مصایب واسطه‌گری

حسین خزلی خرازی*: از 17می‌1792که 24کارگزار زیر درخت چنار در خیابان 68وال‌استریت با هم عهدنامه‌‌ای را امضا کردند که با کارمزد مشخص و استاندارد با یکدیگر و مشتریانشان کار کنند تا دهه 80میلادی که در اکثر بورس‌ها کارمزد ثابت و مشخص از بین رفت و کارمزدها مذاکره‌‌ای شد، راهی بسیار طولانی در توسعه بازارهای مالی وتعریف نقش واسطه‌گران مالی در این بازارها طی شده است.

هم‌اکنون در سه بورس فعال در ایران کارمزد سازمان، شرکت بورس، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و کارگزار طرف خریدار یا فروشنده ثابت است (برای اطلاع بیشتر به جدول پیوست مراجعه فرمایید) اما در برخی موارد لازم بود که تخفیفاتی به مشتریان داده شود. پراکندگی نظر کارگزاران و رویه‌های مختلف اجرایی آنها نهایتا با مصوبه 11بهمن 1389هیأت‌مدیره کانون کارگزاران رفع شد. در این مصوبه همه کارگزاران عضو کانون درخصوص تخفیفاتی که مجاز به پرداخت آن هستند و نحوه هزینه بازاریابی رویه متحدی را در پیش گرفتند (پیوست دو)اما درخصوص سازمان و بورس‌ها و شرکت سپرده‌گذاری هنوز تخفیفاتی اعمال نمی‌شود و این‌سه‌نهاد ناظر یا اجرایی با کارمزدهای مصوب و ثابت خدمات خود را انجام می‌‌دهند.مشکل کارمزد در ایران به قدر مطلق آن بر نمی‌گردد. مشکل اصلی کارمزد در سه بورس فعال در ایران به گردش بسیار کم و ناچیز معاملات مربوط می‌شود.

در بهترین سال‌ها تنها 26درصد از کل حجم بازار سرمایه طی یک سال معامله و دست‌به‌دست شده است؛ آن هم بازاری با حداکثر 125هزار میلیارد تومان ارزش جاری. این رقم برای 52 بورس عضو فدراسیون جهانی بورس‌های اوراق بهادار در سال 2011با 47هزار میلیارد دلار ارزش بازار، بالغ بر 120درصد در سال بوده است. جالب است بدانید شرکت‌های پذیرفته شده در این بورس‌ها در سال 2011 به 45953شرکت بالغ شدند. حجم معاملات این بورس‌ها بالغ بر 63080میلیارد دلار براساس سفارش‌های ثبت شده در دفتر سفارش‌های الکترونیک بود.

به‌طور دقیق در تمامی بورس‌های عضوفدراسیون جهانی 112میلیارد دفعه معامله اتفاق افتاده که در هر دفعه معامله به‌طور متوسط 8700دلار جابه‌جا شده است (بدیهی است این حجم صرفا روی سهام نیست و شامل همه ابزارهای پذیرفته شده در این بورس‌ها مانند باند و... هم می شود). بنابراین آنچه باعث شده است که کارمزدها در بورس‌های دنیا خصوصا بازارهای مالی پیشرفته بسیار پایین‌تر از ایران باشد، حجم فوق‌العاده بالای گردش سهام و ابزارهای متنوع مالی است. 63هزارمیلیارد دلار گردش مالی بورس‌های عضو فدراسیون جهانی را مقایسه کنید با 122هزار میلیارد تومان معامله سه بورس فعال در ایران در سال 90(بورس تهران: 452هزار میلیارد ریال، بورس کالا 604هزار میلیارد ریال و فرابورس ایران 163هزار میلیارد ریال). اگر بورس‌های ما نیز حجمی بالغ‌برحداقل 600میلیارد دلار پیدا کنند و حداقل در سال 50درصد این رقم نیز دست‌به‌دست معامله شود، در آن صورت، جا دارد فکر اساسی برای کاهش کارمزدها بکنیم.

درحال‌حاضر و در روزهای فعلی که آمار معاملات دو بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس جمعا به 50میلیارد تومان هم نمی‌رسد، هیچ‌کدام از نهادهای فعال بازار سرمایه دخل‌وخرج نمی‌کنند. ازهمه بدتر وضعیت کارگزاران است که با وجود هزینه‌های سنگینی که در سال‌های اخیر برای توسعه و تطابق با استانداردهای سازمان بورس کرده‌‌اند، در روزهای فعلی به‌شدت زیان عملیاتی کرده و به امید روزهای بهتر بازار زنده مانده‌‌اند،تا رسیدن به رتبه‌های جهانی در ارزش جاری بازار(حتی در مقایسه با کشورهای همجوار) و حجم معاملات نیاز جدی به توسعه زیرساختار بازارها داریم و توسعه فوق که عمدتا مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است، هزینه‌های سنگینی می‌طلبد. بخشی از این هزینه‌ها باید توسط دولت‌ها برای رشد و توسعه بازارها انجام شود و برخی باید توسط نهادهای ناظر و نهادهای خودانتظام مانند بورس‌ها انجام پذیرد و بخشی از آن نیز باید توسط فعالین تجاری بازارها انجام گیرد.

