او در این دوره با محور قرار دادن فرهنگ ایرانی، شکل دیگری به جشنواره داده است. از سوی دیگر در این دوره از جشنواره بودجه نسبت به دو سال گذشته کاهش یافته تا نمایشگران عروسکی صاحب خانه شوند و بخشی از مشکلات آنان برطرف شود. اردشیرصالح‌پور که از دوره‌های ابتدایی برگزاری، با جشنواره عروسکی همراه بوده‌است از این دوره جشنواره می‌گوید.
- نخستین سؤال من درباره تاسیس خانه‌ای برای نمایشگران عروسکی است. چنانچه فضایی تحت عنوان خانه عروسک ایجاد شود، چه کارکرد و عملکردی خواهد داشت؟
به‌عنوان دبیر جشنواره امسال پذیرفتم که در بسیاری هزینه‌ها صرفه‌جویی شود و در ازای آن تئاتر عروسکی صاحب خانه‌ای شود تا دیگر مجبور نشود هر سال از این طرف به آن طرف اسباب‌کشی کند. با گذشت 14دوره یا به‌عبارتی 20سال از برگزاری جشنواره تئاتر عروسکی، این تئاتر تاکنون حتی یک اتاق یا دفتر نداشته است. مکانی که از کنار بودجه جشنواره، برای تئاتر عروسکی خریداری خواهد شد، به برگزاری کارگاه‌های آموزشی، دفتر جشنواره، برپایی کلاس و فضایی برای اجراهای کوچک عروسکی اختصاص می‌یابد. در واقع در طول سال و هر هفته در خانه عروسک نمایشی اجرا می‌شود. همچنین قرار است رابطی میان این مکان فرهنگی، کودکستان‌ها و مدارس برای جذب مخاطب درنظرگرفته شود. خانه عروسک در واقع هرآنچه را که به عروسک مربوط می‌شود، اعم از ورک شاپ، نمایشگاه عروسک و جشنواره دربر‌می‌گیرد. بنابراین این مکان تبدیل به فضای چندمنظوره برای هنر عروسکی خواهد شد. ما امسال با بودجه اندکی گام اول را برای بهبود شرایط این هنر نمایشی کشور برداشته‌ایم. امیدوارم روزی فرا رسد که سالن مخصوصی برای اجراهای تئاتر عروسکی ایجاد شود و در دوره‌های آینده این فضا گسترش یابد.
- گفتید که امسال صرفه‌جویی‌هایی کرده‌اید، اعم از اینکه بولتنی در کار نخواهد بود و همایشی که هرساله برگزار می‌شد، حذف شده است...
بله. ما امسال در بسیاری از بخش‌ها با صرفه‌جویی هزینه‌ها را کاهش داده‌ایم، حتی از تهیه بولتن نیز چشم‌پوشی کرده‌ایم. تنها 500 میلیون تومان بودجه داریم و در مقابل باید امکانات و فضای مناسبی برای 687هنرمند فراهم کنیم. اسکان هنرمندان شهرستانی، برگزاری جشنواره و اجراهای صحنه‌ای و میدانی هزینه‌بر است و مبلغی که برای گروه‌های تئاتری درنظر گرفته شده در مقایسه با سال گذشته یک تا دو میلیون افزایش یافته است. با این همه هر ساله سمیناری برگزار می‌کردیم که 30تا 40میلیون هزینه صرفش می‌شد و مجبور شدیم آن را حذف کنیم. مبلغی معادل 120میلیون تومان برای گروه بزرگی که از کشور لهستان قرار بود در جشنواره شرکت کنند لازم داشتیم. این گروه عروسک‌ها را به شکل بالن در فضا حرکت می‌داد و برای اجرا به فضایی وسیع نظیر ورزشگاه امجدیه نیاز داشتیم که متأسفانه بودجه کافی نبود. ما قصد انجام کارهای بزرگی را داشتیم اما باتوجه به هزینه‌ها و بودجه جشنواره، امکان‌پذیر نبود.
- یعنی مسئله و مشکل اصلی کمبود بودجه است؟
بله. البته به هر حال با گذر زمان زمینه‌های بیشتری برای وسعت این تئاتر و افزایش هرچه بیشتر کیفیتش فراهم می‌شود.
- محدودیت گروه‌های خارجی شرکت‌کننده در جشنواره نیز اقدامی در راستای صرفه‌جویی و کسر هزینه‌ها بود؟
ما از گروه‌های خارجی شرکت‌کننده تقاضا کردیم چنانچه آثار دیگری دارند در جشنواره ارائه دهند و در نتیجه بلاروس، گرجستان و آلمان امسال در دوبخش کودک و بزرگسال نمایش‌هایشان را اجرا می‌کنند.
