یک عمر جست ‌وجو برای یک کلکسیون

از مجموعه‌ کردن اسناد گرفته تا تابلوهای نقاشی، کبریت، تمبر و... همگی می‌توانند در آینده به عنوان مرجع مورد مطالعه و تحقیق قرار گیرند. در عین حال مجموعه‌دار شدن لذتی است که مجموعه‌دار از دنیایی که در آن قرار می‌گیرد، می‌برد. در ایران از دیرباز افرادی را می‌توان دید که در این کار بوده‌اند و عمر بر سر آن گذاشته‌اند و این هنوز نیز ادامه دارد.

تاریخ معاصر را می‌شود ورق زد

ناصرالدین حسن‌زاده 54ساله است. او مجموعه‌دار اسناد تاریخی و مطبوعات قدیمی است. البته مجموعه‌هایش فقط محدود به اینها نیست. « در مجموعه من دست‌نویس مشاهیر معاصر و دوران قاجار، کارت‌پستال‌های قاجار، اعلامیه‌های دولتی، احزاب، شخصیت‌ها و علما، قباله‌های قدیمی ازدواج، عکس‌های قدیمی و نامه‌های تجار قدیمی وجود دارد». حسن‌زاده از نزدیک به 20سال پیش در این کار فعال بوده است و مجموعه او تا آنجا گسترده و کامل شده که دانشجویان رشته‌های مختلف و به‌خصوص تاریخ برای دیدن دست‌نوشته‌ها، عکس‌ها و دیگر مجموعه‌های حسن‌زاده سراغش می‌آیند و از آن به عنوان یک مرجع برای پایان‌نامه‌ها و درس‌های خود استفاده می‌کنند. خودش می‌گوید: مجموعه‌داری آنقدر برایم جالب است که دوست دارم بقیه هم گام در این راه بگذارند. برای همین وقتی فرد یا دانشجویی سراغ مجموعه‌هایم می‌آید چند دست‌نویس یا عکس تاریخی به او می‌دهم تا جاذبه‌ای شود برای مجموعه‌دار شدنش. بعد با شوخی ادامه می‌‌دهد: البته به آنهایی می‌دهم که می‌دانم زمینه دارند وگرنه نمی‌شود به هر فرد و دانشجویی، عکس یا سند داد چرا که در این صورت تا به حال مجموعه‌ام تمام شده بود. او درمورد اهمیت مجموعه‌اش می‌گوید که شخصیت‌ها و پژوهشگران برجسته‌ای چون ایرج افشار از آن دیدن کرده و آن را ستوده‌اند.

اما این مجموعه را حسن‌زاده چگونه جمع‌آوری کرده است؟ خودش می‌گوید: شغلم کتابفروشی و خصوصا کتاب‌های قدیمی بود. وقتی کتابخانه شخصیت‌های معروف را می‌خریدم، در میان آنها و لابه‌لای برگ‌هایشان اسنادی بود که آنها را هم می‌خریدم. بعد از مدتی که در میان اهل ادبیات و صاحبان اسناد شناخته شدم نه تنها از تهران که از نقاط مختلف برای فروش آثارشان با من تماس می‌گرفتند و اسنادشان را در اختیارم می‌گذاشتند. حسن‌زاده که تاکنون چندبار هم در سیما ظاهر شده و درباره مجموعه‌اش سخن گفته، معتقد است که برای مجموعه‌دار شدن در عرصه اسناد و عکس و هر چیز تاریخی قبل از همه باید با تاریخ آشنا بود. اگر کسی می‌خواهد هر نوشته یا عکسی را که مربوط به دوره قاجار است جمع‌آوری کند باید شخصیت‌ها، حوادث و گروه‌های آن دوره را بشناسد تا اگر دستخط یا عکسی دید به باارزش بودن یا کم ارزش بودن آن پی ببرد و بداند با آن چه کند. این مجموعه‌دار درباره نمایشگاه‌هایی که برگزار کرده می‌گوید که تاکنون آثارم را در نزدیک به 20‌نمایشگاه کارت‌پستال، عکس و اعلامیه در حسینیه ارشاد، نگارخانه مجلس و مراکز دیگر در معرض نمایش گذاشته‌ام و هر وقت هم آنها را برای نمایشگاهی خواسته‌اند به صورت رایگان در اختیار گردانندگان نمایشگاه گذاشته‌ام. بخشی از حرف‌های او جالب و شنیدنی است؛« خودم چند دانشجوی تاریخ را مجموعه‌دار کرده‌ام. یک‌بار استادی مجموعه‌ام را دید و گفت من هم شروع می‌کنم. دفعه بعد که او را دیدم چند بلیت مترو جمع کرده بود و گفت از همین‌جا شروع کرده‌ام».

