البته گفته می‌شود که متخصصان برنامه‌ریزی شهری تاکنون آن‌طور که باید به ارزش و اهمیت این فضاها در شکل‌دهی به جامعه شهری نپرداخته‌اند اما این رویکرد در سال‌های اخیر تغییر کرده است و مدیریت شهری نیز با اجرای پروژه‌هایی چون بوستان آب و آتش در شمال تهران یا بوستان ولایت در جنوب پایتخت سعی در ایجاد فضاهای عمومی داشته که از قضا با اقبال مردمی نیز روبه‌رو شده است.
مراکزی که به‌عنوان فضاهای عمومی در چند سال اخیر در گوشه و کنار شهر به‌وجود آمده است تا حدودی با استقبال مردم نیز مواجه شده است اما گاهی اوقات فضاهای عمومی نیز وجود دارند که مردم در به‌وجود آوردن آنها نقش داشته‌اند؛ یعنی بدون اینکه مدیران شهری سعی در ایجاد آنها داشته باشند از گذشته به دلایل مختلف، مردم خودشان دست به‌کار شده‌اند. نمونه مهم چنین فضاهایی خیابان لاله‌زار در تهران قدیم است. در مطلب پیش رو سعی کرده‌ایم نگاهی داشته باشیم به فضاهای عمومی شهری که در تهران شناخته شده هستند.
لاله‌زاری که پژمرد
تهران قدیم که بخش عظیمی از آن در منطقه 12 امروز پایتخت قرار گرفته است، محل ایجاد بیشترین پاتوقهای محلی یاهمان فضاهای عمومی شهر بوده است. خیابان لاله‌زار، نمونه بارز فضاهای عمومی شهر تهران در یک سده قبل است. روزگاری که تهران قدیم، قدم در راه مدرنیته می‌گذاشت شهروندان، خیابان لاله‌زار را به‌عنوان گردشگاه خود انتخاب کردند تا هرآنچه ویژگی یک فضای عمومی است در این خیابان ایجاد شود. این خیابان سرشار از مغازه‌ها، سینما‌ها، سالن‌های تئاتر و غیره بوده که همه این موارد عوامل مهمی برای حضور شهروندان در این خیابان بود. مردم این خیابان را انتخاب کرده بودند تا ساعات تفریح و گردش خود را در این خیابان سپری کنند. بعدها با راه‌اندازی کافه‌های مهمی چون کافه نادری در نزدیکی خیابان لاله‌زار، پاتوقهای فرهنگی نیز در اطراف این خیابان شکل گرفتند. اما گذر زمان تاثیر خود را گذاشت و به مرور چراغ رونق این خیابان خاموشی گرفت تا امروز که چراغ‌ها و لامپ‌های الکتریکی روزهای این خیابان را پرنور می‌کنند. لاله‌زار امروز دیگر آن لاله‌زار قدیم نیست.
پیاده‌روی در بازار با آرامش
مدیریت شهری تهران در چند سال اخیر رویکرد مهمی برای بازسازی هویت شهری داشته است. از همین‌رو در نخستین گام معابر و خیابان‌های اطراف بازار تهران مورد نظر قرار گرفتند. تا همین چند سال پیش خیابان‌های اطراف بازار تهران مانند 15خرداد، ناصر خسرو، باب همایون و میدان ارک به‌دلیل تردد بالای خودروهای بزرگ و کوچک و حجم انبوه چرخی‌های باربر فضایی درهم و برهم بود که هیچ جاذبه‌ای برای تبدیل شدن به یک فضای عمومی نداشت. اما تحول لازم روی داد و در نهایت از حدود 2سال پیش بود که شهرداری تهران در گامی بزرگ خیابان 15خرداد، حد فاصل چهارراه گلوبندک تا خیابان ناصرخسرو را تبدیل به پیاده‌راهی زیبا کرد تا شهروندان بتوانند در تولد فضایی مناسب برای ارتباطات اجتماعی مشارکت داشته باشند. در حال حاضر نیز خیابان‌های اطراف کاخ گلستان مانند باب همایون، ناصرخسرو و میدان ارک تبدیل به پیاده‌راه شده و مراحل نهایی عملیات عمرانی را پشت سر می‌گذارند. این روزها اگر گذرتان به اطراف بازار افتاده باشد دیگر لازم نیست نگران تردد در خیابان 15خرداد یا ناصرخسرو باشید. شما به راحتی می‌توانید از کنار نهال‌های تازه کاشته شده عبور کرده و در مواقع لازم روی نیمکت‌های تعبیه شده استراحت کنید. اگر آلودگی هوای تهران نیز کمی کمتر شود حتی می‌توانید صدای پرندگان باغ بزرگ کاخ موزه گلستان را نیز بشنوید. خیابان‌های اطراف بازار تهران امروز به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین فضاهای عمومی شهر شناخته می‌شوند.
فضای عمومی به نام دانشجو
بوستان دانشجو یکی از نام‌آشناترین و قدیمی‌ترین مراکز فرهنگی و البته فضاهای عمومی پایتخت است. قرار گرفتن تئاترشهر به‌عنوان نبض اصلی هنر تئاتر کشور در این بوستان، برگزاری نمایش‌های خیابانی در فضای باز بوستان دانشجو، نزدیکی به مراکز علمی، هنری و دانشگاهی، وجود چندین کافی‌شاپ و از همه مهم‌تر دسترسی راحت به وسایل نقلیه عمومی چون خط یک اتوبوس‌های تندرو و نیز مترو عواملی هستند که موجب شده‌اند این فضای عمومی شهر همچنان پرطرفدار باشد. این بوستان در ایام برگزاری جشنواره تئاتر فجر شلوغ‌ترین بوستان کشور محسوب می‌شود که هر روز شاهد حضور هزاران علاقه‌مند به هنر و تئاتر است.