- این تصمیم‌گیری به تنوع آثار این دوره از جشنواره ضربه‌ای وارد نمی‌کند؟
نه. با وجود تلاش بسیار برای کم‌کردن هزینه‌ها، تنوع و کیفیت برای ما مهم است و این آثار در ژانرهای مختلف برگزار می‌شوند و شباهتی با یکدیگر ندارند، همچنین فرصت مناسبی برای آشنایی مخاطب و هنرمندان ایرانی با سبک‌های متفاوت تئاتر یک کشور است، ضمن اینکه هزینه مضاعفی پرداخت نمی‌شود.
- پس ایده صرفه‌جویی پشت این حرکت وجود نداشته است؟
به نوعی بله. ما با درنظرگرفتن شرایط دست به انتخاب زدیم. بنا بر این بود که کشورهایی نظیر هلند نیز در چهاردهمین دوره جشنواره عروسکی شرکت کنند. حتی تمامی مراحل تشریفاتی نیز انجام شده بود.
- پس چرا بعضی از این کشورها نیامدند؟
ما بودجه نداشتیم. حدود 80کشور به‌رغم تحریم‌ها خواستار شرکت در جشنواره بودند و میزان استقبال نشان می‌دهد که گروه‌های عروسکی خارجی، این جشنواره را باور کرده و برخلاف نگاه‌های سیاسی، امسال متقاضیان شرکت در جشنواره در مقایسه با سال گذشته افزایش پیدا کرده‌اند. اما با توجه به بودجه جشنواره تنها امکان پذیرایی از هشت کشور را داشتیم.
- از بین 258اثر ارائه شده، تنها 21اثر به بخش صحنه‌ای راه یافته‌اند؛ این اتفاق نیز برای کاهش هزینه‌ها صورت گرفته یا امسال اهمیت کیفیت بیش از سال‌های گذشته مطرح شده است؟
همانطور که گفتید، 258اثر در اختیار هیأت بازخوان قرار گرفت و از بین این آثار دو برابر ظرفیت یعنی 45اثر انتخاب شد و در نهایت 26نمایش برای شرکت در بخش صحنه‌ای نمایش معرفی شدند. به هرحال جشنواره امکانات و ظرفیت محدودی دارد؛ درست مثل کنکور. در کنکور نیز چند میلیون نفر شرکت می‌کنند اما تنها چند صد نفر وارد دانشگاه می‌شوند.
- الزام ایرانی بودن نمایشنامه‌ها امسال باعث شد تا بسیاری از گروه‌های عروسکی امکان شرکت در جشنواره را از دست بدهند...
خیلی‌ها نه. این گروه‌ها از تعداد انگشت‌های یک دست بیشتر نیستند. گروه‌های تئاتر عروسکی در ایران کلا بسیار اندکند و توجه داشته باشید که 285اثر به دفتر جشنواره رسیده و این میزان قابل توجهی است. مگر چند گروه تئاتر عروسکی فعال در ایران وجود دارد؟
- من نمی‌خواهم با این اقدام مخالفت کنم یا آن را نفی کنم، اما فکر نمی‌کنید ابتدا باید بستر مناسبی برای تولید نمایشنامه‌های عروسکی فراهم شود؟
فکر می‌کنم بسیاری سعی دارند ارزش‌های مثبت این جشنواره را کنار بزنند، آن را انکار کنند و ناخواسته بحران ایجاد کنند. 20سال سابقه تدریس تئاتر در دانشگاه‌های این کشور را دارم و از نخستین دوره، در جشنواره عروسکی حضور داشته‌ام. منظورم این است که با این مقوله درگیر بوده‌ام. ما امروز در شرایطی زندگی می‌کنیم که کودک ایرانی با عروسک‌های باربی و شرک مأنوس‌تر است اما هیچ اطلاع از سبقه فرهنگی‌اش ندارد.
- دقیقا منظورم همین است؛ ما بیش از هرچیز نیازمند آموزش و فرهنگسازی هستیم.
بله و تأکید بر ایرانی بودن نمایشنامه‌ها یافتن آغازی برای این فرهنگسازی است. تمام سعی ما متمرکز کردن هنرمندان بر ریشه‌ها و فرهنگ ایرانی است. می‌خواهیم هنرمند ایرانی پیشینه‌اش را درنظربگیرد. شعاری هم در راستای این تصمیم نوشته‌اند؛ «برای جهانی شدن ابتدا باید ایرانی بود».
- درست است. شما حرکت مثبتی را آغاز کرده‌اید اما حرف من این است که اگر قرار باشد جشنواره به جشنواره به نمایشنامه‌های عروسکی پرداخته شود، نمی‌توان توقع تولید آثار نمایشی ایرانی با کیفیت مناسب را از هنرمندان داشت.