حسن‌زاده که یک آلبوم کامل از دست‌نوشته‌های مدیران و خبرنگاران تاریخ معاصر دارد درباره نتایج چنین کاری می‌گوید که با این کار تاریخ را حفظ کرده‌ایم و علاوه بر آن، این کار ادای احترامی است به آنها چون به نقطه‌ای از شایستگی رسیده‌اند که لایق تقدیرند. او در پایان می‌گوید مجموعه‌دارشدن نوعی دیوانگی است اما به لذتش می‌ارزد.

پول کوبا خیلی کم است

گپی با حاج موسی کربلایی؛ فروشنده اسکناس‌های خارجی
هر فروشنده‌ای که به مجموعه‌داران، سکه و تمبر می‌فروشد سعی دارد اقلام نو و تازه تهیه کند چراکه خریدار بهتری دارد اما در این میان شاید یک استثنا وجود داشته باشد که فقط تمبرهای باطل شده و درجه دو یا سه عرضه می‌کند و بیشترهم اسکناس کهنه می‌فروشد. این برای مجموعه‌داران حتما نکته‌ای عجیب است ولی برای حاج موسی کربلایی که فروشنده‌ همین تمبرهای باطل شده و درجه دو و سه یا اسکناس‌های کهنه است چیز عجیبی نیست. او می‌گوید که بالاخره هر کس خواست مجموعه‌دار شود، حتی اگر پول نداشته باشد، باید بتواند دست به چنین کاری بزند. او که یکی از معاودین عراقی است که 32سال قبل توسط حکومت صدام از آن کشور به ایران فرستاده شد، می‌گوید: دوست دارم اگر کسی پول و سرمایه کافی هم ندارد بتواند مجموعه‌دار شود.

حاج موسی که از همان ابتدای ورود به ایران کار خرید و فروش تمبر و اسکناس را برای مجموعه‌داران انجام می‌دهد یکی از بخش‌های اصلی حرفه‌اش را به فروش اسکناس‌های خارجی اختصاص داده است. از او می‌پرسم اسکناس‌های خارجی چطور به دست‌تان می‌رسد و پاسخ می‌شنوم: بیشتر از ترکیه می‌آید. البته در همین ایران هم بعضی‌ها که مسافرت می‌روند با خود پول می‌آورند. خریداران اسکناس‌های حاج موسی، افراد مختلفی را شامل می‌شود و در عین حال در میان این خریداران، گردشگران خارجی هم دیده می‌شود. او می‌گوید: بعضی گردشگران که مجموعه‌دار اسکناس هستند، چون در کشورشان اسکناس‌های خارجی مورد نظرشان را پیدا نمی‌کنند سری هم به ما می‌زنند. از او می‌پرسم پول کدام کشورها بیشتر خریدار دارد. او از پول‌های عثمانی، انگلستان قدیم و به ویژه کوبا نام می‌برد و توضیح می‌دهد که پول کوبا خیلی کم و برای همین گران است.

