در این راستا، دادستان عمومی و انقلاب تهران در مراسم تودیع و معارفه رؤسای قدیم و جدید دادسرای جرائم رایانهای اظهار داشت: «رسیدگی به جرائم اینترنتی لازم است در محاکم تخصصی صورت پذیرد و باید تلاش شود تا قضات آموزشهای لازم را برای ورود به فضای مجازی ببینند تا زمانی که پروندهای به آنها ارجاع داده میشود بهطور علمی روی آن بحث و تبادلنظر کنند.»
این جملات از زبان یک مقام مسئول و درگیر، نشانگر ضرورت و نیاز جامعه در حال گذار ما به سیاستها و روشهای مطابق با وضع جدید است و برای دست یافتن به این مهم ابتدا باید نگاهها اصلاح شود.
بسیاری از مردم خصوصا آنها که سر و کار زیادی با دنیای ارتباطات مدرن ندارند، شاید فکر کنند جرائم اینترنتی و فضای مجازی جرائم خلق الساعه و یا عجیب و غریبی هستند که از نظر محتوایی با جرائمی که آنها میشناختند متفاوتند. شاید این تصور بهدلیل وجود اصطلاحاتی است که خاص مهندسین این رشته است و ظاهر آن را از نظر کلامی متفاوت میکند. مثل اینکه نفوذ به حریم دیگران برای نمایش قدرت یا سرقت و... را هک نامیدهاند یا به نوعی از کلاهبرداری برای برداشت از حسابهای بانکی با عنوان فیشینگ یاد میکنند و موارد بسیاری از این قبیل.
حال سؤال این است که فرق جرائم گذشته با جرائم سایبری در چیست؟ اصلیترین تفاوت را میتوان در ابزار ارتکاب جرم قلمداد کرد. در جرائم سایبری همواره یک ضلع حادثه سیستم و رایانه است که البته هم میتواند به تنهایی ابزار جرم باشد؛ مانند طراحیهای جاعلان اسناد و هم میتواند با استفاده از آن و در محیط شبکه و اینترنت صورت پذیرد که ابعاد وسیع تری بهخود میگیرد.
سؤال بعدی که برای مردم پیش می آید این است که تفاوت این ابزار با ابزارهای سابق در چیست؟ برای همه ما روشن و مشخص شده است که سرعت ارتباط و تکثیر در فضای مجازی اصلا قابل مقایسه با دنیایی که قبلا میشناختیم نیست. از ویژگیهای فضای مجازی، محصور نبودن در مرزهای قانونی کشورهاست؛ مانند هوا در همه جا جریان دارد و با تنوعی غیرقابل باور، صدها میلیون پردازشگر را میتواند در شبکه با هم مرتبط کند. این ویژگی، مجرمین فضای مجازی را با مجرمین دیروز متفاوت کرده است. مثلا دیگر آنها لازم نیست برای پولدارشدن فوری و از راه غیرقانونی گردنکلفت باشند و یا برای اعمال نفوذ، پارتی مهمی داشته باشند و... فقط کافی است علاوه بر نیت مجرمانه مجهز به مهارت و تسلط بر نرم افزارها و نقاط قوت و ضعف آنها خصوصا در ارتباطات شبکهای باشند. با توجه به امکانات فراهم شده در فضای سایبری دیگر حتی لازم نیست برای ارتکاب جرم از پشت میز خود برخیزند؛ چرا که هدف در دسترسشان است !
این توضیحات برای این است که به ضرورت دانش و مهارتافزایی دستاندرکاران از قبیل پلیس، قاضی و همچنین به زوایا و ابعاد فضای مجازی و تجهیزات کاربری آن اشاره شود تا از توسعه و شکلگیری باندهای تبهکاری در این دنیای جدید جلوگیری شود.البته پلیس ایران با راهاندازی پلیس فضای تبادل اطلاعات (فتا) و قوه قضاییه هم با تشکیل دادسرای تخصصی در تهران و شعب تخصصی در استانها از چندی پیش به استقبال این مهم رفتهاند و امید است با تشکیل شورایعالی فضای مجازی در سطح رؤسای قوای سه گانه کشور و سایر دستاندرکاران، پیشتازی در این عرصه نیز به دست جوانان ایران بیفتد.
* رئیس مرکز اطلاع رسانی و ارتباطات ناجا