حالا این نمایشگاه در حالی روزهای پایانی خود را پشت سر می‌گذارد که به گفته کارشناسان هنری با تمام خصوصیات مثبتی که دارد، درخور نام اکسپویی که از سوی بزرگ‌ترین متولی هنرهای تجسمی کشور برگزار می‌شود نیست. قاعده این است که هر نمایشگاهی، براساس حداقل استانداردها و با لحاظ تمامی شرایط مکانی تعریف شود. هرچند در کشور ما فضاهای استاندارد کمی برای نمایش آثار هنری وجود دارد، ولی حداقل انتظار برای اکسپویی که از نیمه دوم سال قبل با هدف خرید دستگاه‌های دولتی، با آب و تاب فراوان مطرح شد، این بود که در مکان بهتری برگزار شود. جالب اینکه معاون امور هنری وزارت ارشاد، مرکز هنرهای تجسمی و تعداد قابل توجهی از کارشناسان و هنرمندان که در طول این مدت، درباره اکسپو اظهارنظر کرده‌اند، به شکلی با موضوع همراه بوده‌اند.
نمایشگاه با اعمال شاقّه
به گفته گالری داران حاضر در نمایشگاه و حتی برخی هنرمندان و کارشناسان هنری، فضای تالار وحدت به هیچ وجه برای نمایش آثار تجسمی طراحی نشده و حداقل استانداردهای لازم را برای نمایش و فروش آثار هنری ندارد. نصرالله افجه‌ای از هنرمندان نسل اول نقاشی خط معاصر و از پیشکسوتان این هنر در این‌باره می‌گوید: «آثار بسیاری از هنرمندان به‌علت محدودیت مکان حذف شده است و نمایش آثار به همین علت بسیار محدود شد. از آثار من تنها یک اثر به نمایش درآمد چرا که می‌بایست مکان کافی برای هنرمندان دیگر نیز باشد.»
باید این واقعیت را پذیرفت که دست مسئولان برای برگزاری این اکسپو بسیار باز بوده است و آنها می‌توانستند درصورت برنامه‌ریزی بهتر و پرهیز از کارهای عجولانه، مکان مناسب‌تری به بهترین شکل این رویداد هنری را برگزار کنند ولی ترجیح دادند این نمایشگاه را در فضای تالار وحدت که براساس کارکرد فیزیکی، مناسب اجرای همایش‌های متنوع، اجرای گروه‌های ارکستر، کنسرت‌های سنتی و در نهایت مراسم پایانی و یا آغازین برای جشنواره‌هاست برگزار کنند. نکته‌ای که سیدعلیرضا حسینی، مدیر بنیاد رودکی و دبیر شورای سیاستگذاری اکسپو91درباره فضای نامناسب نمایشگاه به مهر می‌گوید: تالار وحدت اگرچه فضای محدودی دارد اما مرکزیت داشتن آن و شناخته شده بودنش به حضور مردم و علاقه‌مندان آثار هنری در سراسر کشور می‌تواند کمک کند. ضمن اینکه این انتخاب با توافق معاون هنری وزارت ارشاد صورت گرفته است.
جواد صادقی، دبیر اجرایی اکسپو نیز ضمن دفاع از مکان برگزاری اکسپو می‌گوید: به‌نظرم مکان برگزاری با توجه به زمانی که در اختیار داشتیم مناسب است، اما اگر زمان بیشتری داشتیم می‌توانستیم مکان وسیع‌تری برای ارائه بهتر آثار دراختیار داشته باشیم.
اما به‌نظر گالری‌داران فضای نامناسب اکسپو باعث شده تا به نحوه به نمایش در آوردن آثار و به روی دیوار بردن آنها، همچنین لیبل‌هایی که کنار آثار قرار می‌گیرد توجه کافی نشود. در مجموع آثار به نمایش درآمده در تالار وحدت در دو فضای متفاوت ارائه شده‌اند. بخشی در فضای داخل ساختمان و بخش دیگر در محوطه باز تالار. درحالی‌که برای نمایش آثاری که قرار است با جلب نظر مخاطب آنها را به فروش برسانیم کمترین انتظار بازدیدکننده این است که حداقل شرایط برای دیدن آثار برایش فراهم باشد تا با سردرگمی در هنگام بازدید مواجه نشود. متأسفانه در تالار وحدت به‌دلیل نامناسب بودن فضا این سردرگمی ایجاد می‌شود.
