آیا روزنامه نگاری آنلاین روزنامه‌نگاری مکتوب را منقرض می‌کند؟ آیا اساسا تصور همچین رابطه‌ای برای این دو صحیح است؟ و... اینها پرسش‌هایی بود که درباره روزنامه‌نگاری آنلاین با دکتر رسول بابایی مدیر مسئول روزنامه همشهری در میان گذاشتم و نظراتش را جویا شدیم.
بابایی معتقد است امکان تعامل بالای روزنامه نگاری آنلاین با مخاطب، جذاب‌ترین ویژگی این نوع روزنامه‌نگاری است و در صورتی که روزنامه‌نگاری مکتوب به خودش نجبد، در مقابل این رقیب نسبتا نوظهور و سایر رقبای رسانه‌ای محکوم به انقراض است!
- با عرض سلام برای ورود به مصاحبه می‌خواهم نظر شما درباره مختصات کلی روزنامه‌نگاری‌آنلاین در مقایسه با روزنامه‌نگاری مکتوب را بدانم؟
من هم خدمت شما و همکاران سایت همشهری آنلاین سلام عرض می‌کنم. همانطور که مطلع هستید روزنامه‌نگاری‌آنلاین با تولد شبکه جهانی اینترنت ممکن شده است. به عبارت دیگر برای پی بردن به برخی ویژگی‌های اولیه روزنامه‌نگاری‌آنلاین باید به ویژگی‌های اینترنت و امکاناتی که این پدیده جالب قرن بیستم در اختیار انسان‌ها قرار داده است، توجه کنیم. هر مقدار که این ویژگی‌ها و امکانات گسترش پیدا کند به تبع خدمات و محصولات ناشی از اینترنت نظیر روزنامه‌نگاری آنلاین هم دستخوش تحول و گسترش می‌شود.
روزنامه‌نگاری آنلاین دارای ویژگی منحصر به فردی است. مثلا سرعت این روزنامه‌نگاری در مقایسه با روزنامه نگاری چاپی مثل نسبت سرعت لاک پشت به خرگوش است و شاید هم لاک پشت به یوزپلنگ! تفاوت‌های ساختاری مشهودی هم بین این دو وجود دارد... هزینه‌ها و زمان انتشار متفاوتی دارند، ظرفیت تولید روزنامه نگاری آنلاین بالاتر است و... اما آن چیزی که روزنامه نگاری‌آنلاین را برای من جذاب‌تر می‌کند، امکان تعامل آن با مخاطب است. اینکه رسانه‌ای داشته باشید و تحریریه آن از مخاطبانش تشکیل شده باشد، فوق العاده جذاب است. روزنامه‌نگاری‌آنلاین به این شکل، در واقع تحقق یکی از آرمان‌های روزنامه نگاری مکتوب هم است؛ مخاطب محور بودن.
- یعنی شما فکر می‌کنید مخاطب محوری روزنامه‌نگاری آنلاین تحقق یکی از آرمان‌های روزنامه‌نگاری مکتوب است اما در قالب جدید؟
بله. واقعا اینطور فکر می‌کنم. تصور من این است که روزنامه‌نگاری ذاتا به سمت مخاطب محوری گرایش دارد اما معمولا موانع زیادی مثل مشکلات اقتصادی، آگهی محوری، کارتل گرایی و... مانع تحقق این گرایش می‌شود. روزنامه‌نگاری آنلاین وبه ویژه نوع پیشرفته که همسایه دیوار به دیوار وب ۲ می‌شود و مخاطب در تولید محتوای آن نقش موثر و بی بدیلی دارد، به نوعی در حال نزدیک شدن به تحقق این آرمان است.
- ارزیابی شما از وضعیت روزنامه‌نگاری‌آنلاین ایرانی چیست؟
روزنامه‌نگاری‌آنلاین ایرانی!؟ یعنی روزنامه‌نگاری آنلاینی که صرفا مخاطبان ایرانی داشته باشد!؟ اگر منظور شما این است که باید بگویم اساسا در اشتباه هستید. همانطور که اساتیدی مثل دکتر شکرخواه تاکید دارند، جغرافیای مخاطب روزنامه‌نگاری آنلاین جهانی است و تقریبا چیزی به اسم مخاطب ایرانی صرف در آن بی‌معناست. شما توجه داشته باشد که اینترنت این امکان را در اختیار روزنامه‌نگاری آنلاین قرار داده که فراتر از جغرافیای مرسوم رسانه‌های سنتی فعالیت‌کند و...
