به گزارش همشهری آنلاین در این نشست که پنجمین نشست نقد نغمه به شمار می رود، نادر مشایخی، رهبر ارکستر سمفونیک تهران، به عنوان منتقد به بررسی و نقد سمفونی ساخته شاهین فرهت پرداخت.
تولدی دیگر برای سمفونی درغرب
در ابتدای جلسه شاهین فرهت توضیحاتی پیرامون کار و نحوه شکل گیری آن ارائه داد. وی با اشاره کوتاهی به تاریخچه سمفونی در غرب گفت: طومار سمفونی در حدود سال 1960 میلادی برچیده شد. گرچه افرادی چون شوئنبرگ سعی کردند فرم سمفونی را با سیستم های جدید آتونال و دودکافونیک حفظ کنند ولی سمفونی به معنای سنتی خود که بر اساس تونالیته شکل می گرفت، دیگر توجهی را جلب نمی کرد تا اینکه از حدود 10 سال پیش بار دیگر تمایلاتی به این فرم از آهنگسازی دیده شد و من اعتقاد دارم سمفونی بار دیگر در غرب متولد خواهد شد.
فرهت همچنین با انتقاد از برخی قطعات سمفونیک آهنگسازان ایرانی گفت: بین موسیقی سمفونیکی و فرم سمفونی تفاوت وجود دارد. هر قطعه ای که با ارکستر سمفونیک اجرا شود، لزوماً سمفونی نیست. سمفونی برای خودش چارچوب مشخصی دارد و معمولاً از چهار بخش تشکیل می شود.
در همین سمفونی اخیر من ملاحظه می کنید که از چهار بخش متفاوت ساخته شده است و این چهار بخش هر کدام، یک بخش از زندگی پیامبر(ص) را به تصویر می کشند. قسمت اول فرم سونات دارد و با حالتی دعا گونه شروع می شود. قسمت دوم یک فرم دوتایی دارد، قسمت سوم جنبه آوازی دارد و در قسمت چهارم از روش فوگ استفاده شده است که برخی از ابتکارات فوگ باخ را در این قسمت می توانید بشنوید.
ارتباط نام با محتوی
پس از سخنان فرهت، نادر مشایخی بحث را به این سمت سوق داد که بهتر است در باره مفهوم این اثر و ارتباط آن با موضوع صحبت کنیم و نه در باره فرم. مشایخی ضمن موثرتر خواندن بخش سوم سمفونی پیامبر به خاطر کلام دار بودنش گفت: تا پیش از انقلاب فرانسه موسیقی مغرب زمین واجد مفهوم بود ولی پس از آن تغییر ماهیت داد و بسیار ذهنی شد.
پیش از آن با موسیقی می شد حرف زد و منظوری را رساند ولی با ذهنی وانتزاعی شدن موسیقی این امکان از موسیقی سلب شد.
وی در توجیه سخنان خود از استراوینسکی نقل قولی آوردو گفت: از استراوینسکی پرسیدند منظور تو از این موسیقی چه بود، او گفت هیچی، همین دو-ر-می–فا-سل. بنابراین وقتی روی یک اثر سمفونیک عنوان می گذاریم، ایجاد اشکال می کند. به اعتقاد من عنوان گذاشتن روی یک فرم موسیقی نمی تواند مفهوم آن عنوان را تداعی کند.
سید ابوالحسن مختاباد به عنوان مجری برنامه از مشایخی پرسش کرد که آیا عنوان گذاری نمی تواند به انتقال مفهوم در ذهن شنونده کمک کند که مشایخی پاسخ منفی داد.
وی افزود: خیلی سخت است که با عنوان گذاشتن روی یک موسیقی بی کلام بتوانیم مفهومی را منتقل کنیم. اما وقتی متن و کلام در کار باشد، کار راحت تر می شود.
