افزایش بیماری‌های قلبی- عروقی و کاهش سن مبتلایان به سکته‌های قلبی، افزایش فشارهای عصبی و سطح استرس و اضطراب در جامعه حاصل این توسعه پرشتاب زندگی شهری است. بیماری‌های قلبی با توجه به گسترش زندگی ماشینی، کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب، مصرف دخانیات، استرس و نیز بالارفتن میانگین سنی جامعه رو‌به‌گسترش است و باید همزمان با آن برای پیشگیری و درمان‌های مناسب این بیماری اقداماتی انجام دهیم. دکتر حسن آقاجانی، فوق تخصص قلب و عروق و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران و عضو شورای عالی نظام پزشکی که در حال حاضر سمت مشاور ارشد وزیر بهداشت و درمان و مدیرکل دفتر وزارتی را نیز داراست، آگاهی دادن به مردم برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی را مهم‌ترین دغدغه خود می‌داند و می‌گوید: هرگاه گفتمان سلامت در جامعه اولویت نخست ما شد می‌توانیم به اهداف سلامت دست پیدا کنیم. این بدان معناست که سیاستگذاران، مسئولین و قانونگذاران با نگاه عمیق، مقوله سلامت را در رأس کارهای خود قرار دهند و هر پروژه‌ای باید پیوست سلامت داشته باشد و نگاه ملی به بیماری‌ها به خصوص بیماری‌های قلبی که تا چند سال دیگر به‌صورت اپیدمی همه را گرفتار خود می‌کند داشته باشیم. چرا که برخورداری از زندگی سالم، مولد و هدفمند حقی است همگانی که مسئولیت تحقق آن برعهده همه نهادها و لازمه توسعه پایدار است. بر این اساس فراهم‌کردن شرایط مناسب برای تأمین سلامت جسمی و روانی از نیازهای اساسی به شمار می‌روند. مطلب زیر حاصل گفت‌وگوی همشهری با ایشان است که از نظرتان می‌گذرد.
- شهرنشینی و مظاهر مدرنیته چقدر می‌تواند در بروز بیماری‌های قلبی نقش داشته باشد؟
شاید شهرنشینی در تئوری بتواند با فراهم آوردن امکانات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، شرایط بهتر سلامت را برای شهرنشینان به همراه داشته باشد اما در عمل شهرنشینی برنامه‌ریزی نشده، اثراتی منفی برای سلامت افراد و جامعه پدید آورده است. ازجمله می‌توان به بروز بیماری‌های قلبی- عروقی اشاره کرد که بیماری‌هایی هستند ناشی از شهرنشینی به‌طوری‌که سازمان جهانی بهداشت، شعار خود را سلامت و شهرنشینی قرار داد.از آنجایی که امروزه بیش از 50درصد از عوامل مؤثر بر سلامت را عوامل اجتماعی تشکیل می‌دهد نگاه به حوزه سلامت، رویکردی فرهنگی و اجتماعی نیز هست. شهرهای بزرگ ایران با چالش‌های متعددی از جمله تراکم جمعیت، مسکن، استقرار صنایع بزرگ، استقرار واحدهای عمده تهیه و توزیع کالا، آلودگی هوا و شرایط زیست‌محیطی نامناسب، کمبود امکانات و تأسیسات جمع‌آوری و تصفیه پسماندها، بیکاری، اعتیاد و ترافیک روبه‌رو هستند که این مسائل ضرورت بازنگری در سیاستگذاری مدیریت کلانشهرها و توجه جدی به سلامت شهری را گوشزد می‌کند.
شهروندان تهرانی که هر روز ناچار هستند ساعات زیادی را در ترافیک معطل شوند قطعا دچار کسالت و خستگی خواهند شد که این دگرگونی‌های دائم یا موقت در رفتار زیستی از قبیل انقباض نایژک‌ها و تغییر ضربان قلب تأثیرات منفی گذاشته و افراد را مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی می‌کند.
