محمد تهوری، معاون وزیر کشور در امور اتباع بیگانه، در گفت‌وگویی با روزنامه همشهری نقاط تاریک بازگشت افغان‌ها را توضیح داده است. گفت‌وگوی همشهری با تهوری را بخوانید.
- چرا ما افغان‌ها را به زور از کشورمان بیرون می‌کنیم؟ می‌دانیم که نمی‌خواهند بروند؟
هیچ کشوری اجازه نمی‌دهد که فردی بدون جهت و بدون برنامه وارد خاکش شود. هر کشوری به‌لحاظ بحث وضعیت منابع موجود در کشورش و به لحاظ زیرساخت‌های برنامه‌ریزی‌شده شرایطی دارد و بودجه و امکانات به اندازه جمعیت آن کشور برنامه‌ریزی می‌شود. آنچه امروز در کشور ما انجام می‌شود در تمام برنامه‌ها و زیرساخت‌های فرهنگی و اقتصادی در راستای تعداد جمعیتمان خواهد بود. در حال حاضر280هزار دانش‌آموز افغان نیازمند یک هزار و 11واحد آموزشی هستند و این درحالی است که در کشورمان مدارس دو‌نوبته داریم و نرخ بیکاری در کشور بیش از 11درصد است. دولت قرار است 2/5 میلیون شغل ایجاد کند؛ برابر با همین تعداد، ما نیروی کار غیرمجاز در کشور داریم که به‌هرحال به وضعیت اشتغال کشور آسیب می‌رساند. مجموعه این شرایط و دلایل دیگر مثل بحث‌های اقتصادی و ذائقه‌هایی که در بخش اقتصادی در کشور ایجاد شده و ایجاد خواهد شد.
- به بحث اشتغال اشاره کردید که من فکر می‌کنم مهم‌ترین بحث در این زمینه است. می‌دانیم که افغان‌ها کارهای پست و سخت را در شرایط نامناسب انجام می‌دهند، فکر می‌کنید ایرانی‌ها حاضرند همانند افغان‌ها کارهای سخت را در شرایط نامناسب انجام دهند؟
شما بفرمایید پیش از اینکه افغان‌ها به کشور ما بیایند این کارها چطور انجام می‌شد؟
- خب، جمعیت ما بیشتر شده و به هر حال نیاز بیشتری به نیروی کار داریم؟
خب، بالاخره بخشی از همین جمعیت کارها را انجام می‌دهند.
- افغان‌ها بدون بیمه، در شرایط سخت و با دستمزد پایین این کارها را انجام می‌دهند، ایرانی‌ها حاضرند در این شرایط کار کنند؟
این یک نوع استثمار نیروی کار است. مگر ما قبول داریم که افراد را استثمار کنیم تا در شرایطی غیرانسانی برای‌مان کار کنند؟ مبنای حکومت ما استثمار نیست بخشی از این افرادی که به‌عنوان کارگر در کشور ما هستند و کارفرمایان هم مشتاق به‌کار‌گرفتن آنها هستند، در راستای استثماری است که انجام می‌شود. ما به‌دنبال این نیستیم که این اتباع را به زور از کشورمان خارج کنیم بلکه ما به‌دنبال ورود، اقامت و اشتغال قانونمند و عزتمندانه این افراد در کشورمان هستیم. ما نمی‌گوییم که امروز به کارهای آنها و زحماتی که آنها در کشور ما می‌کشند بی‌نیازیم یا اینها را متوجه نیستیم. شغل‌هایی که برای این گروه پیش‌بینی شده شاید 20درصد از آن، کارهای سخت باشد. مجموعا حدود 60 شغل تعریف شده، درصورتی که آماری که ما الان داریم این افراد بیش از 180رشته شغلی کسب کرده‌اند؛ یعنی کارهای سرایداری، گل‌کاری، کشاورزی کارهای نساجی و بسیاری صنوف دیگر جزو کارهای سخت که نیست بسیاری از این شغل‌ها توسط افغانهای مهاجر اشغال شده است.
- دولت ایران واقعا قصد دارد این مهاجران را به زور بیرون کند؟
ما به‌دنبال بیرون‌کردن به زور این جمعیت نیستیم. یک دهه است که حکومت رسمی افغانستان شکل گرفته و حدود یک میلیون و 800هزار نزدیک 2میلیون از مهاجرانی که در خاک ایران بودند در این سال‌ها برگشتند. شاید از این جمعیت، یک عده‌ای باز به‌دلیل مشکلاتی که در آنجا بود به کشور ما برگشتند (که مسئولین افغانستان باید خودشان دلایل این مشکلات را توضیح بدهند). سال‌هاست که ما 2گروه مهاجر در کشور داریم؛ یک جمعیت 900هزار نفره که ثبت‌نام شده‌اند و جزو آوارگان و پناهندگان جمعی اولیه هستند که دارند زندگی می‌کنند و مشکلی هم ندارند. اما گروه دوم که اتباع غیرمجاز هستند، ماجرای خاص خود را دارند.