درقسمت سوم همین سمفونی مورد بحث وقتی کلام وارد می‌شود، فرم تحت تأثیر کلام قرار می گیرد و در واقع ما از چارچوب فرم دور می شویم. مجری برنامه از مشایخی پرسید آیا شما معتقدید که متن کار به فرم آن تحمیل شده است ؟
مشایخی درپاسخ گفت: مسئله تحمیل نیست، فقط یک برداشت دیگری از فرم سمفونی صورت گرفته است. اما باید قبول کرد که وقتی یک متنی وارد کار می شود، فرم دستخوش تغییر خواهد شد.
شاهین فرهت نیز در دفاع از کار خود اظهار داشت: وقتی این کار را در اوکراین ضبط کردیم، نوازندگان اوکراینی و به خصوص رهبر این ارکستر با اثر ارتباطی روحانی برقرار کرده ومعترف بودند که به محتوا نزدیک شده ام.
وی همچنین در پاسخ به این پرسش که امکان دارد که کلام به اثر شما تحمیل شده باشد گفت : کلام به اثر تحمیل نشده است. از ابتدا قرار بود این شعر کار شود. من هم تمام سعی خود را به کار بردم تا حضور کلام باعث تغییر فرم نشود.
کامبیز روشن روان و انتقاد از فضای سمفونی زده
کامبیز روشن روان به درخواست مجری برنامه وارد بحث شد. وی سمفونی ساخته شده را بسیار زیبا توصیف کرد و گفت از نظر هنری و تکنیکی نمی توان به این کار ایرادی وارد ساخت و آقای فرهت به عنوان یک موزیسینی که کار و حرفه و ظرفیتهای این فرم موسیقایی را به خوبی می شناسد ، سعی کرد کاری بی نقص ارائه دهد و در این کار هم موفق بود اما انتقاد من به جای دیگری است .
روشن روان ضمن انتقاد از دستگاه های فرهنگی کشور در خصوص سمفونی های سفارشی گفت: فضای هنری ما بسیار سمفونی زده است. مدیران فرهنگی برای هر چیزی، یک سمفونی سفارش می دهند. بی آنکه بدانند سمفونی چیست و چه نقش و جایگاهی در هنر امروز دارد.
وی در ادامه با اشاره به این که هنرمند با ید آزاد باشد تا بتواند روحیه خلاقانه اش را در اثرش تجلی دهد گفت: سفارش دهندگان سمفونی پیامبر (ص) اگر یک قطعه شعر را در اختیار آقای فرهت می گذاشتند و دست ایشان باز بود تا به فرم دلخواه آهنگسازی کنند، الان بی تردید با اثر متفاوتی روبرو بودیم.
وی همچنین از سفارش دهندگان سمفونی پیامبر(ص) این پرسش را مطرح کرد که آیا قصد آنان از این کار تولید یک اثر مذهبی بوده است یا اینکه می خواستند صرفاً یک کار نمادین با شعری مشخص تولید کرده باشند؟
روشن روان افزود: اگر قرار باشد با نگاه مذهبی به این اثر نگاه کنیم باید گفت اصولاً سمفونی به این کار نمی آید. در تمام دنیا آثار مذهبی آوازی هستند وقالبی متفاوت از سمفونی دارند. بنابراین سفارش دهندگان نمی دانستند چه چیزی را و برای چه منظوری سفارش می دهند. کار بزرگ الزاماً نباید نام سمفونی در بر داشته باشد.
در اینجا مجری برنامه ضمن تآیید صحبت های روشن روان گفت: در یک ساختار شفاف اداری معمولاً برای اینگونه کارها فراخوان می دهند تا نمونه کارهای مختلفی برسد و از میان آنها بهترین ها را انتخاب کنند. اما برای سال پیامبر ما چنین برنامه ای را ندیدیم و نحوه سفارش دادن این گونه آثار غیر شفاف بوده است.
پاسخ مشایخی به روشن روان
در ادامه بحث نادر مشایخی ضمن دفاع از سمفونی پیامبر ساخته فرهت سخنان روشن روان را کافی ندانست گفت: سمفونی احتیاجی به کلام ندارد. اگر وجود کلام برای سمفونی را الزامی بدانیم، این زیر سوال بردن بسیاری از آثار هنری است. ضمن اینکه توجه داشته باشیم نقد به معنی انتقاد تنها نیست. نقد یک بررسی است. لزوماً نباید از کاری ایراد بگیریم.
