چندی پیش نیز ایالات متحده برای هرنوع اطلاعات منجر به دستگیری حافظ‌محمد سعید، از رهبران شبه‌نظامیان پاکستانی که تصور می‌شود ارتباط نزدیکی با تشکیلات اطلاعاتی پاکستان دارد، مبلغ 10 میلیون دلار جایزه تعیین کرد. احمد رشید، نویسنده پاکستانی در کتاب جدیدش تحت عنوان «آمریکا و پاکستان تنها یک جنگ کم دارند» اشاره می‌کند که شرایط بسیار بد است. نگرانی بزرگ‌تر ایالات متحده این است که پاکستان در مسیر چنین جنگی قرار گیرد.
ماه گذشته مجلس پاکستان با اکثریت آرا، منع حملات هواپیماهای بدون‌سرنشین آمریکایی را در خاک پاکستان به تصویب رساند. چنانچه این مصوبه به مرحله اجرا برسد، آمریکا مؤثرترین سلاح خود را علیه القاعده و سایر گروه‌های شبه‌نظامی از دست خواهد داد.اما در عین حال که شرایط نگران‌کننده‌ای بر روابط دو کشور آمریکا و پاکستان سایه انداخته است، وقوع تحولات دیگری در پاکستان حاکی از تغییرات احتمالی مثبت در این کشور خواهد بود؛ تحولاتی که در زمینه نقش ارتش [در اداره کشور]، گرایشات دمکراتیک و رابطه این کشور با هند در حال رخ‌دادن است. ایالات متحده با تمرکز بر جنبه امنیتی رابطه‌اش با پاکستان، به نوعی از این تحولات عقب خواهد ماند و در نتیجه فرصت مناسبی را برای تعامل با این کشور به شکلی جدید و مؤثر از دست خواهد داد.
چرخش غیرمنتظره
تحول جدید در پاکستان که به‌خصوص خوشایند آمریکا محسوب می‌شود، روی‌گرداندن افکار عمومی در این کشور از ارتش است. برآشفتگی پاکستانی‌ها از کوتاهی و غفلت ارتش این کشور در ماجرای کشتن اسامه بن لادن توسط کماندوهای آمریکایی، به همان اندازه خشم آنان علیه ایالات‌متحده شدید بود. مردم این کشور از خود می‌پرسیدند اگر ارتش نمی‌تواند از مرزهای پاکستان مراقبت کند و حتی از پنهان شدن تحت تعقیب‌ترین مرد جهان در یک شهر نظامی در داخل کشور بی‌خبر است، دیگر چه نیازی به‌وجود چنین ارتش پرهزینه‌ای است.
حتی اگر این واقعه به اندازه کافی [به اعتبار ارتش پاکستان] لطمه نزد، ماجرای دیگری تنها 3هفته پس از قتل بن لادن رخ داد. شبه‌نظامیان افراطی به پایگاه نیروی دریایی در کراچی که محل استقرار کلاهک‌های هسته‌ای کشور است حمله کردند و یک هلی‌کوپتر و 2فروند هواپیمای گشتی پیشرفته اوریون را از بین بردند. نیروهای ویژه پاکستان برای شکستن محاصره پایگاه، 16ساعت جنگیدند و 10نفر از مردان خود را از دست دادند.
اما شرمساری و گرفتاری بیشتری برای ارتش در راه بود. فرماندهان ارتش و تشکیلات امنیتی پاکستان بارها تلاش کردند با اقامه دعوی علیه آصف علی زرداری، رئیس‌جمهور کشور، وی را خائن جلوه دهند اما تلاش جنجال‌برانگیز و پرهیاهوی آنها هنگامی که اعتبار ادعاهای شاهدشان در دادگاه عالی پاکستان زیر سؤال رفت، نقش برآب شد. شاهد مورد نظر که دائما اظهارات خود را تغییر می‌داد، مدعی بود زرداری با آمریکا علیه ارتش پاکستان همدست شده است. پس از آن دادگاه عالی به بررسی ادعاهایی درباره خرید آرای عمومی در انتخابات سال 1990 از سوی ارتش پرداخت. تصاویر تلویزیونی ژنرال‌هایی که برای ارائه توضیح در این باره به دادگاه احضار می‌شدند، پاکستانی‌ها را تا مدت‌ها مجذوب خود کرده بود.