در شهرهای بزرگ همه‌چیز سریع اتفاق می‌افتد و در این سرعت دیگر کسی وقت و حوصله غذا درست کردن ندارد. اینجاست که پای غذاهای آماده به میان می‌آید. هجوم مردم به سمت غذاهای آماده مانند ساندویچ، پیتزا و کنسرو یکی از مشکلات اصلی در سلامت شهرنشینان است. این غذاها که اغلب با نمک و روغن فراوان درست می‌شوند و نوشابه که معمولا به همراه این غذاها نوشیده می‌شود، باعث می‌شوند شهرنشینان بیشتر به بیماری‌های گوارشی، دیابت و قلبی مبتلا شوند.مطالعه محققان نشان داده که برخی عوامل شهری مانند دسترسی به پارک‌ها و سالن‌های ورزشی، همچنین وجود فروشگاه‌هایی که بتوان به‌راحتی از آنها میوه و سبزیجات تازه و مناسب خریداری کرد، باعث می‌شود که شهروندان ساکن آن محله، کمتر از سایران به بیماری‌های قلبی مبتلا شوند. قلب، آیینه روح است. در زندگی شهری، ترافیک و استرس در مکانیسم‌های درونی تأثیر می‌گذارد و ارکستر ایمنی بدن دچار اشکال می‌شود و سیستم ایمنی بدن نمی‌تواند مدیریت کند و زمینه‌ساز بروز بیماری‌های قلبی می‌شود.
- بیماری‌های قلبی درگروه بیماری‌های غیرواگیر تلقی می‌شوند .چقدر ضرورت دارد که سمت‌و سوی تصمیم‌گیری‌ها، به بیماری‌های غیر واگیر باشد؟
در شرایط حاضر، به‌دلیل حجم عظیم بیماری و ناتوانی و نقش انکار‌ناپذیر این دو در تکوین پدیده «گذار اپیدمیولوژیک بیماری‌ها» که همپای تحولات اقتصادی و اجتماعی بلکه فراتر از آن تأثیرات خود را به جای می‌گذارند، هر گونه برنامه‌ریزی منطقی و درست، باید با در نظر گرفتن نیازهای واقعی و اولویت‌بندی آنها براساس بار بیماری‌ها صورت پذیرد.
در حال حاضر بیشتر مرگ‌ها در دنیا علل قلبی- عروقی دارند و دامنه این بلایا هر روز گسترده‌تر می‌شود. بیماری‌های قلبی- عروقی و سکته مغزی علت اصلی مرگ در سراسر جهان هستند و هر ساله 17میلیون نفر را به کام مرگ می‌برند (یک مرگ از 3مرگ) و چنانچه تا سال 2020 اقدام پیشگیرانه خاصی انجام نگیرد، این تعداد مرگ به 24/8 میلیون نفر بالغ خواهد شد. 10 تا 30درصد بالغان تقریبا در تمام کشورها از فشارخون بالا رنج می‌برند و حداقل 600میلیون نفر مبتلا به فشارخون بالا در دنیا زندگی میکنند.
- به‌کارگیری روش های جدید درمانی چه مزیت‌هایی بر روش‌های فعلی دارد؟
به کارگیری این روش موجب کوتاه‌شدن مدت اقامت بیمار در بیمارستان و پایین آمدن هزینه CCU می‌شود، البته در نهایت هم کار بخشی از این بیماران به آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی می‌کشد در حالی که اگر این عمل در مراحل اولیه انجام شود، مقرون به‌صرفه‌تر است. البته لازم است مراقبت‌های پیش بیمارستانی به‌درستی صورت پذیرد و افراد به موقع به بیمارستان‌های دارای این امکانات ارجاع شوند. به‌دلیل اینکه ریسک این عمل بالاست، نیازمند آن است که افراد فوق تخصص قلب که دوره اینترونشنال را گذرانده‌اند این کار را انجام دهند و اکنون این کار در برخی مراکز چون بیمارستان قلب تهران و بیمارستان قلب شهید رجایی در حال انجام است. هیچ موردی نیست که نتوانیم در آنها از این روش استفاده کنیم حتی اگر فرد سابقه خونریزی مغزی، گوارشی یا سابقه عمل‌های سنگین داشته باشد.