وی ادامه داد: در خصوص ساختن سمفونی با مضامین مشابه ما ابتدا باید مصالح خود را ارزیابی کنیم و بعد با کمک آنها بتوانیم یک مفهوم ذهنی را منتقل کنیم. وقتی ما نام پیامبر را روی یک اثر می گذاریم، آن اثر باید بتواند این الگوی کامل انسانی را در اذهان جا بیندازد. به نظر من اصلاً فرم سمفونی، موضوع و دغدغه این برنامه نیست. بلکه ما باید به محتوا و تأثیرگذاری کار فکر کنیم.
شاهین فرهت هم در پاسخ به شبهات مطرح شده از جمله این که این کار چگونه انتخاب شد و‌آیا فراخوانی هم در کار بودکه آهنگسازان دیگر هم از این فرصت استفاده کنند ، اظهار داشت: فراخوانی در کار نبود. به من پیشنهاد دادند و نگفتند که به چه فرمی کار کنم. خودم سمفونی را انتخاب کردم. من عاشق فرم سمفونی هستم و معتقدم این فرم زیباترین فرمی است که بشر در موسیقی به آن دست پیدا کرده است .
امیر صراف: گوش مردم برای این گونه موسیقایی تربیت نشده است
امیر صراف پیانیست جوان با ورود به بحث، برخی انتقادات را ناوارد دانست. به زعم وی خالق سمفونی پیامبر با ذهن نئوکلاسیک خود اثری را ساخته است که ممکن است مردم با نگاه دیگری آن را مورد قضاوت قرار دهند. زیرا تربیت شنوایی مردم نه تنها شبیه هم نیست بلکه بسیار هم خراب است و شما در میان گوش های آلوده به موسیقی های سبک نمی توانید سنجش و ارزیابی درستی از یک اثری همچون سمفونی پیامبر ارائه دهید. با این وجود وی معترف شد که در دوره اخیر به خاطر وجود کارهای سفارشی، انگیزه هنری کم شده است و غالب آثار تولیدی در حد اسم گذاری هستند.
شاهین فرهت که از روند نقد و بررسی اثرش ناخرسند به نظر می رسید، رشته صحبت را به دست گرفت و گفت: من انتظار داشتم شما با دقت کار من را گوش می دادید و اینجا بحث فنی می شد که کجای کار من قوی و کجایش ضعیف بوده است. من از آدم های حرفه ای یک توقع دیگری دارم. از آقای مشایخی هم انتظاربیشتری داشتم.
مشایخی نیز بلافاصه عنوان کرد: وقتی روی یک اثر اسم می گذارید، نخستین پرسش، ارتباط معنایی آن اسم با محتوای اثر است. این سخن مشایخی با اعتراض فرهت روبرو شد و گفت: چرا به حاشیه می روید؟ چرا به خود سمفونی نمی پردازید؟ چرا اینقدر روی محتوا پافشاری می کنید؟
ابوالحسن مختاباد مجری برنامه به فرهت گوشزد نمود که ما در این برنامه هم نگاه فنی داریم و هم نگاه جامعه شناسانه. وقتی بحث به اینجا کشیده شد، علی بکان آهنگساز و بازرس خانه موسیقی با اعتراض گفت: چرا تکلیف خود را روشن نمی‌کنید که نقد محتوایی انجام می‌دهید یا حاشیه‌ای؟ و مختاباد در پاسخ وی گفت: ما طرف سفارش دهنده این اثر یعنی صدا و سیما را هم مد نظر داریم. چرا که این نهاد از بیت المال و اعتبارات همین مردم هزینه می‌کند، لذا می‌خواهیم بدانیم با این سفارش چقدر ذهن شنوندگان نسبت به شخصیت رسول گرامی اسلام نزدیک می‌شود، وگرنه این پرسش طرح می شود که اگر قرار بود این کاررا چند فرد آشنا به موسیقی، آن هم از نوع سمفونیک آن، بشنوند ، دیگر نیازی نبود که صدا و سیما روی آن سرمایه گذاری کند و دراین سطح وسیع توزیع شود.
