صنعت چای یکی از پراهمیت‌ترین صنایع در برخی از کشورهای دنیا محسوب می‌شود چراکه نقش آن در میزان اشتغال، حجم سرمایه‌گذاری، سیستم‌های متنوع تولید و بازرگانی کالا و... بسیار پراهمیت است. با وجود اهمیت بسیار زیاد این محصول و نیاز بالای مردم به مصرف روزانه آن، محصول تولید شده هرگز نتوانسته نظر عموم مردم را چه از نظر کیفی و چه از نظر قیمت‌گذاری جلب کند. توجه نکردن به تنوع تولید و سهل‌انگاری در سیستم عرضه و بسته‌بندی همواره یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش‌روی این صنعت بوده است. با وجود اینکه شرایط لازم جهت تولید و عرضه مناسب این محصول در کشور فراهم بوده یا قابل فراهم کردن است ولی هیچ تلاش مثمرثمری در این خصوص طی سالیان گذشته آنچنان که باید و شاید صورت نپذیرفته و این موضوع همواره موجب پسرفت این صنعت دیرینه شده است. بدین لحاظ لازم است با بهره‌گیری از آخرین یافته‌های علمی و تجارب سایر کشورهای موفق و برنامه‌ریزی صحیح و بلندمدت، نسبت به شکوفایی این صنعت کوشا باشیم.
تاریخچه چای پس از انقلاب
پس از انقلاب و شروع جنگ، به کیفیت چای توجه بیشتری نسبت به پیش از آن شد اما انحصار غیرمنطقی و غیرقانونی تولید چای، پایین نگه داشتن قیمت برگ‌سبز و هزینه تولید در سال‌های جنگ که متناسب با افزایش سایر هزینه‌ها نبود، لطمه زیادی به کیفیت چای زد. در این سال‌ها به‌علت کاهش واردات و کنترل مرزها باعث شد تا حواله‌های تحویل چای در بازار آزاد به چندین برابر قیمت واقعی خرید و فروش شود. با کنترل امنیتی که سازمان چای ایجاد کرده بود، کارخانه‌داران نیز قادر نبودند چای تولیدی خود را از کارخانه خارج کنند و تولید چای در برخی از باغات و حتی منازل به‌صورت قاچاقی صورت می‌گرفت.
این در حالی بود که حمل‌ونقل چای به‌وسیله بخش خصوصی ممنوع بود و جریمه داشت. در 3معبر خروجی گیلان ایست‌های بازرسی گذاشته شد که از خروج به‌اصطلاح غیرقانونی چای جلوگیری کند. شایان ذکر است استان گیلان ازجمله استان‌هایی است که هنوز این ایستگاه‌های بازرسی در محورهای خروجی آن وجود دارند.
پس از پایان جنگ، عکس‌العمل این سیاست (پایین بودن قیمت برگ سبز و اجرت تولید چای خشک) جو اعتراض را در منطقه ایجاد کرد و بهانه‌ای شد تا در سال 1369 طبق مصوبه مجلس، سازمان چای از وزارت بازرگانی به وزارت کشاورزی انتقال یابد. از سال 1370 تا 1378 سازمان چای تحت حمایت وزارت کشاورزی از کشت و صنعت چای حمایت کرد و تولید را به دوبرابر رساند ولی متأسفانه این مقدار تولید نتوانست تنظیم بازار فروش را آنچنان که تصور می‌شد به‌دنبال داشته باشد.
در سال 78 طبق مصوبه شورای اقتصاد مقرر شد کشت و صنعت و بازرگانی چای به بخش خصوصی واگذار شود. در سال 79 در شرایطی که سازمان چای 125هزار تن چای فروخته نشده داشت، طرح اصلاح ساختار تشکیلاتی چای اجرا شد اما در سال 82 به‌دلیل عدم‌تنظیم بازار متوقف شد.