- استرس در زندگی شهری چقدر در بروز بیماری‌های قلبی نقش دارد؟
زندگی شهری، استرس، کم‌تحرکی و رژیم غذایی ناسالم از مهم‌ترین عوامل بروز بیماری‌های قلبی هستند. در شرایط استرس فول سیستم ایمنی بدن قادر نیست به‌طور صحیح ایمنی بدن را مدیریت کند همین امر منجر به بروز برخی بیماری‌ها می‌شود. استرس‌های موجود در زندگی منجر به بی‌خوابی، بدخوابی و ایجاد اختلال در سیستم هورمون‌ها و در نهایت منجر به اشکال در فشارخون و بعد اختلال در ضربان قلب می‌شود.در گذشته مرگومیر ناشی از بیماری‌های قلبی و سکته در سالمندان بالای 70سال اتفاق می‌افتاد اما امروز شاهد مرگ‌های زیادی به علت بیماری‌های قلبی در افراد 30 سال به بالا هستیم. استرس، فشارخون بالا، هیجان، برخوردهای اجتماعی، حسادت و رقابت از پیامدهای زندگی شهری است که از جمله عوامل مهم در بروز بیماری‌های قلبی است. وجود ترافیک و عصبانیت بعد از آن و صدای بوق ماشین باعث می‌شود بدون آنکه از آن اطلاع داشته باشند باعث ایجاد استرس و تنگ شدن عروق و در نهایت منجر به سکته قلبی در افراد شود. استرس حاصل از زندگی شهری باعث تغییر در عادات غذایی شده است؛ به‌طوری که با اشتغال زنان بیرون از منزل، بیشتر افراد غذاهای فست‌فود را که حاوی چربی و مواد قندی زیاد است مصرف میکنند. این چربی‌ها با رسوب در رگ باعث بروز سکته‌های قلبی می‌شوند. در زندگی شهری یا صنعتی، کامپیوتر بسیاری از کارها را سریع و راحت‌تر از گذشته کرده و باعث کاهش فعالیت بدنی انسان‌ها شده است.
امروزه افراد بیشتر از مغز خود استفاده میکنند و کمتر برای ورزش وقت می‌گذارند. مطالعات و تحقیقات نشان می‌دهد که سکته‌های قلبی و مغزی و بیماری‌های شریان‌های قلب در افرادی که در کلانشهرها زندگی میکنند شایع‌تر است. بیماری قلب که در کاهش طول عمر مؤثر است بر عکس در افرادی که زندگی شاد و آرامی دارند و از شغل خود راضی هستند و دارای ارتباط اجتماعی مطلوب هستند کمتر دیده می‌شود.نتایج این مطالعات و پژوهش‌ها همچنین نشان داده قربانیان بیماری‌های قلبی و سکته زمانی که با شبکه اجتماعی بزرگی از دوستان و آشنایان خود در ارتباط هستند، با سرعت بیشتری بهبود پیدا میکنند و احتمال بازگشت بیماری و ابتلا به سکته دوباره به میزان 50درصد در آنها کاهش پیدا می‌کند.
