به گزارش همشهری آنلاین این کتاب که به تازگی از سوی انتشارات علم به بازار کتاب عرضه شده است، در یک مقدمه و چهار بخش تدوین و تنظیم و تالیف شده است.
چنانکه دکترکاظم معتمدنژاد در پیشگفتار کتاب آورده‌اند این اثر با یک بررسی مقدماتی درباره سیر تاسیس و تحول مطبوعات در سرزمین‌های آسیای مرکزی آغاز می‌شود.
در این بررسی، ابتدا مشابهت‌های کلی این مطبوعات باتجربه‌های نخستین مطبوعاتی در ایران و ترکیه، یادآوری شده‌اند و سپس در بخش‌های مختلف توسعه مطبوعات این منطقه، در سال‌های پس از انقلاب روسیه تا انقلاب های ۱۹۱۷، سال‌های بعد از انقلاب بلشویکی تا پایان جنگ‌های داخلی بلشویک‌ها و مخالفان، سال‌های طولانی پس از تاسیس جمهوری‌های سوسیالیستی وابسته به اتحاد جماهیر شوروی، از سال‌های اول دهه ۱۹۲۰، تا زمان فروپاشی این اتحاد در سال ۱۹۹۱، تفکیک کرده‌اند.
مقدمه دکتر معتمدنژاد تصویری دقیق و همه‌جانبه از مطالعات و منابع موجود خارجی و فارسی در زمینه یاد شده به دست می‌دهد. وی در این مقدمه نسبتا تفضیلی ضمن اشاره به منابع خارجی در این زمینه به نخستین کوشش‌های فارسی زبانان، همانند مرحومان صدرالدین عینی و عبدالهادی حائری تا مقاله‌ای از دکتر یونس شکرخواه در باره چگونگی شکل گیری اتحادیه رسانه‌های دریای خزر و نوشته‌ای از مسعود کوهستانی نژاد اشاره و بررسی می‌کند.
در بخش یکم که با عنوان تاسیس نخستین روزنامه‌ها در سرزمین‌های مسلمان نشین امپراتوری روسیه آمده، مباحث زیر مطرح شده است:
- اندیشه‌های تجدد خواهی و جنبش های هویت جویی
- کوشش‌های متفکران فارسی زبان
- قیام‌های مذهبی اواخر قرن نوزدهم
- آثار شکست روسیه از ژاپن و انقلاب ۱۹۰۹
- جنبش‌های دهقانی و روشنفکری
در بخش دوم که عنوان پیدایی و دگرگونی مطبوعات در آسیای مرکزی را بر خود دارد زیربخش‌های زیر آمده است:
- مطبوعات آسیای مرکزی در دوره پس از انقلاب ۱۹۰۵ روسیه
- مطبوعات ازبکی زبان تاشکند
- مطبوعات فارسی زبان بخارا
- مطبوعات ازبکی و فارسی سمرقند و خوقند
- مطبوعات ترکمنی و فارسی عشق آباد
- مطبوعات آسیای مرکزی در دوره انقلاب‌های ۱۹۱۷ و نخستین سال‌های بعد از انقلاب که خود به تمامی این مطبوعات درتک تک این کشورها پرداخته شده است.
بخش سوم تحول و توسعه مطبوعات آسیای مرکزی در دوره حکومت شوروی و بخش چهارم تحولات جدید مطبوعات در جمهوری‌های مستقل آسیای مرکزی را در معرض قضاوت خواننده قرار می‌دهد.
نتیجه گیری و چالش‌هایی که این کشورها در حوزه مطبوعات و رسانه‌های گروهی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند هم از جمله مطالب این بخش به شمار می‌رود.
کتاب پیوست‌هایی را هم در خود جای داده است. که از جمله آنها گزارش هیئت اعزامی یونسکو به این کشورها و نیز برخی پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای در این زمینه است.
نثر کتاب همانند تمامی آثار دکتر معتمدنژاد روان و همه فهم و از ویراستاری حرفه‌ای برخوردار است که همه و همه از دقت نظر مولف نشان دارد.
مطبوعات در آسیای مرکزی: مولف:کاظم معتمدنژاد/ ناشر: انتشارات علم، چاپ اول، ۱۳۹۰، قطع رقعی، قیمت: ۹۵۰۰ تومان، ۲۸۸ صفحه