آلبومی که دوستم داد؛ گپی با فاطمه میرصادقی؛ مجموعه‌دار تمبر
انگار مجموعه‌داری، بیشتر با روحیه مردان سازگار است و زنان در این عرصه چندان فعال نیستند. البته تاکید می‌شود که چندان فعال نیستند نه آنکه اصلا فعال نیستند. این از باب دور شدن از مخالفت خانم‌ها با این یادداشت است. به هر حال رفتن سراغ مجموعه‌داری کاری است که برخی زنان هم به آن علاقه دارند. فاطمه میرصادقی یکی از آنهاست که صاحب مجموعه تمبر است.
- تقریبا از بعد از انقلاب شروع کردم و می‌شود گفت همه تمبرهای بعد از انقلاب را دارم.
او در مورد شروع کارش توضیح می‌دهد که ابتدا به صورت تکی ولی بعد بلوکی (چهارتایی) جمع کردم.
فاطمه میرصادقی در مجموعه‌اش تمبرهای قبل از انقلاب و دوره قاجار را ندارد و چندان هم پیگیر این ماجرا نبوده است.
او درباره چگونگی ورودش به دنیای تمبر به خاطره‌ای اشاره می‌کند.

- یک روز که اوایل انقلاب بود دوستم آلبوم تمبرش را به من داد و با آنکه خیلی جمع‌وجور و کوچک بود و تعداد کمی هم تمبر در آن دیده می‌شد اما همان مرا به کار جمع‌کردن تمبر علاقه‌مند کرد. در واقع اگر همان آلبوم کوچک نبود شاید امروز من هم مجموعه تمبرهای بعد از انقلاب را نداشتم. در عین حال فاطمه میرصادقی به کار مجموعه‌داری علاقه‌مند است.

- چون از ابتدای انتشار روزنامه همشهری در آن مشغول به کار شدم، همه روزنامه‌ها را جمع کردم که خیلی زیاد شد و متاسفانه به دلیل کمبود جا مجبور شدم این‌کار را ادامه ندهم. فقط روزنامه هم نبود و نیست به جمع کردن نوار کاست هم علاقه دارم و کلی نوار کاست دارم که بعضی از آنها خیلی ارزشمند هستند ولی اصلا قصد فروش ندارم.

به دنبال شیشه‌های قدیمی

گپی با منوچهر لطفی؛ مجموعه‌دار شیشه‌گری
منوچهر لطفی، مهندس فضای سبز که شغلش طراحی و نور‌پردازی محیطی شهری است یکی از افرادی است که در زمینه گردآوری مجموعه‌های مختلف اقدامات خوبی انجام داده است. او در دوره دبیرستان به خاطر علاقه‌ زیادی که به گردآوری تمبر داشت نخستین مجموعه‌اش یعنی مجموعه تمبر را جمع‌آوری کرد. پس از ورود به دانشگاه توجهش به ابزارهای مهندسی، صنعتی و کشاورزی جلب شد و مجموعه‌‌ای هم در این زمینه گردآوری کرد. او می‌گوید: هر اثری که تولید می‌شود در آن یک فرهنگ، مفهوم، زبان، هنر و موارد بسیار دیگری وجود دارد. مهم این است که کشف شود. لطفی بعد از مدتی که پا به سن گذاشت به خاطر علاقه به شیشه‌گری ایران توانست مجموعه‌ای بسیار جالب از بطری، تنگ و شیشه‌های ایرانی جمع کند.