پرسش سخت
جواد بطحایی نوازنده سنتور که یکی از میهمانان ثابت نقد نغمه است، با طرح دو پرسش، بحث توجه به محتوا را داغ تر کرد. وی از فرهت پرسید: آیا اسم پیامبر اکرم (ص) به سمفونی شما زیبایی می دهد یا سمفونی جنابعالی می تواند شخصیت زیبای پیامبر را زیباتر جلوه دهد؟ که فرهت پاسخ داد: این پرسش سختی است و من نمی توانم به آن پاسخ بدهم.
بطحایی همچنین از غیر تأثیر گذار بودن ملودی های آوازی بخش سوم سمفونی انتقاد کرد و پرسید که در کار شما ملودی بسیار یک نواخت است و لحظات زیبای ملودیک کمتر به گوش می رسد که شاهین فرهت نیز در دفاع از ملودی های این بخش گفت: اگر ملودی زیبا به صورت پی در پی و زیاد استفاده شود، موجب نزول اثر خواهد شد. شنونده باید در یک جاهایی ملودی های معمولی و با تأثیر کم بشنود تا قدر ملودی های تأثیر گذار را بداند.
فرهت: در انتخاب شعر نقشی نداشته ام
یکی از حاضران نحوه تلفیق شعر و موسیقی را مورد پرسش قرار داد که به زعم وی توجهی به تأکیدهای شعر فارسی نشده بود و عملاً موسیقی از کلام جلو افتاده است. فرهت در پاسخ گفت: من در انتخاب شعر نقشی نداشتم. این شعر را به من دادند تا در سمفونی لحاظ کنم. شنونده دیگری همین پرسش را از منظری دیگر مطرح کرد که وقتی از فرم سمفونی برای بیان یک شعر فارسی استفاده می کنید، خود به خود هجاهای شعر، قربانی فرم آهنگ می شود که فرهت پاسخ داد: در این نوع موسیقی ها احتیاجی نیست زبان فارسی را عیناً در موسیقی حل کنیم. خیلی جالب نخواهد بود. این نوع موسیقی آزادانه ساخته می شود و با آن ذهنیت شما همخوانی ندارد.
چهار تابلوی موزیکال
محمد ساعد آهنگساز و نوازنده سنتور از فرهت پرسید: آیا این سمفونی یک روایت تاریخی است یا یک تابلوی موزیکال؟ شاهین فرهت با اظهار خوشحالی از طرح این پرسش گفت: این سمفونی چهار تابلوی موزیکال است. بخش اول بیان آرمانهای پیامبر که به صورت لایت موتیف ساخته شده است. بخش دوم در فضاهای شرقی است. قسمت سوم که خود دارای کلام است و به دو صورت آوازی و دکلمه خوانده می شود. قسمت آخر هم فوگ است. فوگ را به این دلیل انتخاب کردم تا پیروزی آرمانهای انسانی پیامبر را تصویر کنم.
محمد ساعد پرسش دیگری را مطرح کرد که در ساخت این اثر تا چه اندازه آزادانه فکر کردید؟ آیا صرفاً می خواستید موسیقی را در سطح عالی مطرح کنید و یا اینکه به محتوا هم به اندازه کافی پایبند بودید؟ فرهت ضمن تأیید سخنان ساعد مبنی بر آزادی عمل در ساخت اثر گفت: من تحت تأثیر عنوان بودم و سعی کردم محتوا از عنوان بهره کافی ببرد.
انتقاد سجادی از تلفیق شعر با موسیقی
سید عباس سجادی مدیر موسسه نغمه شهر که در واقع میزبان جلسه هم بود با انتقاد از نحوه تلفیق شعر با موسیقی وارد بحث شد. وی که خود دستی در شعر دارد، خطاب به فرهت گفت: یکی از ابیات بخش سوم سمفونی شما را ما حتی پس از سه بار شنیدن هم نتوانستیم درک کنیم که خواننده چه می خواند. ما شاهد بودیم شخصیت کلمات در بسیاری جاها فدای موسیقی شده است. شما باید به شنونده حق بدهید که با شعرچنین اثری نمی تواند ارتباط برقرار کند.