- منظورم ارزیابی شما از پرداخت روزنامه‌نگاران ایرانی به روزنامه‌نگاری آنلاین در قالب سایت، وبلاگ و ... بود
جنب جوش زیادی برای تسخیر فضای مجازی در بین روزنامه‌نگاران ایرانی وجود دارد اما معمولا این جنب جوش به نتیجه نرسیده است. یعنی به نظر می‌رسد با تحقق آرمانی روزنامه نگاری‌آنلاین فاصله زیادی داریم. البته روزنامه‌نگاران تنها دلیل عدم تحقق این آرمان نیستند. شما توجه کنید به وضعیت نامطلوب اینترنت در کشور. برخی مواقع کندی سرعت و قطع و وصل مدام اینترنت واقعا کلافه کننده می‌شود. وقتی وضعیت اینترنت این است، نمی‌توان انتظار روزنامه نگاری آنلاین آرمانی را هم داشت. از آن طرف مشکلات زیرساخت هم تنها دلیل ضعف روزنامه نگاری آنلاین نیست. همانطور که گفتم انتظار از روزنامه‌نگاری‌آنلاین این است که با سرعت به مراتب بیشتری اطلاع‌رسانی کند اما هنوز این اصل مهم شان لازم را در بین ما پیدا نکرده است. مخاطب در روزنامه‌نگاری آنلاین ما هنوز جزو شهروندان درجه دوم و سوم است و امکان مشارکت گسترده در تولید محتوا ندارد. هنوز «بیننده» مهم است و مخاطب به عنوان عنصری که می تواند در تولید محتوا مشارکت داشته باشد و اساسا بخش مهمی از تحریریه تعریف شود به رسمیت شناخته نشده است. تازه همین بیننده «جعل» هم می‌شود! یعنی از تکنیک‌ها و ابزارهایی استفاده می‌شود تا رنک و رتبه سایت بدون آنکه مخاطبانش واقعا افزایش داشته باشد، به طور ناسالم و تقلبی مناسب دیده شود. اینها مطلوب نیست. به نظرم روزنامه نگاری آنلاین ما سر خودش کلاه‌های بزرگی می‌گذارد!
روزنامه‌نگاری آنلاین ما دچار این آسیب هم است که تولید محتوا ندارد. سایت‌های خبری را ببینید! چند درصد مطالبشان تولیدی است؟ چند درصد محتوای متفاوت از هم دارند؟ چند درصد محتوای تکراری دارند؟
روزنامه‌نگاری آنلاین ما در حد مخاطب ایرانی متوقف شده و انگار نه انگار که می‌تواند تولید جهانی داشته باشد.
از طرف دیگر ما به لحاظ استفاده از امکاناتی که این نوع روزنامه نگاری در اختیارمان قرار داده کمی خست به خرج می‌دهیم و شاید هم بد سلیقه هستیم. شما فکر می‌کنید چند درصد رسانه‌های آنلاین ما «چند رسانه‌ای» کار می‌کنند یا اصلا چند رسانه‌ای فکر می‌کنند؟ سایت‌های داخلی چقدر تولید پادکست و ودکست دارند؟
- آیا شما از کسانی هستید که معتقدند روزنامه نگاری‌آنلاین جای روزنامه نگاری مکتوب را خواهد گرفت؟
نظرات مختلفی درباره رابطه این دو وجود دارد. یک دسته معتقدند که روزنامه‌نگاری آنلاین، روزنامه نگاری سنتی را منسوخ می‌کند و دسته دیگر که می‌گویند اگر سینما و تلویزیون توانستند روزنامه‌نگاری مکتوب را منحل کنند، اینترنت هم می‌تواند. دسته دیگری به همزیستی مسالمت آمیز این دو معتقدند و...
من معتقدم یک آینده قطعی را برای هیچ چیز نمی‌توان پیش بینی کرد. من به سناریوهای مختلفی برای آینده معتقدم و فکر می‌کنم آینده یک پدیده بستگی به این دارد که کدام سناریو در آینده محقق شود. هر کدام از نظراتی که درباره آینده روزنامه‌نگاری مکتوب در نسبت با روزنامه‌نگاری آنلاین گفته می‌شود، یک سناریوست. نظر من این است که اگر در ایران روزنامه نگاری مکتوب نسبت به شرایط پیش آمده واکنش مناسبی نشان ندهد و خودش را با آن تطبیق ندهد، قطعا در آینده از دور خارج خواهد شد. از دور خارج خواهد شد لزوما به این معنا نیست که هیچ روزنامه مکتوبی منتشرنمی‌شود؛ به این معناست که انتشار یا عدم انتشارش کمترین تاثیر را در افکار عمومی و فضای رسانه‌ای خواهد داشت.
منظورم از شرایط پیش آمده برای روزنامه‌های مکتوب، سرعت بالای سایر رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های اینترنتی در انتشار اخبار، خبر محور بودن روزنامه‌های مکتوب، سبک‌های کهنه ارائه مطلب در این دست رسانه‌ها و... است. به نظرم در شرایط پیش آمده رسانه‌های مکتوب مسیر غلطی می روند و باید در آن تجدید نظر کنند و گرنه مثل دایناسورها منقرض می‌شوند و باید جای خودشان را به گونه‌های جدیدی بدهند. (لبخند)
- آینده رسانه‌های مبتنی بر اینترنت را چگونه می‌بینید؟
فعلا که در حال ترکتازی و پیشرفت هستند. سرعت رشد آنها مرا به یاد تیم فوتبال جوانی می‌اندازد که خوب و با انگیزه بازی می‌کند. مدعی قهرمانی هستند اما نمی‌توان خیلی زود از آن انتظار قهرمانی داشت. اما می‌توان پیش بینی کرد که اگر به همین منوال رشد کنند ظرف دو- سه فصل آینده مدعی اول قهرمانی باشد.
از طرفی فضای مجازی یا رسانه‌های فضای مجازی یک امکان است که خودش امکانات جدیدی را برای کار رسانه فراهم کرده و این بستگی به ما دارد که از این امکان استفاده کنیم؛ سرمان پایین و دلمان درگیر دلمشغولی سابق باشد یا سرمان را بالا بگیریم و در جغرافیای جدید رسانه رو به جلو حرکت کنیم.