به‌عنوان مثال یکی از حلقه‌های مفقود بازار سرمایه کشور عزیزمان فقدان مرکز داده‌های مستقل است. به‌هم‌تنیدگی بازارها و تکمیل چرخه کامل معاملات و افزایش سرعت معاملات در کنار هزینه‌های کمتر و کنترل‌های بیشتر الزام می‌کند مانند بسیاری از کشورهای پیشرفته و حتی کشورهای همجوار، بورس‌ها و فعالین نهادی آنها مرکز داده‌‌ای مستقل برای خودشان داشته باشند. این مرکز داده با استانداردهای فعلی بین 30تا 50میلیارد تومان هزینه تاسیس خواهد داشت بودجه را چه نهادی باید اختصاص دهد؟ بدیهی است کارگزاران با صورت‌های مالی زیان‌ده یا سربه‌‌سر یا بورس‌ها به‌صورت شرکت‌های سهامی عام که هر سال باید در مجمع سود هر سهم را تقسیم کنند، توان انجام آن بودجه را نخواهند داشت.

اینگونه سرمایه‌‌گذاری‌های زیرساختی صرفا در وضعیت فعلی از سازمان بورس و اوراق بهادار برمی‌آید؛ سازمانی که غیرانتفاعی است و دغدغه توزیع سود بین سهامداران ندارد و ذخایر مالی آن نیز جوابگوی اینگونه سرمایه‌گذاری‌ها خواهد بود و طبق قانون وظیفه توسعه بازار را نیز برعهده دارد.بنابراین اینجانب با کاهش کارمزد سازمان نیز در شرایط فعلی موافق نیستم. سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه، بورس‌ها و فعالین نهادی بازارهای فوق برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده برای آنها در افق 1404سرمایه‌‌گذاری‌های سنگینی باید انجام دهند که با این حجم معاملات و رقم‌های فعلی کارمزد اکتسابی بسیاری از آنها امکان‌پذیر نیست.

شرح کارمزد	نرخ						حداکثر مبلغ کارمزد
	قبلی			فعلی			خرید (میلیون ریال)	فروش (میلیون ریال)	جمع (میلیون ریال)
	خرید	فروش	جمع	خرید	فروش	جمع	خرید (میلیون ریال)	فروش (میلیون ریال)	جمع (میلیون ریال)
کارمزد کارگزاران	0/004	0/004	0/008	0/004	0/004	0/008	100	100	200
کارمزد شرکت بورس اوراق بهادار تهران	0/00032	0/00048	0/0008	0/00032	0/00048	0/0008	80	120	200
کارمزد شرکت سپرده گذاری	0/00012	0/00018	0/0003	0/0001	0/00015	0/00025	80	120	200
کارمزد شرکت مدیریت فن آوری بورس تهران	0/00016	0/00024	0/0004	0/00012	0/00018	0/0003	80	120	200
حق نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار	0/0004	0/0006	0/001	0/00032	0/00048	0/0008	80	120	200
جمع کل	0/005	0/0055	0/0105	0/00486	0/00529	0/01015

شرح کارمزد	نرخ						حداکثر مبلغ کارمزد(میلیون ریال)
	قبلی			فعلی			حداکثر مبلغ کارمزد خرید	حداکثر مبلغ کارمزد فروش	جمع / سقف کارمزدها
	خرید	فروش	جمع	خرید	فروش	جمع	حداکثر مبلغ کارمزد خرید	حداکثر مبلغ کارمزد فروش	جمع / سقف کارمزدها
کارمزد کارگزاران	0/004	0/004	0/008	0/004	0/004	0/008	100	100	200
کارمزد شرکت فرابورس ایران	0/00056	0/00084	0/0014	0/00032	0/00048	0/0008	80	120	200
کارمزد شرکت سپرده گذاری	0/00004	0/00006	0/0001	0/0001	0/00015	0/00025	80	120	200
کارمزد شرکت مدیریت فن آوری بورس تهران	-	-	-	0/00012	0/00018	0/0003	80	120	200
حق نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار	0/0004	0/0006	0/001	0/00032	0/00048	0/0008	80	120	200
جمع کل	0/005	0/0055	0/0105	0/00486	0/00529	0/01015