شاهین فرهت با قبول این انتقاد گفت: درست است، من به ملودی خیلی توجه داشتم. اما اینکه بعضی جاها شعر نا مفهوم می شود، به خاطر سختی کلام است و نیاز به تفکر بیشتر دارد. در عین حال ممکن است یک مقدار هم تقصیر خواننده باشد.
جمال الدین منبری خواننده وآهنگساز هم با طرح پرسشی به جمع منتقدان جلسه پیوست. او از فرهت پرسید: آیا اگر درون مایه موسیقی شما شرقی بود برای شنونده موسیقی ایرانی بهتر نبود؟
فرهت ضمن رد این انتقاد پاسخ داد: این را من نمی پذیرم. این موسیقی کاملاً شرقی است. البته نیامده ام آواز اصفهان بنویسم اما موسیقی و تمهای آن شرقی است.
اگر به دقت گوش کنید متوجه می شوید ولی اگر بخواهید درون یک خودرو به آن گوش کنید، نمی توانید قضاوت درستی داشته باشید.
منبری ادامه داد: فکر می کنید تلفیق شعر و موسیقی چقدر موفق بوده است؟ آیا از این تلفیق راضی هستید؟ که فرهت پاسخ داد: اگر راضی نبودم، اجازه ضبط و انتشار آن را نمی دادم.
یوسف زمانی :ابتدا تحسین، سپس انتقاد
حسین یوسف زمانی آهنگساز و نوازنده ویولن که چندمین حضور خود در مجموعه نشست های نقد نغمه را تجربه می کرد، خطاب به فرهت گفت: شما برای ساخت این اثر واقعاً سنگ تمام گذاشتید و کارتان از نظر فنی هیچ مشکلی ندارد. اما پرسش من این است که آیا سمفونی مورد بحث با عظمت نام پیامبر(ص) همخوانی دارد؟
شاهین فرهت با لحنی ملایم تر بدین گونه پاسخ داد: من تمام سعی خودم را کردم تا آن برازندگی لازم را داشته باشد. چیزی کم نگذاشتم. حال ممکن است در ذهن بعضی ها خوش جلوه کند و برای بعضی ها جور دیگری باشد.
انتقاد جلیل عندلیبی
مجری برنامه پس از سخنان فرهت یادداشت ارسالی محمد جلیل عندلیبی آهنگساز و نوازنده سنتور را که به همین منظور فرستاده بود، قرائت کرد. عندلیبی در این یادداشت از کیفیت محتوایی این سمفونی انتقاد داشت. وی با اشاره به قسمت سوم سمفونی که آن هم به توسط کلام خوب ساعد باقری، شنونده متوجه می گردد که در مورد پیامبر اکرم(ص) است، آورده بود: نیم ساعت بقیه کار، توصیفی از پیامبر اسلام نیست.
در کل تمام 45 دقیقه را می شود در همان قسمت سوم یازده دقیقه ای، خلاصه کرد. یعنی سفارش اثر 11 دقیقه ای از طرف صدا و سیما بهتر بود. هم مخارج کمتری صرف می شد و هم ضبط آن در ایران بهتر صورت می گرفت. بماند که اجرای ارکستر سمفونیک اوکراین و خواننده خالی از اشکال نیست.
این آهنگساز ضمن تقدیر از موسسه نغمه شهر که چنین نشست هایی را برای ترویج فرهنگ نقد موسیقی برگزار می کند، در ادامه نوشته بود: هر مسلمان واقعی وقایع مهم صدر اسلام مثل میلاد حضرت، معراج، هجرت، رحلت، صلح طلبی، آزادی، مساوات و در کل مبارزات رسول گرامی اسلام را به خوبی می داند. اما دراین اثر فقط وجه مناجات و مبارزات آن بزرگوار توصیف می شود و این در حالی است که پیامبر اکرم(ص) اسلام را فقط با شمشیر نیاوردند. بلکه با صلح و گفتگو و معجزه قرآن کریم بود. به نظر من سمفونی پیامبر(ص) در کل توصیفی از آن حضرت نیست. چرا که آن را می توان برای هر جریان یا شخص دیگری به کار برد.