- مشکل اصلی الگوی تغذیه فعلی که منجر به بروز بیماری‌های قلبی می‌شود چیست؟
مصرف نامناسب فست‌فود‌ها در درازمدت ما را با بیماری‌های متعددی مواجه می سازد که جامعه غربی این مسیر را طی کرده و آثار زیانبار این مواد در سلامت جامعه را به‌طور علمی نشان داده؛ مسیری که ما تازه در حال سیر آن هستیم و اگر اقدامات فرهنگی جهت کنترل این موضوعات صورت نگیرد قطعا در درازمدت با مشکلات جدی در سلامت جسم و روح و روان جامعه روبه‌رو خواهیم شد. بدیهی است مقابله با این تهدیدات که به‌طور خزنده در حال توسعه است نیازمند همتی ملی و بسیج همه سازمان‌های مسئول و به‌خصوص رسانه‌هاست.نتایج بررسی‌ها و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مصرف ماهی از ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی پیشگیری می‌کند. متأسفانه در کشور ما با مصرف کم این فرآورده غذایی از مزایای آن کمتر بهره‌مند می‌شویم و مصرف سرانه ماهی در ایران قابل مقایسه با سایر کشورهای جهان نیست و بین 3 تا 5کیلوگرم است. این در حالی است که کشورهای آسیای میانه و آسیای شرقی(ژاپن و کره) دارای مصرف سرانه ماهی فوق‌العاده بالایی هستند. به‌عنوان مثال مصرف سرانه ماهی در ژاپن به 60 تا 75کیلوگرم و در کشور کره به 50کیلوگرم می‌رسد. با بررسی‌های محققان، دلایل کاهش بیماری‌های قلبی- عروقی در نتیجه مصرف زیاد ماهی به اثبات رسیده است.
- افرادی که فشارخون بالا دارند آیا احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی در آنها بیشتر است؟
از آنجا که علائم بیماری‌های قلبی-عروقی دیر ظاهر می‌شود، افراد جامعه باید نسبت به وضعیت سلامت قلب خود حساس باشند و فشارخون خود را تحت کنترل داشته باشند. درصد قابل توجهی از مردان و زنان کشور با افزایش چربی، دیابت و فشارخون مواجه هستند. افزایش فشارخون به خصوص در افراد سیگاری بیشتر دیده می‌شود. برای اطمینان خاطر از سلامت افراد جامعه و مبتلا نبودن آنها به بیماری‌های قلبی، کنترل فشارخون مردان بالاتر از ۴۵سال و زنان بالاتر از ۴۰سال یک امر ضروری است. فشار خون بالا شایع‌ترین شکل بیماری قلبی- عروقی است که تقریبا از هر 3نفر یک فرد به آن مبتلا می‌شود و 20درصد جامعه فشار خون دارندکه 78درصد از آن بی‌اطلاع هستند و فقط 10درصد از مبتلایان فشار خون خود را کنترل میکنند. فشار خون بالا تهدید جدی محسوب می‌شود زیرا باعث می‌شود قلب شدید‌تر کار کند که نیاز آن به اکسیژن را افزایش داده و در ایجاد آنژین دخالت دارد. درصورتی که این مشکل تحت کنترل قرار نگیرد خطر حمله قلبی، سکته مغزی و بیماری کلیوی را افزایش می‌دهد. برخی افراد می‌توانند با شیوه زندگی سالم، کاهش وزن اضافی، ترک سیگار، محدود کردن مصرف کافئین ، کاهش مصرف نمک و انجام روش‌های تمدد اعصاب فشار خون بالا را کنترل کرده وآن را کاهش دهند.