از سوی دیگر مسئولان برگزاری اکسپو باید به شرایط عرضه آثار هنری دقت بیشتری می‌کردند، چرا که یکی از مهم‌ترین عوامل فروش در هر جای دنیا عرضه مناسب محصول است درحالی‌که هنگام چیدمان به چگونگی نور محل برگزاری که نخستین عامل در ارائه اثر هنری است توجه کافی نشده است. دلیل آن هم روشن است؛ محوطه داخلی تالار وحدت فضای کافی برای ارائه آثار هنری ندارد. البته پس از اینکه طبقه همکف را دیدید، باید حوصله به خرج داده و با طی کردن پله‌ها از دیگر آثاری که در راهروی ورودی و بالکن طبقه دوم ارائه شده‌اند هم دیدن کنید ضمن اینکه یادتان باشد چادرهایی را هم که در فضای باز تالار برای ارائه بقیه آثار برپا شده‌اند فراموش نکنید چون بخشی از آثار هنرمندان جوان هم در داخل همین چادرها استتار شده است. همین امر سبب شده تا آثار با توجه به نور روز تغییر رنگ دهند و این امر در نحوه ارائه آنها تأثیرگذار بوده است. علاوه براین به‌علت کمبود جا تنها یک سوم آثار بر دیوار نصب شده‌اند و دوسوم آنها عملاً در انبار گالری‌ها مانده است تا درصورت فروش اثر و برداشته شدن آن از دیوار اثر بعدی جایگزین شود. به‌نظر می‌رسد یکی از دلایلی که خیلی از گالری‌دارها را از شرکت در اکسپو منصرف کرده همین مکان نامناسب باشد. دست‌کم 20گالری فعال در تهران، نقشی در اکسپو ندارند. ضمن اینکه گالری‌های شهرستان‌های دیگر به کلی از این ماجرا دورند و اکسپو، درواقع نمایشگاهی تهرانی است. از نظر میزان حضور و فراگیری، لازم است به این نکته هم اشاره کنیم که بسیاری از هنرمندان پیشکسوت هم جایشان خالی است.
دولتی یا خصوصی؟
با وجود درخواست‌ها و تهدیدهای مکرر مسئولین وزارت ارشاد برای مجازات دستگاه‌هایی که اقدام به خرید آثار هنری نکرده‌اند، به گفته جواد صادقی دبیر اجرایی اکسپو تاکنون فقط شش دستگاه و سازمان از نمایشگاه بازدید کرده و قول خرید داده و رفته‌اند. ضمن اینکه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز پس از 10 روز از برپایی اکسپو در سکوت خبری از نمایشگاه بازدید و ایشان هم قول داد دستگاه متبوعه‌اش مبلغ شش هزار میلیارد ریال خرید کند.
با بررسی مجموع این شرایط گالری‌داران و هنرمندان معتقدند بهتر است دوره‌های بعدی اکسپو توسط بخش خصوصی برگزار شود و دولت تنها به‌عنوان ناظر باشد. این حق را می‌توان قائل شد که این ایده به گوش مسئولین و متولیان فرهنگی برسد؛ موضوعی که ناصر پلنگی که نقاشی‌اش روی دیوار مسجد خرمشهر به نوستالژی جامعه هنری بدل شده است، درخصوص نحوه برگزاری اکسپو91 دوباره می‌گوید: ما از نهادهای فرهنگی انتظار داشته و داریم که به وظایفشان به درستی و با دقت کامل عمل کنند. او پیشنهاد می‌کند بهتر است مرکز هنرهای تجسمی در اینگونه فعالیت‌های هنری به‌عنوان ناظر باشد نه مجری. وی تأکید می‌کند به باور من باید مرکز هنرهای تجسمی فقط بر این موضوع نظارت کند.
حبیب‌الله صادقی هنرمند نقاش و رئیس اسبق مرکز هنرهای تجسمی نیز می‌گوید: برگزاری این اکسپو هرچند کار ارزشمند و خوبی است ولی آیا توانسته آینه تمام‌نمای هنر معاصر ایران از جهت اقتصاد هنر باشد؟ معتقدم باید کار بزرگ‌تر و کارشناسانه‌تر و مجدانه‌تری در این خصوص با مشارکت گالری داران و هنرمندان صورت بگیرد.
شیرین پرتوی، مدیر گالری شیرین هم معتقد است اگر اکسپو توسط بخش خصوصی و با نظارت دولت برگزار شود نتیجه بهتری دارد؛ لذا پیشنهاد می‌کنم گالری‌دارها و مجموعه‌داران یک تیم منسجم تشکیل دهند تا سال آینده اکسپویی با برنامه‌ریزی هدفمند برگزار شود.
جالب‌تر اینکه حتی جواد صادقی نیز در مقام برگزارکننده درباره کیفیت برگزاری رویدادهای هنری مثل اکسپو آثار هنری و حراج از سوی بخش خصوصی در مقایسه با دولتی‌ها می‌گوید: همیشه بخش خصوصی در این زمینه موفق‌تر عمل می‌کند، من هم با برگزاری این رویدادها از سوی دولت موافق نیستم.