بامداد جوییاری: فکر ایرانی ، اجرا فرنگی
شاعر معاصر بامداد جویباری از دیگر میهمانان پر و پا قرص نقد نغمه ضمن انتقاد از ضعیف خواندن شعر ساعد باقری که در بخش سوم سمفونی پیامبر استفاده شده است، گفت: شعر آقای باقری اشکال ندارد و ضعیف نیست. در واقع انتخاب شعر برای این کار درست نبوده است.آنچه ما در این بخش با کلام می شنویم، کلمه نیست. فقط ادای کلمه است.
واژه‌ها به طریقی ادا می‌شوند که صرفاً افاعیل را نشان دهند. فکر ایرانی است ولی اجرا فرنگی. به همین دلیل است که شرقی به نظر نمی آید و در کل این اثر در قد و قواره سیر زندگی حضرت رسول(ص) نیست.
وی خطاب به فرهت گفت:شما در ابتدای صحبت خود اشاره کردید که ملودی های این اثر را نوشتید. ملودی نوشتن با ملودی ساختن فرق می کند، مثل شعر نوشتن و شعر سرودن.
انتقاد بامداد جویباری با آنکه پاسخی در بر نداشت ولی فضای نشست را بسیار تحت تأثیر قرار داد. تا اینکه یکی از حاضران خطاب به فرهت گفت: شما در ساخت این اثر به کدام وجه شخصیتی پیامبر (ص) توجه داشتید؟ فرهت گفت: من به تمام زندگی ایشان پرداختم.
اصولاً در یک سمفونی اگر شما داستان آن را ندانید، امکان ندارد بتوانید با آن ارتباط برقرار کنید. من زندگی پیامبر را چند بار از روی منابع معتبر مرور کردم و این اثر حاصل برداشت شخصی من از شخصیت آن بزرگوار است. به قول مولانا هر کسی از ظن خود شد یار من.
شاهین فرهت در پایان از همه منتقدان و برگزار کنندکان جلسه تشکر کرد و گفت نظرات شما برای من سازنده بود. نادر مشایخی هم با توجه به داغ شدن مباحث تقاضای یک نشست دیگر در همین ارتباط را مطرح کرد.
وارطان ساهاکیان نیز در آخرین دفاع از کار فرهت افزود: هر اثر هنری قرار نیست با همه مردم ارتباط برقرار کند.
یکی ا زحاضران با سماجت آخرین پرسش را از فرهت مطرح کرد که خرج این سمفونی چقدر بوده است و فرهت در جواب وی گفت: هشت میلیون تومان هزینه ضبط و شش میلیون تومان دستمزد آهنگسازی من بوده است.
درحاشیه مراسم
- برخلاف دوره های قبل که همکاری دست اندرکاران فرهنگسرای شفق مفید بود، دراین بار به دلیل برخی اختلافاتی که بین دست اندرکاران برنامه ورئیس فرهنگسرا به وجود آمده بود، این برنامه با نزدیک به یک ساعت تاخیر برگزار شد. به همین دلیل دست اندر کاران برنامه دو مهمان و برخی از موسیقی دانان شناخته شده را به کافی شاپ فرهنگسرا بردند تا به رایزنی با مسئول فرهنگسرا برای اجرای برنامه بپردازند که درنهایت فاضل جمشیدی توانست رضایت رئیس را برای اجرای این برنامه اخذ کند.
