شاید وقتی که بافت‌های درهم تنیده و قدیمی جنوب غرب تهران تخریب می‌شد تا جای خود را به آپارتمان‌های ناقص و بد شکل پروژه نواب و بزرگراه آن بدهد، کسی به تأثیراتی که این پروژه بر مسائل فرهنگی اجتماعی و زیست‌محیطی آن محلات می‌گذاشت فکر نکرده بود که تنها شکاف 2محله از هم و به وجود آمدن آسیب‌های اجتماعی بسیار، کمترین تأثیرات اجتماعی فرهنگی ساخت این پروژه بدون پیش مطالعه بود.
اما اکنون چند سالی است که تأثیرات اجتماعی فرهنگی پروژه‌های شهری در شهرداری تهران مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا از این راه بتوان عواقب مخرب ساخت یا تخریب بنایی را از پیش مشخص کرد.
به گزارش شهرنوشت، معاون پژوهشی اداره کل مطالعات فرهنگی اجتماعی شهرداری تهران در این باره می‌گوید: اگر 3سال پیش قرار بود درمورد اصطلاح ارزیابی تأثیرات اجتماعی حرفی بزنیم، شاید بیش از یک تا 2صفحه اطلاعات در این مورد نداشتیم. نه‌تنها در اداره کل مطالعات فرهنگی اجتماعی، بلکه در هیچ‌یک از حوزه‌های شهرداری تهران تأثیرات فرهنگی اجتماعی هیچ پروژه‌ای ارزیابی نمی‌شد؛ یعنی تقریبا تمام حوزه‌هایی که روی بحث تأثیرات اجتماعی کار می‌کردند چیزی برای گفتن نداشتند.
حسن عماری ادامه می‌دهد: البته این اداره کل ارزیابی تأثیرات زیست‌محیطی را پیش از اینها شروع کرده است. پروژه‌های مختلفی انجام می‌شود و می‌خواهند تأثیرات زیست محیطی آن را بررسی کنند؛ سد‌سازی، پل‌سازی؛ یا مثلا وزارت نفت یک کارهایی را داشت ولی این کارها خیلی آکادمیک و کلاسیک شده نبود.
در حقیقت هیچ ادبیات نظری در این‌باره وجود نداشت، در حالی‌که در اروپا بیش از 60 سال است که اتحادیه ارزیابی تأثیرات اجتماعی در حال فعالیت است. همچنین انجمن بین‌المللی ارزیابی تأثیرات اجتماعی نیز در اروپا سال‌هاست که در حال فعالیت است. به گفته او، از سال 1960 بیش از 3000پروژه در این انجمن‌ها در اروپا مورد بررسی قرار گرفته و بعد از آن هم بررسی کرده‌اند که این ارزیابی‌ها که روی پروژه‌ها انجام داده‌اند چقدر مثبت بوده است.
معاون پژوهشی اداره کل مطالعات فرهنگی اجتماعی شهرداری تهران می‌گوید: در حال حاضر 3سال است که این نگاه در ایران به وجود آمده و این اداره کل چند کتاب در این زمینه ترجمه کرده و چند کتاب راهنمای عملی نیز در این زمینه تالیف کرده است.
او درباره چیستی ارزیابی تأثیرات اجتماعی می‌گوید: این روش تحقیق به تصمیم‌گیرندگان می‌گوید که اگر می‌خواهید پروژه یا برنامه‌ای را تعریف کنید، از ابتدا باید اثرات و تبعات مثبت و منفی آن فعالیت را پیش‌بینی کرده باشید. برای مثال در هدفمند کردن یارانه‌ها خیلی چیزها باید پیش‌بینی می‌شد که حالا احساس می‌شود پیش‌بینی نشده بود یا بر اساس اخبار مسکن مهر متوجه می‌شویم تأثیرات اجتماعی آن در بحث آب و گاز و غیره پیش‌بینی نشده است.
