از بقراط دوران طلایی یونان گرفته تا منتسکیو در عصر روشنگری و جرم‌شناسان معاصر، در این خصوص نظریه پردازی کرده‌اند؛ هر چند این نظریات بیشتر بر اساس رویدادها و تجربیات اجتماعی بوده و کمتر متکی بر تحقیقات فیزیولوژیک و آزمایشگاهی هستند.
برای نمونه برخی از جرم‌شناسان به استناد آمارها ثابت کردند که جرائم خشن در مناطق دارای ارتفاع بیشتر و رطوبت کمتر و دمای بالا فراوانی بیشتری دارد یا اینکه چون با بلند شدن روزها زمان حضور افراد در اجتماع افزایش می‌یابد، در فصول رو به گرما جرائم علیه افراد رشد می‌کند ولی در زمستان چون ساعات شب طولانی‌تر است جرائم علیه اموال مانند سرقت، بیشتر مشاهده می‌شود.
عده‌ای دیگر بر اساس اینکه ترشح هورمون‌های جنسی در حیوانات در فصل بهار طغیان می‌کند (چون حیوانات فیزیولوژی مشترکی با انسان دارند) معتقد بودند که جرائم منافی عفت و تجاوز به عنف در 6ماه اول سال نسبت به 6ماه دوم سال که هوا سردتر است بیشتر می‌شود؛ البته تحقیقات آزمایشگاهی بعضی از این حدس‌های تجربی را تأیید می‌کند. برای مثال بررسی‌ها نشان می‌دهد که افراد ساکن در مناطق سرسبز و مرطوب، آرام و خونسردتر هستند یا اینکه میزان استرس در افراد روستایی نسبت به شهرنشینان کمتر است.
از سوی دیگر در تحقیقی که پیروان مکتب جغرافیایی مشهور به «قانون حرارتی بزهکاری» انجام داده‌اند مشخص شده است که افزایش دما آستانه تحمل روانی را خصوصا در مناطق پرترافیک کاهش می‌دهد و زمینه‌ای است برای نزاع و ضرب و جرح که گاهی منجر به قتل نیز می‌شود و یا اینکه به علت کوتاه‌شدن شب‌ها و امکان اسکان در فضای باز مانند پارک‌ها و زیارتگاه‌ها و اماکن عمومی، آمار فرار نوجوانان و جوانان از منزل، گاه تا 50درصد نسبت به فصل زمستان رشد پیدا می‌کند.
آگاهی به این موضوع خود می‌تواند در پیش‌بینی و پیشگیری از جرائم مؤثر باشد. لازم به یادآوری است که ما در جرائم همواره با عنصری معنوی یا نیت مجرمانه مواجه هستیم؛ مواردی که به‌عنوان نمونه و مصداق در سطور بالا آمد، در قالب جرائم می‌گنجیدند؛ هر چند محرک بیرونی مانند گرما یا طول روز در آن نقش ایفا می‌کردند. باید در نظر داشت که تغییر فصل علاوه بر جرائم و ناهنجاری‌های رفتاری مانند عریان‌گرایی و بدپوششی تأثیر مستقیمی هم روی حوادث دارد؛ مثلا غرق شدگی در رودخانه‌ها، سدها و سواحل دریا مخصوص 6ماه اول هر سال است یا آمار آتش‌سوزی خصوصا در جنگل‌ها و منابع طبیعی و یا حادثه سیل برای ساکنین بستر رودخانه‌ها رشد چشمگیری پیدا می‌کند.
غرض از نوشتن این سطور آن است که سیاستگذاران و مدیران اجرایی آمادگی نیروهای تحت امر خود را برای پیشگیری و مقابله با این آسیب‌ها در دستور کار قرار داده و آموزش همگانی و هوشیارسازی مردم را در سرلوحه اقدامات خود منظور کنند زیرا به‌قول امام‌علی(ع) هر کس که با خیال راحت خوابید دشمن او را بیدار خواهد کرد.
*رئیس مرکز اطلاع‌رسانی و ارتباطات ناجا