- درابتدای برنامه سید ابوالحسن مختاباد مجری و یکی از طراحان این برنامه به ارائه کارنامه ای از چند نشست قبلی پرداخت و گفت: برخی از دوستان پرسیده اند که آثار مورد نقد چگونه انتخاب می شوند که باید در پاسخ بگویم که ما با مشورت با برخی از اهالی موسیقی و رصد کردن کارهایی که در طول ماه به صورت کنسرت یا آلبوم انتشار می یابند اثری را برای نقد و ارزیابی انتخاب می کنیم و عموم آثاری هم که برای نقد انتخاب شده اند ، از کیفیتی نسبی برخوردار بوده اندو به قول معروف ارزش نقد کردن را داشته اند.
- در میانه های سخنان مجری مراسم از بی توجهی محافل به استعدادهاو نیز آثار خوب در عرصه های مختلف گفت و افزود که اگر فراخوان آثار وجود داشته باشد ، برخی از هنرمندان نه چندان شناخته شده یا چهره های جوانتر و با استعداد با عرضه کار خود می توانند ظرفیتهای تازه موسیقی و آهنگسازی ایرانی را بروز دهند. وی از محمد ساعد ( آهنگساز ونوازنده سنتور) که در جلسه حاضر بود نام برد و گفت که وی چند سال قبل برای دل خودشان سمفونی پنج تن آل عبا را ساخت اما به دلیل نداشتن ارتباطات و کم رویی ذاتی این اثر در منزلشان خاک می خورد،درحالی که نمونه های آقای ساعد در این کشور کم نیستند که اگر به آنها توجه شود ، می توان امیدوار بود که آثار متفاوتی دراین عرصه ها نمود و بروز یابند.
- کامبیز روشن روان بلافاصله پس از طرح پرسش خود سالن را ترک کرد و منتظر نماند ، انتقاد مشایخی از گفته هایش را بشنود. مشایخی گفته بود که سخنان آقای روشن روان درباره این که فرم آوازی برای کارهای مذهبی است و نه سمفونی سخن درستی نیست با ارائه برخی شاهد مثالهای تاریخی از موسیقی سمفونیک غرب به تبیین سخنان خود پرداخت.
- اگرچه عمده پرسشهای این برنامه به تاثیر گذاری این اثر بر مخاطبان مربوط بود ، اما کمتر کسی از مجری، منتقد و کارشناسان حاضر و حتی آقای فرهت به بعد بین المللی کار اشاره کردند و گفتند که امکان دارد این کار را صدا وسیما برای بعد بین المللی آن انتخاب کرده است واز این منظر آثار آقای فرهت بسیار در خارج از ایران شناخته شده است.
- یکی از پرسش کنندگان از نبود پاتی تور کاربرای بررسی دقیق تر اثر پرسید که فرهت در پایا ن میزگرد به خبرنگار همشهری گفت که پارتی تور اثر موجود است و اجرای آن توسط ارکستر سمفونیک اوکراین خود نمایانگر وجود کامل این پارتی تور است.
- درحالی که برخی از شاعران شرکت کننده از کیفیت شعر سروده شده روی سمفونی انتقاد می کردند ، جلیل عندلیبی در نامه خود که از سوی مجری خوانده شد ، بهترین بخش سمفونی راشعر ساعد باقری نام نهاد. عندلیبی خود نیز درباره پیامبر قطعه ای را ساخته است که باصدای محمد عبدالحسینی در جشنواره موسیقی فجر یک بار اجرا شد.
در پایان اعلام شد ششمین نشست نقد نغمه به بررسی ونقد آلبوم «دریای بی پایان» کار گروه دستان به آهنگسازی سعید فرج پوری وآواز سالار عقیلی اختصاص دارد که آخرین شنبه فروردین ماه 86 برگزار می شود.
در این برنامه نیز برخی از چهره های شناخته شده موسیقی چون دکتر مصطفی کمال پورتراب، کامبیز روشن روان، مهدی آذرسینا، حسین یوسف زمانی، وارطان ساهاکیان، محمد ساعد، جواد بطحایی، امیر صراف، علی بکان و جما ل الدین منبری حضور داشتند که برخی از ایشان با طرح پرسش هایی، کیفیت سمفونی پیامبر(ص) ساخته شاهین فرهت را مورد نقد و بررسی قرار دادند.