تولد یک فضای عمومی در شمال غرب پایتخت
شمال غرب تهران در یکی‌دوسال اخیر شاهد تحولات بزرگی بوده است به‌طوری‌که می‌توان گفت در سال‌های آینده بزرگ‌ترین و بهترین فضاهای عمومی شهر را در خود جای خواهد داد. طبق طرح جامع تهران، منطقه 22 پایتخت در سال‌های نزدیک محدوده‌ای با بیشترین جاذبه‌های تفریحی و گردشگری خواهد بود. نخستین نمونه از این مراکز آبشار تهران است که اواخر مهرماه امسال در ارتفاعات کوه‌های منطقه 22 راه‌اندازی شد. هرچند مدت کوتاهی از راه‌اندازی این مجموعه نمی‌گذرد اما استقبال مردم از مجموعه آبشار کوهستان نشان داده است که این مجموعه می‌تواند یکی از بهترین فضاهای عمومی شهر باشد. البته برای دستیابی به این مهم مدیران شهری باید به فکر اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری نیز در این محدوده باشند. البته در سال آینده قرار است دریاچه منطقه 22 و فضاهای فرهنگی و گردشگری اطراف آن به مرور راه‌اندازی شود که به‌نظر می‌رسد با این اتفاق فضاهای عمومی بیشتری در این گوشه از شهر شکل خواهد گرفت.
فضای عمومی برای جنوب شهر
بوستان 70 هکتاری ولایت که خرداد ماه امسال به بهره‌برداری رسید اگرچه از عمر طولانی‌ای برخوردار نیست اما در همین مدت کوتاه توانسته جای خود را میان شهروندان باز کند. جنوب شهر تهران از سال‌های پیش فاقد محلی مناسب برای تبدیل شدن به فضاهای عمومی بود اما احداث این بوستان و راه‌اندازی مراکز مختلفی مانند پردیس ویژه بانوان در این بوستان توانسته است این خلأ را تا حدودی برطرف کند. البته با تکمیل دیگر بخش‌های فرهنگی و تفریحی در این مجموعه به‌طور حتم این بوستان نیز بیش از پیش مورد توجه مردم قرار خواهد گرفت. این بوستان حتی در روزهای سرد سال هم مورد توجه مردم است.
پاتوقی فرهنگی در شمال تهران
بوستان قیطریه یکی از بوستان‌های شمال شهر تهران است که در منطقه‌ای قدیمی از شهر به همین نام قرار گرفته است.
این بوستان که در گذشته باغ بوده، بافتی جنگلی دارد. این بوستان با وسعت تقریبی بیش از 10 هکتار متعلق به یکی از نواده‌های قاجار بوده است که در سال 1358 خریداری و سپس تبدیل به بوستان شده است. این بوستان در تمام فصول سال شاهد حضور شهروندان زیادی است. یکی از مزیت‌های مهم این بوستان قرار داشتن بنایی قدیمی در شمال این بوستان است که امروز تبدیل به فرهنگسرای ملل شده است. برگزاری بازارهای فرهنگی در اطراف این بوستان موجب شده تا شهروندان تهرانی این بوستان را نیز به‌عنوان یکی از فضاهای عمومی با کارکرد فرهنگی و تفریحی درنظر بگیرند. همچنین برنامه‌های فرهنگی شهرداری تهران که در ایام تابستان در این بوستان برگزار می‌شود جذابیت‌های این محل را برای حضور شهروندان بیشتر کرده است.
آب و آتش در یک بوستان
از حدود سال 1383 بود که طرح ساماندهی اراضی عباس‌آباد مطرح و قرار شد تا این اراضی وسیع کاربری فرهنگی و تفریحی داشته باشند. این مهم به مرور به نتیجه رسید تا اینکه کتابخانه ملی، باغ موزه دفاع مقدس و بوستان آب و آتش در این زمین‌ها ساخته شد، این در حالی است که پروژه باغ‌کتاب این مجموعه نیز سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.
اما در میان طرح‌های اجرایی شده در این تپه‌ها، بوستان آب و آتش از جلوه دیگری برخوردار است و پایتخت‌نشینان در مدت کوتاهی بعد از راه‌اندازی این بوستان با آن آشنا شدند. بوستان آب و آتش یا همان بوستان حضرت ابراهیم(ع) که در بخش شمالی اراضی تپه‌های عباس‌آباد ساخته شده است با وجود دارا بودن امکانات تفریحی خاص و جذابیت‌های مدرن توانسته است تبدیل به یکی از فضاهای عمومی مهم شهر شود. برنامه‌ریزی مدیران شهری برای اجرای برنامه‌های فرهنگی در این محل می‌تواند در افزایش جذابیت‌های این فضای عمومی شهر مؤثر باشد.
لاله‌زارهای جدید
خیابان ولیعصر و بلوار کشاورز در دوره حاضر تا حدودی نقش خیابان لاله‌زار قدیم را ایفا می‌کنند. اگر در گذشته مردم برای قدم زدن ،خرید کردن و تماشای نمایش و فیلم به خیابان لاله‌زار می‌رفتند، امروز خیابان ولیعصر با وجود دارا بودن مراکز خرید متعدد، مراکز فرهنگی و هنری و سینما، رستوران‌ها و البته فضاهای شهری مناسب که از سوی مدیریت شهری در 3-2 سال اخیر ساخته شده، توانسته جذابیت زیادی را بین شهروندان ایجاد کند.بلوار کشاورز هم با مبلمان و فضای سبز خود، جای مناسبی برای پیاده‌روی است.