از سال 84 دولت به‌عنوان خرید تضمینی برگ سبز چای، انحصار خرید را در دست گرفت و هر نوع برگی را به قیمت ثابت خریداری کرد و طی یک قرارداد غیرکارشناسی و غیراجرایی، آن‌را به کارخانه‌ها فروخت. به‌علت ناکارآمدی اقتصادی این شیوه، کارخانه‌ها نسبت به خرید برگ سبز رغبتی نداشته و 50درصد کارخانه‌ها به ناچار تعطیل شده‌اند و در نتیجه کشاورزان برای تحویل برگ‌سبز خود دچار مشکل فراوانی شدند. باغات چای رو به نابودی گذاشته و تولید چای نسبت به گذشته به نصف کاهش پیدا کرده و فضای ناامیدی در منطقه چای‌خیز ایجاد شده است. این تصمیمات غیرکارشناسانه، نه‌تنها تولید چای را به نابودی کشاند بلکه هزینه و بار مالی زیادی هم برای دولت داشته است.
سکوت مسئولان
با اینکه سندیکای کارخانجات شمال که در طرح اصلاح ساختار تشکیلاتی چای طبق مصوبه شورای اقتصاد، نقش یکی از اعضای اصلی در کمیته ماده 3 طرح اصلاح ساختار تشکیلاتی چای را برعهده داشت، بارها پیامدهای ناشی از تصمیمات غلط را پیشاپیش یادآور شده و به آنها اعتراض کرده است. متأسفانه عواملی در مقابل این اعتراضات ایستادگی کرده و دست به این آزمون زدند که عوارض آن شرایطی است که امروزه با آن مواجه هستیم. با وجود این، مسئولان پاسخگوی مشکلات چای و کشاورزان این حوزه نیستند.
در همین رابطه رئیس هیأت‌مدیره و مدیر اجرایی سندیکای کارخانجات چای شمال به خبرنگار ما گفت: در حال حاضر مطالبات کشاورزان چایکار حدود 15میلیارد تومان است و دولت براساس مصوبه مجلس ملزم به خرید برگ سبز چای از کشاورزان است. نعمت یاورزاده در رابطه با قیمت خرید چای گفت: برگ‌سبز چای درجه 2 هرکیلو 300تومان و برگ سبز چای درجه یک هر کیلو 600تومان خریداری می‌شود که البته کارگروه تایید کرده است که این رقم باید 630تومان باشد ولی عملی نشده است. وی ادامه داد: کارخانجات چای‌ساز، برگ سبز را به چای خشک تبدیل می‌کنند که خریداران چای خشک شرکت تعاونی پیشتازان صنعت چای، نوشینه چای، علی طالع و جان‌نثار هستند.
حجم بالای قاچاق چای
یاورزاده بیان کرد: چای خشک خریداری شده حدود 30هزار تن است که در قبال این 30هزار تن، خریداران می‌توانند مجوز واردات 60 تن چای خارجی را بگیرند. وی خاطرنشان کرد: تا به‌حال مجوز 22هزار تن چای خارجی گرفته شده است و این 4شرکت می‌گویند که درصورت وارد کردن بیش از این، چای روی دستمان می‌ماند و خریداری برای آن نداریم زیرا چای قاچاق با حجم بسیار بالایی وارد کشور می‌شود.
وی در رابطه با مطالبات سازمان چای نیز گفت: خریداران حدود 4میلیارد تومان از پول خرید چای را پرداخت کرده‌اند اما هنوز بقیه را نتوانسته‌اند بپردازند. مدیر اجرایی سندیکای کارخانجات چای شمال کشور با بیان اینکه مصرف چای در ایران حدود 100تن است، گفت: بسته‌های بالای 10کیلوی چای خارجی، قاچاق نیست و بسته‌های زیر 10کیلو قاچاق به‌حساب می‌آید، این در حالی است که در اغلب مغازه‌های کشور به‌وضوح می‌توان بسته‌های چای را مشاهده کرد که زیر 10کیلو هستند.