عماری ادامه می‌دهد: تأثیرات منفی این فعالیت‌ها روی شهروندانی است که قرار است از این پروژه‌های شهری بهره‌مند شوند. مثلا فرض کنید تونل توحید قرار است افتتاح شود، آثار و تبعات منفی آن عموما برای کسانی است که ساکن آن اطراف هستند. یا خیلی از پروژه‌های دیگر، غیر از اینکه روی فضای جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی آن محل تأثیر می‌گذارند می‌توانند روی ساختار کل شهر نیز تأثیر بگذارند.
او از پروژه نواب یاد کرده و می‌گوید: ارزیابی پروژه نواب بعد از سال‌ها نشان داد که با ساخت این پروژه 2محله از هم جدا شده و آن منطقه بی‌هویت شده است. آسیب‌های اجتماعی بسیاری در آن منطقه با ساخت این پروژه ایجاد شد که تأثیر منفی آن نه تنها برای آن منطقه بود بلکه روی کل جامعه تأثیرگذار شد.
معاون پژوهشی اداره کل مطالعات فرهنگی اجتماعی شهرداری تهران هدف از ارزیابی تأثیر اجتماعی را اینگونه بیان می‌کند که ما به‌دنبال این هستیم تا بدانیم راه اندازی یک پروژه چقدر روی فضای فرهنگی اجتماعی محلات اثر می‌گذارد تا بتوانیم تا حد ممکن آثار منفی آن را کاهش دهیم.
او اضافه می‌کند: این اداره کل، اجرای ارزیابی تأثیرات اجتماعی را عملا 2سال است که شروع کرده و حالا با ابلاغ شهردار تهران تمام پروژه‌های عمرانی شهر باید با تأیید این اداره اجرا شود.
عماری تعداد پروژه‌هایی را که سال 88 مورد ارزیابی قرار گرفتند قریب به 500 مورد ذکر کرده و می‌گوید: این پروژه‌ها بعد از نهایی شدن به حدود 300 تا 400موضوع رسیدند که در سال‌های بعد تعداد آنها رفته‌رفته کمتر شد.
او ادامه می‌دهد: نتیجه این روش تحقیق این است که حالا دیگر مدیران با مدارای بیشتری پروژه‌های عمرانی خود را تعریف می‌کنند و هر بنایی دیگر به‌راحتی تخریب نخواهد شد.
عماری اضافه می‌کند: ارزیابی تأثیرات اجتماعی تخریب «پل ری» باعث شد تا از ضرر 12میلیارد تومانی برای شهرداری جلوگیری شود. جالب اینکه این ادبیات دیگر دارد در میان مدیران جا می‌افتد و با جا افتادن این ادبیات، شاهد تأثیرات مثبتی مانند کمتر شدن هزینه‌ها خواهیم بود. ارزیابی تأثیر اجتماعی (اتا) در اوایل دهه70 میلادی، به‌عنوان شاخه‌ای مستقل از علوم اجتماعی کاربردی، برای رفع نیاز به درک تأثیرات ناشی از توسعه منابع طبیعی و جانشین‌های سیاست محیطی در جمعیت‌های انسانی به وجود آمد. محرک روند فوق، تصویب قانون سیاست ملی زیست‌محیطی در سال1969 در کنگره آمریکا بود. 21سال بعد، در بهار سال 1994، کمیته میان‌سازمانی، رهنمودها و اصول ارزیابی تأثیر اجتماعی را برای نهادهای فدرال ایالات متحده منتشر کرد و این کمیته، این سند را در سال 2003 بازبینی و با نام« اصول و رهنمودهای ارزیابی تأثیر اجتماعی» منتشر کرد.
حالا بعد از حدود 40 سال مسئولان شهری به این نتیجه رسیده‌اند که تحقیق و پژوهش بهترین راه برای حفظ هویت فرهنگی اجتماعی و کمتر کردن هزینه‌هاست.