- عدم وجود زیرساخت‌های مناسب در زندگی شهری چقدر می‌تواند در کاهش بار بیماری‌های قلبی مؤثر باشد؟
آلاینده‌های محیطی نظیر سوخت‌های بنزینی و کارخانجات اطراف شهرها، پدیده‌های اینورژن و موقعیت خاص شهر که بین کوه‌ها محصور است و دچار وارونگی هوا می‌شود و منجر به ایجاد بیماری‌های تنفسی و سکته‌های قلبی و به هم ریختگی عضله قلب می‌شود به‌طوری‌که احتمال ابتلا به آرترواسکلورز در محیط‌های آلوده و سکته‌های قلبی بیشتر است.عدم وجود زیر ساخت‌های مناسب زمینه بروز این بیماری‌ها را زیاد می‌کند. در کشورهای توسعه یافته به‌دلیل اینکه شهرنشینی زودتر تجربه شده و در نتیجه زودتر با مشکلات آشنا شده‌اند، اصلاحات را انجام دادند. ایجاد محیط‌های ورزشی در محل کار یا نزدیک آن یا استفاده از دوچرخه و وسایل حمل‌ونقل عمومی همچنین فرهنگ استفاده از این امکانات در کشورهای توسعه یافته اتفاق افتاده است.
عزم وزارت بهداشت برای فراگیرکردن شیوه درمانی آنژیوپلاستی اولیه
با توجه به اینکه بیماری‌های قلبی- عروقی نخستین عامل مرگومیر در کشور به حساب می‌آیند، وزارت بهداشت برای روزآمد کردن متدهای جدید درمانی جهت درمان سکته‌های قلبی اقدامات مهمی از جمله، درمان جدید سکته‌های قلبی نظیر آنژیوپلاستی اولیه را در دستور کار خود قرار داده است. این روش مبنای تحولی عظیم در درمان سکته‌های قلبی است و عزم و اراده وزارت بهداشت برای فراگیری شیوه درمانی آنژیوپلاستی اولیه در کشور جدی است. در این شیوه درمانی بیماری که دچار سکته قلبی می‌شود به جای آنکه به سی‌سی‌یو انتقال و با دارو درمان شود، بایستی مستقیم به کت لب انتقال و اقدامات لازم به منظور گشودن رگ وی انجام شود. این شیوه درمانی اثر بسزایی در حفظ کارکرد عضله قلب و جلوگیری از مرگ و میر دارد. همچنین کارایی افرادی که پس از سکته زنده می‌مانند تا حدود زیادی به میزان حفظ عملکرد ماهیچه قلب بستگی دارد. این شیوه درمانی در کشورهای مختلف، به‌ویژه کشورهای پیشرفته به‌عنوان شیوه اصلی درمان سکته‌های قلبی به‌کار بسته می‌شود و در برخی کشورها چون جمهوری چک بیش از 90درصد پزشکان از این شیوه استفاده میکنند.
مهم‌ترین و کارسازترین اقدام که به‌دنبال آن هستیم این است که بیمه‌ها بایستی کمک کنند تا با پرداخت مناسب، انگیزه متخصصانی که باید این کار را در تمام طول شبانه روز انجام دهند افزایش یابد. اگر بیمه‌ها کمک کنند تا به این سمت حرکت کنیم و این کار انجام شود در درمان سکته‌های قلبی در کشور تحول عظیمی رخ خواهد داد. چراکه در شیوه درمانی که در حال حاضر به‌طور وسیع مرسوم این است که افراد به CCU منتقل و برایشان دارویی تزریق می‌شود که لخته را لیز می‌کند. این اقدام در همه افراد امکان‌پذیر نیست و برخی افراد که سابقه خونریزی‌های مغزی و گوارشی دارند، ممکن است پاسخ مناسبی به این درمان ندهند. در نتیجه محدودیت مصرف داشته و از سویی میزان تأثیر این دارو در باز کردن عروق کافی نیست. با این حال به‌طور نسبی حدود 50درصد افرادی که برای انجام این شیوه درمانی مناسب هستند، به درمان پاسخ می‌دهند، درحالی‌که در شیوه جدید بیش از 95درصد افراد به این درمان جواب می‌دهند. سیاست وزارت بهداشت این است که این روش در تمام بیمارستان‌های کشور توسعه یابد. به‌نظر می‌رسد بسترهای لازم در وزارت بهداشت با توجه به سیاست های آن مبنی بر روز آمد کردن هرچه بیشتر شیوه‌های درمانی، فراهم است.
