وجود شرایط آب و هوایی چهارفصل و موقعیت جغرافیایی کشورمان بستر مناسبی برای افزایش تولید محصولات کشاورزی، تأمین نیاز داخلی و صادرات است با وجود این طی سال‌های اخیر نوسان تولید و عرضه بسیاری از محصولات کشاورزی هزینه‌های غیرقابل انکاری را به مردم وارد کرده و گسترش واردات بی‌رویه این محصولات تولید‌کنندگان داخلی را در تنگنا قرار داده است. این در حالی است که مسئولان بخش کشاورزی از افزایش تولید محصولات در این بخش خبر داده‌اند و آمارهای رسمی ارائه شده توسط وزارت جهاد کشاورزی از بهبود شرایط تولید در این بخش حکایت دارد؛ آمارهایی که به گفته برخی متخصصان بخش کشاورزی مبنای درستی نداشته است. با نامگذاری سال 90 به‌عنوان سال جهاد اقتصادی انتظار می‌رفت با برنامه‌ریزی و سیاستگذاری‌های درست زمینه برای افزایش سرمایه‌گذاری و تولید محصولات کشاورزی فراهم شود اما با آغاز سال91 نیز به اعتقاد بسیاری از کارشناسان هیچ تحول خاصی در زمینه افزایش یا رفع دغدغه پایداری تولید محصولات این بخش صورت نگرفته است. همچنین به‌رغم تصویب قانون افزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی و ممنوعیت واردات این محصولات، هنوز هم سهم واردات محصولات کشاورزی در تجارت خارجی کشور چشمگیر است.
سال گذشته در حالی به‌عنوان سال جهاداقتصادی نامگذاری شد که دست‌اندرکاران بخش تولید محصولات کشاورزی از رشد تولید محصولات زراعی، باغی و دامپروری خبر می‌دادند. بررسی دیدگاه‌های مسئولان این بخش نوید دستیابی به خودکفایی انواع میوه و مرکبات، مرغ و تخم‌مرغ، گندم و برخی دیگر از محصولات این بخش را می‌داد. این دیدگاه‌ها در حالی مطرح می‌شد که بر اساس ماده 16 قانون افزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی و فهرست پیوست این قانون، واردات بسیاری از محصولات این بخش ممنوع و صدور مجوز واردات آنها به وزارت جهاد کشاورزی محول شده بود اما به‌رغم تصویب این قانون و اعلام چندین‌باره متولیان بخش کشاورزی مبنی بر کفایت تولید داخل بسیاری از محصولات این بخش، بررسی تجارت خارجی کشور در سال90 بیانگر آن است که باز هم محصولات کشاورزی در صدر فهرست کالاهای وارداتی کشور قرار داشته است. علاوه بر واردات گوشت قرمز، مرغ و تخم مرغ، برنج، حبوبات و غلات کاهش تعرفه واردات میوه و مرکبات در روزهای پایانی سال نیز مزید بر علت افزایش واردات بی‌رویه کالاها در این بخش شد. کاهش سود بازرگانی و حقوق ورودی سیب و پرتقال در شرایطی با سکوت مسئولان بخش کشاورزی مواجه شد که پیش از آن دست‌اندرکاران بخش تولید از کفایت تولید داخل این محصولات برای تنظیم بازار روزهای پایانی سال خبر می‌دادند اما با وجود این ممنوعیت حتی پیش از کاهش سود بازرگانی واردات پرتقال و سیب نیز بازار داخلی از انواع و اقسام میوه‌های وارداتی اشباع شده و مشخص نبود این محصولات در سال جهاد اقتصادی چگونه به کشور وارد شده است. پس از عرضه پرتقال‌های یخ‌زده و تلخ در طرح تنظیم بازار شب عید، تازه‌ترین خبرها نیز حاکی از فاسد شدن پرتقال‌های ذخیره‌سازی شده و سرازیر شدن این محصولات به دامداری‌ها برای مصرف خوراک دام است.
سیداحمد میر‌جلیلی، عضو اتحادیه ملی محصولات کشاورزی با اعلام تخلیه روزانه 6تن میوه وارداتی در دامداری‌ها اعلام کرده هر 3روز یک بار یک کامیون 20تنی پرتقال‌های فاسد شده از سردخانه‌های کرج به دامداری‌های شرکت اتکای پیشوای ورامین وارد می‌شود. پرسش مطرح آن است که چنین رویکردی که هدر رفتن توأم منابع واردات و ذخیره‌سازی این محصولات و زیان تولید‌کنندگان داخلی را به‌دنبال داشته تا چه حد متناسب با اهداف و الزامات مطرح در سال جهادی برای توسعه بیشتر بخش کشاورزی بوده است؟
آمار خام تولید شیر
بررسی برخی آمارهای ارائه شده از میزان تولید محصولات کشاورزی در سال گذشته نیز بیانگر شرایط نابسامان این بخش در سال جهاداقتصادی است؛ آمارهایی که سرمنشأ مشکلات بسیاری برای سیاستگذاران اقتصادی، مسئولان تنظیم بازار، تولید‌کنندگان و در نهایت مصرف‌کنندگان داخلی فراهم کرده است؛ به‌طور نمونه در ماه‌های پایانی سال گذشته در حالی که وزیر جهاد کشاورزی از تولید بیش از 10میلیون تنی شیرخام در کشور خبر می‌داد، دست‌اندرکاران بخش بازرگانی و تولید‌کنندگان مرتبط با این فرآورده حداکثر تولید شیرخام در کشور را 6 تا 7میلیون تن قلمداد می‌کردند. عدم ارائه آمار واقعی از میزان تولید شیر خام در کشور موجب شده تا به‌رغم افزایش چندین باره نرخ شیر و لبنیات مناقشه تعیین نرخ این فرآورده بین مسئولان تنظیم بازار، کارخانه‌های لبنی و دامداران همچنان ادامه داشته باشد؛ چرا که به گفته تولید‌کنندگان لبنیات و دست‌اندرکاران بخش بازرگانی کمبود شیر خام حتی در فصل افزایش تولید، علت اصلی نابسامانی بازار شیر و لبنیات و افزایش غیرقانونی قیمت این فرآورده بوده و آمارهای ارائه شده توسط مسئولان وزارت جهاد کشاورزی در زمینه تولید شیر خام با واقعیت منطبق نیست.