- سرنوشت گروه دوم چه می‌شود؟
طرحی به‌عنوان ساماندهی اتباع افغانی تهیه و در شورای‌عالی امنیت ملی کشور تصویب شد و قرار شد که مهاجران به تناسب نیاز و کمکی که به کشور افغانستان و این مردم باید بشود، در چرخه ورود و خروج به کشور قرار بگیرند. در سال89 یک فراخوان انجام شد که طی آن حدود یک میلیون و 500هزار نفر از این جمعیتی که فاقد مدرک بودند ثبت‌نام کردند. ما 900هزار مهاجر با مدارک داشتیم و به جز اینها یک میلیون و 500هزار نفر هم ثبت‌نام کرده و مدرک شناسایی از دولت ایران دریافت کرده‌اند. پس 5/2میلیون نفر جمعیت مهاجران در سال89 بود.
- در این شرایط دیگر تمامی مهاجران افغان صاحب کارت شناسایی شده بودند؟
بله، تا این‌جای کار برای همه کارت صادر کردیم. در سال90 مرحله سوم و چهارم تعیین تکلیف را انجام دادیم، در مرحله سوم با کد رهگیری که در اختیارشان قرار داده بودیم فراخوانی کرده و نوبت‌دهی کردیم و در کل کشور 28شعبه پیش‌بینی کردیم ما مشخص کردیم یک فرد چه روزی و چه ساعتی، به چه شعبه‌ای مراجعه کند؛ در این مرحله یک میلیون و خورده‌ای شرکت کردند و بقیه شرکت نکردند که یکی از دلایل عدم شرکت آنها تبلیغات بیگانه‌ها بود.
- در واقع بیشتر از ترس بوده چون فکر می‌کردند که اگر در طرح شناسایی شرکت کنند به‌زودی مجبور می‌شوند خاک ایران را ترک کنند.
اینکه اصل ماجراست و کسی که خلاف کرده باید پیش‌بینی کند که از کشور بیرونش می‌کنند. البته جریانات خارجی در آن زمان به این موضوع خیلی دامن زدند.
- وقتی می‌گوییم جریان‌های خارجی، داریم از چی حرف می‌زنیم؟
خب، بی‌بی‌سی در این رابطه خیلی کار کرد. هر طرحی که ما شروع می‌کنیم یکی از جریاناتی که بلافاصله شروع می‌کند ساز مخالف‌زدن، انگلیس و بی‌بی‌سی است که قطعا منافعی در این جریان دارند.
- هیچ‌وقت درباره این نوع ساز مخالف‌زدن، رایزنی دیپلماتیک انجام شده است؟
آنها که به حرف ما گوش نمی‌کنند ولی ما در رسانه‌ها روشنگری می‌کنیم و بعد صدای آنها خاموش می‌شود. اخیرا ما یک تسهیلاتی ایجاد کردیم برای کسانی که می‌خواهند به کشورشان برگردند. اعلام کردیم آنهایی که می‌خواهند برگردند به‌دلیل اینکه سال‌ها از کشورشان دور بودند و اطلاعات دقیقی از شرایط کنونی افغانستان ندارند برای 3 ماه بتوانند بروند و تسهیلات را فراهم کنند؛ یعنی سرپرست خانواده با یکی از اعضا به افغانستان بروند. این را بلافاصله بی‌بی‌سی 10صفحه علیه ما مطلب کار کرد که 3ماه مهلت برای خروج همه افغان‌ها. شروع کردند به تبلیغات کردن. ما بعد اطلاع‌رسانی بیشتری کردیم، به‌طوری که خود افغانستان اطلاعیه داد و کمیساریا هم اطلاعیه داد و بعد بی‌بی‌سی خاموش شد.
- استان ممنوعه برای افغان‌ها یعنی چی؟
گاهی ما اقامت افغان‌ها را در برخی استان‌های کشورمان ممنوع می‌کنیم. همین الان بر اساس تمهیدات و برنامه‌ریزی‌ای که کرده‌ایم منطقه مازندران را ممنوع اعلام کرده‌ایم که این طرح از 10تیر شروع می‌شود. 6-5 ماه قبلش هم به افراد اطلاع‌رسانی می‌شود و توجیه می‌شوند. ما مجموعا 17استان برای اقامت افغان‌ها داشتیم که الان 15استان شده است. مسلما یک فرایندی هست که پس از آن یک استان ممنوعه اعلام می‌شود. همین طرح را متأسفانه رسانه‌های خارجی شروع کردند حسابی تبلیغ می‌کنند، رویش کار کردند که دولت ایران چنین و چنان کرده است.