او می‌گوید: سرتاسر ایران را می‌گشتم و مراکز شیشه‌گری قدیمی ایران را شناسایی می‌کردم تا اگر از آنها آثاری باقی مانده است خریداری کنم. شاید جالب باشد بدانید که چندین تنگ و شیشه ایرانی را از کشورهایی مانند انگلیس خریداری کرده و دوباره به ایران برگردانده‌ام. اما این آخرین مجموعه لطفی نیست و در حال حاضر مدتی است به فکر جمع‌آوری اسنادی است که نشان‌دهنده تاریخ اجتماعی مردم ایران است. او می‌گوید: در بین دوستانم افرادی هستند که سندهای تاریخی را جمع‌آوری کرده‌اند اما یک خلأ بزرگ که بین این اسناد وجود دارد این است که در میان این مجموعه‌ها اسنادی که بین عموم مردم رد و بدل می‌شده و به نوعی نشانگر تاریخ اجتماعی مردم ایران است کمتر گردآوری شده‌اند. به همین دلیل تصمیم گرفتم مجموعه‌ای از اسناد که نشانگر این بخش از تاریخ ایران باشد را جمع کنم. در حال حاضر این اسناد در حدود 80موضوع مثل قنات، نوحه‌های ماه‌های محرم، نامه‌های تجاری، برق، تلگراف، حمل‌ونقل و... گردآوری و طبقه‌بندی شده‌اند.

کسی که قیمت را پرسید وزیر بود

گپی باعلی کی‌شمس؛ فروشنده تمبر و اسکناس
علی کی‌شمس را کسانی که از میدان امام خمینی تمبر و اسکناس می‌خرند به‌خوبی می‌شناسند. 32سال است که کار خود را در گوشه‌ای از این میدان انجام می‌دهد. درباره خریداران تمبر و اسکناس می‌گوید: «بعضی برای تفنن و بعضی هم برای سرمایه‌گذاری تمبر و اسکناس می‌خرند. بعضی هم اهل خرید و فروش هستند و بعد از خرید تمبر یا اسکناس آن‌ را به خارج می‌فرستند یا به شهرستان‌ها می‌برند».

او از کسانی که پول و تمبر می‌خرند اما آن‌ را ضایع می‌کنند دل خوشی ندارد؛«بعضی‌ها چیزهایی می‌خرند که اصلا با آن آشنایی ندارند و بعد از مدتی هم آن ‌را به گوشه‌ای می‌اندازند که خودبه‌خود از بین می‌رود. واقعا حیف از آن تمبرها و اسکناس‌ها». او از اداره پست می‌خواهد که برای تمبر تبلیغ کند تا عده بیشتری سمت مجموعه‌داری بیایند. به‌نظر او مجموعه‌داری تمبر فعالیتی تاریخی و فرهنگی است که اداره پست باید برایش اهمیت قائل باشد.

درباره مشتریانش می‌پرسم و جواب می‌شنوم: «مشتری‌ها یا ثابت هستند یا گذری. بعضی‌ها هر هفته یا هر ماه می‌آیند و خرید می‌کنند و من مشتریانی دارم که 25سال است می‌آیند خرید می‌کنند و می‌روند. بعضی هم فقط یک روز می‌آیند و دیگر پیدایشان نمی‌شود».

وقتی از او می‌خواهم در مورد ورودش به این حرفه توضیح دهد می‌گوید: «از سال 1344 شروع کردم به خرید تمبر و بعد از نزدیک به 20سال دیدم می‌توانم فروشنده تمبر هم باشم. از سال 1361 فروش تمبر را آغاز کردم و البته چون اسکناس هم می‌خریدم و نگه می‌داشتم، بعد از مدتی به خرید و فروش آن‌ هم پرداختم».برایم سؤال است که چطور یک تمبر یا اسکناس گران می‌شود. کی‌شمس توضیح می‌دهد: «ابتدا که پول یا تمبر وارد بازار می‌شود معلوم نیست گران می‌شود یا نه. بعد یک اسکناس یا تمبر به‌ دلایل متفاوت مورد توجه قرار می‌گیرد و ناگهان عده‌ای که به آنها استوکر می‌گویند وارد بازار می‌شوند و همه آن پول یا تمبر را جمع‌ می‌کنند و با کمیاب یا نایاب شدن آن ارزش‌اش بالا می‌رود؛ مثل تمبر ایرانیان که از برگی چهار هزار تومان به 20هزار تومان رسیده و مدام بالا می‌رود».

