز فضاهای سبز و ایجاد عملکردهای متنوع و موضوعی در پارک‌ها برای افزایش بهره‌وری آنها تغییر جهت دهد؛ البته چنین رویکردی در حال حاضر در بیشتر بوستان‌هایی که در جنوب شهر ساخته شده‌اند در نظر گرفته شده است. احداث بوستان ترافیک یا بوستان بانوان در منطقه15 و دیگر مناطق جنوب‌شهر نمونه‌هایی از این دست هستند.پارک‌ها و فضاهای سبز از جمله فضاهای تفریحی در شهرها هستند که شامل کاربری‌های مختلفی بوده و برای استفاده‌های عمومی احداث می‌شوند. این فضاها علاوه بر آنکه به‌عنوان یک فضای تفرجی مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌توانند زمینه‌ساز توجه به موضوعات و مفاهیم روزمره، منظرسازی‌های نمادین، اهداف آموزشی و ایجاد خلاقیت‌های نو در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی باشند ضمن اینکه برای ساماندهی، تجهیز و تبدیل به فضاهای تفرجگاهی جذاب، متنوع و موضوعی نیز از قابلیت بالا برخوردار هستند.
اما به‌طور کل در تهران نیز راهبرد و سیاست ایجاد اینگونه پارک‌ها در سال‌های گذشته مورد توجه مدیریت شهری واقع شده و پارک‌های موضوعمحور متعددی نظیر پارک‌های گفت‌وگو، آب و آتش و دفاع مقدس شکل گرفته است ولی به دلایل گوناگون ازجمله مبهم و نامشخص‌بودن سیاستگذاری‌ها و مهم‌تر از همه فقدان ضوابط، معیارها و شاخص‌های نظام‌مند در زمینه مکان‌یابی، طراحی و احداث این پارک‌ها، آنها را با موفقیت چندانی روبه‌رو نکرده است.
پارک‌های موضوعمحور در راستای دستیابی به فضاهای سبز و باز همراه با جاذبه‌ها و فضاهای فرهنگی و گذران اوقات فراغت و همچنین تکیه و تأکید بر موضوع و مفهومی خاص در طراحی، نگاهی جدید را به توسعه فضایی و کالبدی شهر گشوده‌اند. امروزه سعی می‌شود در طراحی و برنامه‌ریزی از موضوعات و مفاهیم گوناگون برای جذاب‌تر و متنوع‌تر کردن آنها استفاده شود، همچنین سعی می‌شود با افزودن تسهیلات، موضوعات مفهومی و کارکردهای جانبی به پارک‌ها، آنها را به فضاهای جذاب تبدیل کرد. از این رو پارک‌های موضوعمحور علاوه بر آنکه ماهیت تفریحی- تفرجی خود را حفظ می‌کنند، موجب جذابیت بیشتر و جذب مخاطب نیز می‌شوند.
در حال حاضر شهر تهران با وجود برخورداری از آثار طبیعی و فضای سبز، از نظر تنوع فضایی پارک‌ها و فضاهای سبز درون و برون شهری و دارا بودن یک نظام موضوعی حاکم بر آنها، هنوز در مراحل اولیه است. دلیل این امر در عدم استفاده از زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و موضوعی در طراحی پارک‌ها و فضاهای سبز است که نتیجه آن‌را می‌توان در تعداد اندک استفاده‌کنندگان، عدم تنوع فضایی در پارک‌ها و کاربری محدود آنها مشاهده کرد.
بنابراین اهدافی که در طراحی و احداث پارک‌های موضوعمحور می‌توانند مد نظر قرار گیرند عبارتند از: ایجاد محیط مناسب برای گذران اوقات فراغت، توجه دادن به موضوعات و منظرسازی‌های نمادین، اهداف آموزشی و ایجاد خلاقیت‌های نو در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی.
این چند نکته را از یاد نبرید!
در ایجاد پارک‌های موضوعمحور و تعیین نوع و کاربری آن باید به تجزیه و تحلیل نیازهای جامعه شهری، امکانات و محدودیت‌ها، جمع‌بندی وضع موجود و تعیین ارزش‌ها و آرمان‌های جامعه و اهداف و ایده‌آل‌های آنها و همچنین نیازهای محیطی توجه کرد؛ به عبارت دیگر برای انتخاب کاربری پارک باید ابتدا نیازها ارزیابی شود. منظور از ارزیابی نیازها، احتیاجات جامع شهری در زمان و مکان خاص است، لذا آگاهی از نقش و مأموریت پیش‌بینی شده پارک‌های موضوعی، ضروری است.
