عنصر سوم در بحران سوریه

رهبران سوریه؛ اتحادیه عرب را در بحران داخلی کشورشان بی‌طرف نمی‌دانند، به‌ویژه که این اتحادیه قطعنامه‌ای درمورد برکناری بشار اسد از قدرت و واگذاری اختیارات وی به یکی از معاونانش تصویب کرده است.

دولت سوریه رسما از تلاش کوفی عنان برای پایان یافتن بحران در این کشور حمایت می‌کند. تعداد ناظران بین المللی به سقف ۳۰۰ نفر نزدیک می‌شود و فرماندهان آن‌ها می‌گویند که آرامش بیشتری در سوریه به چشم می‌خورد. مخالفان بشار اسد از ابتدا برخورد سردی با مأموریت کوفی عنان و اعزام ناظران به سوریه کردند. به نظر می‌رسد که دولت سوریه نیز ابتدا تحت فشار روسیه با مأموریت کوفی عنان موافقت کرده باشد.

بحران سوریه، که حدود ۱۵ ماه پیش با اشتباه امنیتی و برخورد نادرست پلیس و ارتش با اعتراض محدودی در شهر درعا آغاز شد، همواره دو عنصر را در خود داشته است: یکی عنصر حکومت و دیگری عنصر مخالفان.

مخالفان ابتدا از راه‌های مسالمت آمیز وارد شدند و برخورد شدید نیروهای دولتی با آن‌ها سبب نشد که از شدت تظاهرات و خواسته‌های مردم کاسته شود. چندی نگذشت که عوامل خارجی در بحران سوریه وارد شدند و مخالفان بزرگترین اشتباه خود را مرتکب شدند و به سمت مسلح کردن خیزش ضد دولتی برآمدند. اظهارات پیاپی مسئولان ترکیه درمورد لزوم کناره گیری بشار اسد تنها به مرز حرف محدود نماند و جنوب ترکیه به مکانی برای کمک به مخالفان مسلح تبدیل شد. گروهی از افسران و مربیان پیمان ناتو کار آموزش این عده را بر عهده گرفتند و پول سعودی و قطر برای خرید سلاح و ارسال آن به مخالفان بخش دیگر این پازل را تکمیل کرد.

شاهدان عینی می‌گویند که هتل‌های برخی شهرهای مرزی در جنوب ترکیه آکنده از جنگجویانی است که از کشورهای عربی آمده اند و بی‌صبرانه منتظرند که برای پیکار با ارتش سوریه به این کشور اعزام شوند. به هر یک از آن‌ها سلاحی نو و دستگاه بیسیم پیشرفته داده می‌شود. دولت امریکا، در آستانه شروع مأموریت کوفی عنان، اعلام کرد که دستگاه‌های پیشرفته مخابراتی در اختیار مخالفان قرار می‌دهد.

اینک از تظاهرات گسترده قبلی خبری نیست. راهپیمایی‌هایی در مناطق شهری و روستایی رخ می‌دهد، ولی بیشتر مردم در آن شرکت نمی‌کنند. نه فقط به سبب آنکه از حکومت حمایت می‌کنند، بلکه بدین علت که ورود عنصر مسلح به خیزش خود را نگران کننده می‌بینند.

دولت سوریه آنچه را اصلاحات سیاسی می‌نامد به پیش می‌برد که آخرین نمونه آن برگزاری انتخابات پارلمانی بود. تقریبا نیمی از مردم در این انتخابات شرکت نکردند. میزان مشارکت مردم در همه پرسی قانون اساسی نیز چند درصد بیشتر بود. در پارلمان جدید سوریه باز هم حزب بعث اکثریت را در دست دارد. این تصویر چندان برای اثبات اصلاحات در سوریه قانع کننده نیست.

طبق طرح کوفی عنان، گفت‌وگوی سیاسی میان مخالفان و دولت باید بعد از آتش‌بس و پایان یافتن در گیری‌ها آغاز شود. یکی از نتایج این گفتگو برگزاری انتخابات برای تشکیل پارلمانی است که همه مخالفان ـ بر اساس رأی مردم ـ در آن شرکت داشته باشند. دولت سوریه نتیجه را در ابتدا قرار داده است و انتخابات پارلمانی ـ از این رو ـ مورد توجه کوفی عنان قرار نگرفت و چندان مشروعیتی برای حکومت سوریه در سطح منطقه‌ای و بین المللی ایجاد نکرد، هرچند که برخی از شخصیت‌های مخالف میانه رو توانستند نخستین بار به پارلمان راه پیدا کنند.

تنها دولت سوریه درگام‌های خود با مشکل روبرو نیست. مخالفان نیز نتواسته‌اند به اتحاد دست یابند. اگر طرح کوفی عنان اجرا شود، مخالفان باید در جبهه واحدی وارد گفت‌وگو با حکومت شوند. اتحادیه عرب چهارشنبه هفته گذشته قرار بود که نشستی را با نمایندگان مخالف دولت سوریه در قاهره برگزار کند تا آن‌ها به دیدگاه مشترکی برای مرحله بعدی و مذاکره با دولت دست یابند، ولی نه "شورای ملی" و نه "هیئت‌های هماهنگی" حاضر نشدند در آن شرکت کنند.

شورای ملی، که بزرگ‌ترین جبهه مخالف خوانده می‌شود، با انتخاب برهان غلیون برای سومین بار به ریاست خود بیش از گذشته دچار چنددستگی شده است. اخوان المسلمین سوریه ترجیح می‌دهد این فرد غیر مذهبی را در تریبون قرار دهد تا نظر غرب را به مخالفان جلب کند. همین حمایت بود که سبب شد جرج صبرا نتواند در رقابت با برهان غلیون موفق شود. دولت‌های سعودی و قطر نیز از اخوان المسلمین حمایت می‌کنند و قرار گرفتن فردی مسیحی در رأس مخالفان را قبول نمی‌کنند.

ادامه بحران در سوریه تنها به تضعیف اقتدار دولت و اقتصاد ملی یا کشیده شدن دامنه درگیری‌ها به شمال لبنان و جنوب ترکیه منجر نشده، بلکه فضای درهم ریخته و باز امنیتی در سوریه موجب ورود عنصر سومی به بحران شده است که تردیدها را در حامیان خارجی مخالفان بیشتر می‌کند.

احمد فوزی، سخنگوی کوفی عنان از اتحادیه عرب، سرانجام ناچار شده است اعتراف کند که سازمان "دیگری" به عنوان عنصر سوم در بحران سوریه فعال است. وی هنوز نمی‌خواهد اسم القاعده را بر زبان براند، ولی وزیر دفاع امریکا قبلا چنین کاری کرده است. مفهموم نخست این اعتراف رد گفته‌های مخالفان است که عملیات انتحاری اخیر با تلفات زیاد را کار خود دولت سوریه می‌دانند. دیگر کسی این حرف را باور نمی‌کند. مفهوم دیگر ورود القاعده به سوریه به معنای ضعیف شدن اقتدار امنیتی حکومت مرکزی است.