اما و اگر‌های خرید تضمینی گندم
وزارت جهاد کشاورزی متولی اصلی تأمین امنیت غذایی کشور بوده و نقش ویژه‌ای در پیشبرد اهداف عالیه نظام بازی می‌کند. براساس آمارهای موجود در سال گذشته واردات بسیاری از کالاهای کشاورزی افزایش بی‌سابقه‌ای داشته است. با وجود این وزیر جهاد کشاورزی سال90 در گفت‌وگو با یک روزنامه دولتی از کاهش 30درصدی واردات کالاهای کشاورزی خبر داده بود. صادق خلیلیان همچنین 6شهریورماه90 در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیأت دولت با مقام‌معظم رهبری با ارائه آماری از وضعیت بخش کشاورزی از بهبود شرایط تولید در این بخش خبر داد که واکنش برخی متخصصان بخش کشاورزی را به‌دنبال داشت. این متخصصان با استناد به آمار ارائه شده در زمینه تولید گندم اعلام کردند بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی تا 21شهریورماه سال گذشته 6میلیون و 301هزار تن گندم از کشاورزان خریداری شده است. این در حالی است که وزارت صنعت، معدن و تجارت (شرکت مادرتخصصی بازرگانی دولتی ایران) که تنها متولی خرید گندم از کشاورزان است مقدار خرید گندم توسط بخش دولتی 3میلیون و 500هزار تن و خرید بخش خصوصی یک‌میلیون و 890هزار تن اعلام شده بود. این آمار بیانگر آن است که در مجموع طی سال گذشته حدود 5میلیون و 400هزار تن گندم از کشاورزان خریداری شده است. این اخبار بیانگر اختلاف حدود یک‌میلیون تنی آمار اعلام شده خرید گندم توسط وزیر جهاد کشاورزی و شرکت مادرتخصصی بازرگانی دولتی ایران است که هیچ توضیحی در مورد این اختلاف آماری توسط مسئولان ذی‌ربط ارائه نشده است.
اختلاف یک‌میلیون تنی آمار خرید تضمینی گندم از کشاورزان، نمونه کوچک دیگری از تهیه و انتشار آمارهای غیرواقعی در این بخش بوده و مقایسه آمارهای میزان خرید تضمینی گندم در استان‌ها و آمار اعلام شده توسط وزارت جهاد کشاورزی بیانگر تفاوت‌های فاحشی است. بر اساس آمار شرکت مادرتخصصی بازرگانی دولتی ایران، تا 21شهریور ماه سال گذشته استان خوزستان با 920هزار تن، فارس با 980هزار تن، گلستان با 495هزار تن، کرمانشاه با 435هزار تن، کردستان با 412هزار تن و همدان با 250هزار تن، رتبه‌های اول تا ششم بیشترین فروش گندم به دولت را به خود اختصاص داده‌اند که مقایسه این میزان خرید با آمار وزارت جهاد کشاورزی تفاوت فاحش دارد. از سوی دیگر بنابر اعلام عباس قبادی، مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی ایران در روز چهارشنبه 19مرداد ماه90 حداکثر گندمی که در این سال تحویل مراکز خرید دولتی می‌شود 6/5 تا 7میلیون تن خواهد بود اما متأسفانه در پایان فصل خرید گندم این پیش‌بینی محقق نشد و میزان خرید تضمینی گندم به 5میلیون و 400هزار تن نیز نرسید که با کاهش بیش از 50درصدی مواجه بوده است. این در حالی است بررسی شرایط اقلیمی کشور در سال گذشته نیز نشان می‌دهد میزان بارش‌ها نسبت به سال89 تنها 17درصد کاهش داشته و نمی‌تواند تا این حد در کاهش تولید گندم مؤثر باشد.
واقعیت‌های تلخ آمارهای بخش کشاورزی وقتی بیشتر نمایان می‌شود که صادق خلیلیان روز یکشنبه 6شهریور 90 در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیأت دولت با مقام معظم رهبری از پایداری در تولید گندم و برنامه‌ریزی برای صادرات 2میلیون تنی این محصول خبر داد. همچنین به‌رغم شیوع بی‌سابقه آفات و بیماری‌ها در استان‌های گندم‌خیز کشور، در خردادماه سال گذشته وزیر جهاد کشاورزی با ابراز رضایت از بارش‌های مناسب در فصل زراعی گذشته بارها از اعلام آمادگی برای صادرات 2میلیون تنی گندم، تولید 13/5میلیون تنی و خرید تضمینی 9/5میلیون تنی گندم در سال90 خبر داده بود.