- خب، این طرح گره خورد به ماجرای سیزده به‌در اصفهان که به‌نظر من یک بی‌تدبیری بود؟
خب، آن هم فردی که هیچ مسئولیتی نداشت بی‌جهت اعلام موضع کرد. بیشترین تخلفاتی که از سوی افغان‌ها رخ داده معمولا از سوی مهاجران غیرقانونی است.
- کسی که در اصفهان خبر ممنوعیت ورود افغان‌ها به پارک صفه را اعلام کرد، مورد بازخواست قرار گرفت؟
مسئله در سطح استان پیگیری شد. آن بنده خدا هیچ مسئولیتی نداشته. خب، بعضی از رسانه‌های ما هم متأسفانه فکر می‌کنند که باید هر خبری را روی آنتن‌شان بگذارند که از دیگران عقب نمانند.
- منظورتان این است که افغان‌ها به اجبار از ایران خارج نمی‌شوند؟
اجباری واقعا در کار نیست. دولت ایران برنامه ساماندهی دارد. یک مرحله 120روزه دیگر هم در اختیار مهاجران قرار داده‌ایم و زمانی بین 3 تا 15ماه برای خروج از کشور دراختیار اتباع قرار گذاشته‌ایم این زمان با توجه به شرایط افراد تعیین شده است؛ اینکه مثلا خانوارها در میانه سال‌تحصیلی ناچار به ترک کشور نشوند تا کودکانشان از تحصیل بازنمانند. اما مجردها را از مهرماه شروع بهشان زمان خروج دادیم و آنها پس از ترک کشور تا یک ماه بعد درصورتی که تمایل داشته باشند و دولت افغانستان برایشان پاسپورت صادر کند، با مراجعه به کنسولگری‌های ما می‌توانند روادید گرفته و به ایران وارد بشوند.
- دولت افغانستان برای این افراد گذرنامه صادر کرد که بتوانند روادید ورود به ایران را دریافت کنند؟
افغانستان نتوانست گذرنامه تهیه کند و زمان گذشت و نهایتا با هماهنگی و برنامه‌ریزی ما از 7فروردین امسال موفق شدیم گذرنامه برایشان صادر کنیم، هماهنگی که با وزارت امور خارجه انجام شد. سفارت الان با یک شرکت داخلی هماهنگ کرده و در همین استان‌هایی که این افراد هستند در حال جمع‌آوری مدارک هستند و به 3کنسولگری افغانستان در تهران، مشهد و سیستان و بلوچستان فرستاده شده و گذرنامه‌ها را صادر می‌کنند. خانواده‌ها وقتی گذرنامه‌‌هایشان را گرفتند می‌توانند روادید و تمدید روادید را در خاک ایران انجام بدهند.
- فقط برای اتباع مجاز که همان مهاجران اولیه هستند در ایران گذرنامه صادر می‌شود؟
بله.
- من یک کارگر افغانی دارم. اگر برایش یک درخواست اشتغال از یک شرکت یا سازمان بگیرم او می‌تواند در ایران بماند؟
هر افغانی ابتدا باید مجوز اقامت قانونی داشته باشد، سپس در یک مؤسسه مشغول به کار شود، بنابراین مجوز کار پیش از مجوز اقامت صادر نمی‌شود و ما فعلا بر اساس درخواست کار به کسی مجوز اقامت نمی‌دهیم.
- چکار کردید که چهره جهانی ایران در طرح بازگرداندن افغان‌ها از نظر جهانیان مخدوش نشود؟
هر کشوری از خاکش در برابر مهاجرت غیرقانونی افراد حفاظت می‌کند. دولت ایران مدتی در این‌باره اغماض کرد و حالا که سعی دارد مهاجران را ساماندهی کند، به‌نظر می‌رسد کار غیرقانونی انجام می‌دهد. در هیچ کشوری اجازه نمی‌دهند که افراد به صورت غیرقانونی وارد خاکشان شده و ساکن شوند. مرز کشورهای مختلف روزانه تعداد قابل توجهی تلفات دارد و به محض اینکه کسی وارد خاکشان می‌شود با شلیک گلوله از خاک کشورشان دفاع می‌کنند. ورود غیرقانونی به یک کشور در واقع تجاوز به آن کشور است.