کی‌شمس خاطره خوبی هم دارد که وقتی تعریف می‌کند خودش هم می‌خندد؛«یک روز مردی آمد و قیمت تمبر لانه جاسوسی را پرسید. وقتی قیمتش را گفتم با تعجب گفت این تمبر که به تازگی منتشر شده چطور اینقدر گران شده؟ گفتم خب بازار است و قاعده خودش را دارد. بعد فهمیدم او وزیر پست است». اما نکته‌ای که کی‌شمس صادقانه بیان می‌کند این است:
«تمبر یا اسکناسی را که خوب باشد نگه می‌دارم و نمی‌فروشم. آدم که جنس خوب را نمی‌فروشد!»

سکه‌هایی که می‌توانند یک مجموعه شوند

گپی با نبی حیدری؛ مجموعه‌دار سکه‌
اگر می‌خواهید مجموعه‌دار سکه شوید گام ‌به گام این مراحل را پیش بروید:
اطلاعات کافی را از طریق کتاب‌هایی که راجع به سکه است و همینطور از طریق اینترنت به دست آورید.
سعی کنید هر سکه‌ای که می‌خرید نو یا به اصطلاح بانکی باشد.
اگر سکه‌های قدیمی که مربوط به 90یا 100سال قبل است و بانکی یا همان تازه آنها کم است پیدا نکردید سعی کنید سکه‌هایی بخرید که نقوش آنها ساییده نشده باشد.
مراقب سکه‌های تقلبی که معمولا در میان سکه‌های نقره رواج دارد و البته به جای نقره، از فلزات دیگر و ارزان استفاده می‌شود باشید.
آلبوم مناسب تهیه کنید.

در مورد جمع‌آوری دوره‌ای سکه سلیقه و نظر فرد مهم است. بعضی افراد از سکه‌های یک دوره مثلا سکه‌‌های دوره جمهوری اسلامی شروع می‌کنند و به عقب می‌روند اما به نظر من بهتر است از سکه‌های گران‌قیمت دوره‌های مختلف شروع کنید و همزمان سکه‌های دوره‌های مختلف را هم به ترتیب زمان جمع کنید. در همان حال که سکه‌های گران دوره‌های مختلف را می‌خرید، سکه‌های هر دوره( دوره جمهوری اسلامی و...) را هم تهیه کنید و در مجموعه خود قرار دهید.

به مجموعه خود کمتر به عنوان یک «سرمایه‌گذاری» نگاه کنید و بیشتر به فکر لذت بردن از آن باشید. در جمع‌آوری سکه و البته هر مجموعه دیگری شعار اصلی‌تان این باشد: «می‌دانم می‌شود، می‌توانم». این شعار از آن جهت اهمیت دارد که گاه به دست آوردن یک سکه چنان وقت گیر و مشکل است که حسابی خسته‌تان می‌کند اما امان از روزی که آن را به دست آورید تا آخر عمر هر وقت به آن سکه نگاه می‌کنید لذت خواهید برد؛ مثل همه چیزهایی که به سختی به دست می‌آیند.

یادتان باشد همه آنچه گفته شد فقط در مورد سکه است. شما می‌توانید مجموعه‌های دیگری هم داشته باشید؛ مثلا من با داشتن مجموعه سکه، لیبل و روکش کاغذی تا نایلونی نوشابه‌های مختلف را جمع کرده‌ام که بیشتر از دو کارتن شده و هر وقت آنها را کنار هم می‌گذارم و کف اتاق را با آنها پر می‌کنم و از دور تماشایشان می‌کنم لذت زیادی می‌برم. من از کودکی شروع به جمع‌آوری سکه کردم ولی یادتان باشد مجموعه‌دار شدن از هر سنی ممکن است و لذت خاص خود را هم دارد.