کاهش نقش سیاسی ارتش، خبر خوبی برای دمکراسی در پاکستان است. انتخابات سراسری که نهایتا باید تا فوریه آینده برگزار شود ممکن است حتی چند ماه جلوتر و در ماه اکتبر به مرحله اجرا درآید. با بسته شدن دست و پای ارتش، امید می‌رود رای‌گیری آزادانه و منصفانه باشد و نتیجه آن موجب تحکیم حکومت مدنی در پاکستان شود.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد دمکراسی به‌گونه‌ای در این کشور در حال شکوفایی است که ممکن است به یک بهار پاکستانی منتهی شود. نسل جوان و طبقه متوسط در میانه سرخوردگی فراگیری که نسبت به فساد و سوءمدیریت دولت وجود دارد، بی‌قرار و ناراضی‌اند. بسیاری از آنان فوج فوج به عمران خان، قهرمان سابق کریکت و سیاستمدار ساختارشکن کنونی و جنبش عدالت به رهبری وی می‌پیوندند. او ارتباط دوستانه‌ای با ایالات متحده ندارد و وعده داده است در برابر این کشور بایستد. با این حال جنبش او به نوعی تنور بحث‌های سیاسی را در پاکستان داغ کرده است. خان دائما درباره لزوم مبارزه جدی با فساد و اصلاح نظام مالیاتی ناکارآمد کشور سخن می‌گوید.
تردید درباره فهرست رای‌دهندگان
دادگاه عالی پاکستان در ماه فوریه به درخواست عمران‌خان فهرست شرکت‌کنندگان در انتخابات را مورد بررسی و اعتبار 35میلیون اسم ( حدود 44درصد از 80میلیون رای‌دهنده ثبت‌نام‌کرده) را مورد تردید قرار داد. با توجه به اضافه شدن 32 میلیون رای‌دهنده جوان به فهرست ثبت‌نام شدگان برای انتخابات، احتمال می‌رود پاکستان شاهد برگزاری پاک‌ترین و غیرقابل پیش‌بینی‌ترین انتخابات خود از دهه 1970 به این سو باشد.
در همین حال روابط پاکستان با هند نیز دستخوش تحول مثبتی شده است. تجار پاکستان، با اشاره به وضعیت اقتصادی ضعیف کشور - رشد اقتصادی در سال 2011 تنها 4 /2درصد و میزان سرمایه‌گذاری یا کمک‌های خارجی اندک بوده - ارتش را متقاعد کرده‌اند توسعه و رشد کشور تنها در گروی افزایش تجارت با هند است. دولت پاکستان موافقت کرده محدودیت واردات کالا را از هند تا پایان سال‌جاری لغو کند. آصف علی زرداری که خود را از زیر فشار نظامیان خلاص کرده و به‌دنبال گسترش تجارت با هند است، اوایل آوریل راهی دهلی نو شد. این نخستین سفر یک رهبر پاکستانی به هند طی 7سال گذشته بوده است. اینک حتی صحبت تجارت بیشتر و همکاری گسترده‌تر بین دو‌طرف مطرح است.
کاهش نقش سیاسی ارتش، جان گرفتن دمکراسی و روابط بهتر با هند همه تحولاتی است که ایالات متحده مایل است در مورد پاکستان شاهد وقوع آنها باشد. این تحولات در کنار هم موجب امیدواری - هرچند اندک- به مشاهده یک پاکستان باثبات و سازنده می‌شود. دولت اوباما در پاسخ به خواسته‌های امنیتی جدید مجلس پاکستان، به جای تاکید صرف بر جنبه‌های صرفا نظامی کار، باید این تحولات را مد‌نظر قرار دهد. ایالات متحده باید مراقب باشد مانعی بر سر راه این گرایش‌های مثبت در پاکستان نشود و به‌عنوان مثال خشم عمومی پاکستانی‌ها را از نقض حق حاکمیت و حریم کشورشان [در پی عملیات شکار تروریست‌ها] برنیانگیزد و اینگونه، امکان اعاده حیثیت و مداخله ارتش را فراهم نیاورد. در بلندمدت، این تحولات ممکن است بسیار بیشتر از حملات هواپیماهای بدون سرنشین به کار آمریکا آیند و در راستای منافع واشنگتن باشند.
ولی‌نصر- استاد سیاست بین‌الملل در دانشگاه تافتز و محقق مؤسسه بروکینگز در امور جنوب آسیا و شبه قاره هند
بلومبرگ- 16آوریل 2012