بله. ما برای رشد این هنر نمایشی به بستری مناسب احتیاج داریم و البته یادآوری می‌کنم که تأکید و تعمق بر نمایشنامه‌های ایرانی به منزله نفی ارزش‌ها و کیفیت آثار خارجی نیست. معتبرترین و بهترین گروه‌های خارجی هرساله در این جشنواره شرکت می‌کنند و به‌عنوان دبیرجشنواره چنانچه مخالفتی با حضور گروه‌های خارجی داشتم از حضور آنها جلوگیری می‌کردم. مسئله ما تنها این است که ایران فرهنگ سرشار از اسطوره، افسانه و حکایت دارد و باید از قابلیت‌های آن استفاده کرد. چطور است که حتی دردوره افتاده‌ترین نقاط ایران، بچه‌ها پینوکیو را می‌شناسند، اما هیچ‌کس با ماه‌پیشونی آشنا نیست؟ صدالبته که کیفیت گروه‌های خارجی را نمی‌توان انکار کرد. حرف من این است که هویت ایرانی را جدی بگیریم. متأسفانه برخی به من تهمت می‌زنند که با حضور آثار کشورهای دیگر در جشنواره مخالفم. حتی خانم هنرمندی درجایی مصاحبه کرده بود که فلانی، یعنی من، تیشه به ریشه هنر ایرانی می‌زند.
- از آنجا که هرساله پررنگ‌ترین بخش جشنواره عروسکی به گروه‌های خارجی اختصاص دارد، امسال چقدر بیم افت جشنواره می‌رود. شما فکر می‌کنید این اتفاق رخ دهد؟
خیر. یادمان نرود که کیفیت اثر در دستان هنرمند است. اگر کارگردانی خلاقیت داشته باشد با ساده‌ترین ابزار غوغا می‌کند. گروهی از کشور گرجستان در جشنواره امسال حضور دارند که تنها از دو دست برای اجرا استفاده می‌کنند. در واقع مسئولان نقشی در بالا بردن کیفیت آثار تولیدی ندارند. درست است که امکانات تأثیرگذار است اما ذهن خلاق راهگشاست. اگر خلاقیت وجود نداشته باشد، تمام شرایط هم که فراهم شود و تمام ابزارها هم که دراختیار هنرمندان قرار گیرد، کاری از پیش نمی‌برند. چنانچه هنرمند بر تئاتر عروسکی تسلط داشته باشد و فضایی خلاقانه به‌وجود آورد، می‌تواند با پس‌زمینه اندیشه‌های کهن، تئاتر نو را برای صحنه تئاتر آماده کند. ما باید به سمت هویت گام برداریم اما شاهد هستیم که امسال ریچارد سوم چندین بار با شیوه‌های مختلف اجرا شده است. فکر می‌کنم مطبوعات و برخی هنرمندان شیطنت می‌کنند. مدام از من می‌پرسند چرا ایرانی کار می‌کنید؟ برای اینکه ما ایرانی هستیم. اگر هنرمندان نمی‌خواهند به سمت ریشه‌ها و هویت ایرانی حرکت کنند، پس هیچ علاقه‌ای به پیشینه‌شان ندارند.
- در طول این سال‌ها تعداد اندکی از نمایش‌های عروسکی اجرای عمومی گرفته‌اند. چه تضمینی برای اجرای عمومی آثار نمایشی شرکت‌کننده در جشنواره وجود دارد؟
بنده دبیری سیزدهمین و چهاردهمین دوره جشنواره را برعهده گرفته‌ام. در دوره گذشته از 20نمایش شرکت کننده، 19اثر روی صحنه رفته‌اند؛ یعنی شش گروه در شهرستان و 13گروه در تهران. امسال نیز مدیر اداره کل هنرهای نمایشی قول داده و بنده نیز تمام تلاشم را برای اجرای عمومی آثار به‌کار خواهم بست؛ البته منوط به اینکه نمایش‌ها کیفیت مناسبی داشته باشند و تماشاگر را جذب کنند. ما نمی‌توانیم هزینه و امکانات را صرف اثری کنیم که هیچ مخاطبی از آن استقبال نمی‌کند.
- جشنواره عروسکی، رقابتی نیست اما اعلام برگزیدگان می‌تواند جنبه تشویقی داشته باشد. در دوازدهمین دوره جشنواره عروسکی برگزیدگان اعلام نشدند؛ در این دوره نیز ممکن است چنین اتفاقی رخ دهد؟
اعتقاد دارم که هنر با ورزش فرق می‌کند. هنرمندان دریافت و نگاه متفاوتی دارند اما هرگز نمی‌توانیم تئاتر پری صابری را با آتیلا پسیانی مقایسه کنیم. این جشنواره با رویکرد تشویقی کارش را شروع کرد. فی‌نفسه امر رقابت را نمی‌توانم بپذیرم ودر تمام طول برگزاری نیز جز یک دوره، جشنواره رقابتی نبوده است.
