«دختر 19 سالهای که به قصد تفریح در شب چهارشنبه‌سوری قصد سوار شدن به یک دستگاه موتورسیکلت را داشت، به دلیل پرتاب نارنجک دچار مجروحیت چشم شد، چشم راست وی به دلیل پرتاب مواد محترقه دینامیتی از ناحیه قرنیه دچار پارگی شده است.»
«جوان 25 سالهای بر اثر انفجار مواد محترقه از ناحیه چشم مجروح شد. شدت حادثه به حدی بود که او بینایی خود را از دست داد.» چندین سال است که درست در همین روزها، در صفحه حوادث روزنامه‌ها این تیترها بیشتر به چشم می‌خورند.
آیین باستانی چهارشنبه‌سوری در سالهای اخیر به یک بحران اجتماعی و پزشکی تبدیل شده است و در این میان، آتش بازی یکی از علل اصلی آسیب‌های شدید چشمی در کشور ماست. مثلا طبق آمارها در دو سال گذشته، حدود 450 بیمار در روزهای آخر سال به اورژانس بیمارستان فارابی مراجعه کرده‌اند و شایعترین آسیب‌های ناشی از استفاده از مواد محترقه در شب چهارشنبه‌سوری، آسیب‌های پلک، خراش قرنیه و تخلیه چشم بوده است.
همچنین براساس گزارش‌های آماری موجود، در سال 84 یکهزار و58 دانش‌آموز و دانشجو (8/53 درصد) مصدوم حوادث شب چهارشنبه آخرسال بودند که بیشترین ماده محترقه مصرفی نیز ترقه (5/65 درصد) گزارش شده است. بیشترین عضو آسیب‌دیده در حوادث شب چهارشنبه آخر سال 84 به ترتیب دست (5/34 درصد) و چشم (27 درصد) بوده است.
دکتر هوشنگ فقیهی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران و فوق‌تخصص شبکیه در این گفت‌وگو ضمن تاکید بر علل ایجاد آسیب‌های چشمی که منجر به نابینایی می‌شوند، در مورد عوارض و خطرات ناشی از استفاده از مواد محترقه در شب چهارشنبه‌سوری توضیح می‌دهد.
- آقای دکتر، از نابینایی در اثر آسیب‌های چشمی شروع کنیم.
تروما یا آسیب چشمی یکی از مهم‌ترین علت‌های نابینایی در سراسر دنیا محسوب می‌شود. آمارها نشان می‌دهند حدود نیم میلیون نفر در دنیا به دلیل حوادث و تروماهای چشمی، نابینای کامل هستند.
از طرفی دیگر حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد کوری‌های یک‌چشمی، ناشی از حوادث و تروماهای چشمی است و جالب‌تر آنکه آمار حوادث و ضایعات ناشی از آن در جوامع مختلف نشان می‌دهد که تعداد افراد حادثه‌دیده در جوامع توسعه‌نیافته به مراتب بیشتر از جوامع توسعه‌یافته است.
- شایعترین علل آسیب‌های چشمی در کشور ما کدام هستند؟
آسیب‌های چشمی بستگی به شغل افراد دارد. خیلی از کارگران به علت اینکه از عینک‌های محافظ استفاده نمی‌کنند، و یا اینکه از لوازم حفاظتی و عینک ایمنی نامناسب استفاده می‌کنند دچار آسیب می‌شوند. ممکن است حین کار ذرات تیز وارد چشم شوند. ولی یکی از علل اصلی آسیب‌های چشمی در کشور ما آتش‌بازی است. نارنجک شایعترین وسیله و عامل شدیدترین آسیب‌هاست.
- پس می‌شود گفت لااقل در اواخر سال، مواد محترقه شایعترین عوامل خطر هستند.
بله، مثلا در سال گذشته در شب چهارشنبه‌سوری ما فقط 56 بیمار مراجعه‌کننده به بیمارستان فارابی داشتیم که از این تعداد50 نفر بستری شدند و مورد جراحی قرار گرفتند. خیلی از این بیماران به علت شدت جراحات دچار نواقص غیرقابل برگشت می‌شوند و خیلی از این اختلالات نیز به هیچ وجه قابل درمان نیست، در حالی که بیشتر آنها در اثر سهل‌انگاری و بدون اینکه شخص دخالتی در انفجار مواد محترقه داشته باشد به وجود می‌آید. می‌شود گفت شایعترین آسیب به دلیل ضربه‌های نافذ همین مواد هستند.
* درباره ضربه‌های نافذ و غیرنافذ وارد بر چشم توضیح می‌دهید؟
- ضربه‌های وارده به چشم به دو نوع نافذ و غیرنافذ تقسیم می‌شوند. ورود جسم خارجی نوک‌تیز به داخل چشم در حین کار از جمله ضربه‌های نافذ محسوب می‌شود. در این نوع صدمات باید جسم خارجی پس از معاینات دقیق توسط پزشک متخصص سریعا از چشم خارج شود، در غیر این صورت صدمات جبران‌ناپذیری را در پی دارد.
نمونه این آسیب‌ها در شب چهارشنبه‌سوری زیاد دیده می‌شوند، ولی گاهی اوقات این آسیب‌ها به خاطر ضربه‌های کند است. این ضربه‌ها نیز ممکن است منجر به خونریزی و قطع شدن عصب و حتی در بیشتر مواقع از بین رفتن کامل چشم شود؛ به این آسیب‌ها آسیب‌های غیرنافذ می‌گویند.
- آیا این آسیب‌ها در همان لحظه خودشان را نشان می‌دهند؟
-بله، ضربه‌های نافذ در همان لحظه خودشان را نشان می‌دهند ولی میزان آسیب وارده بر چشم یک هفته بعد مشخص می‌شود. نمونه این ضربه‌ها هم در شب چهارشنبه‌سوری زیاد دیده می‌شود، ولی متاسفانه ضربه‌های غیرنافذ در همان لحظه خودشان را نشان نمی‌دهند و بیمار ممکن است بعد از گذشت چند ماه با علائم این آسیب‌ها به پزشک مراجعه کند، برای همین این آسیب‌ها نیاز به پیگیری مکرر دارند.
- چند درصد از آسیب‌های ناشی از این ضربه‌ها منجر به کوری می‌شوند؟
- به طور کلی آسیب از قسمت‌های جلویی چشم شروع می‌شود. در صدمات عمقی و شدید 10 تا 20درصد از قسمت‌های چشم از بین می‌رود. همچنین 95درصد آسیب‌های چشمی که در اثر انفجار مواد محترقه به وجود می‌آید، باعث نابینایی می‌شود.
- جراحی چقدر در بهبود این آسیب‌ها موثر است؟
- با توجه به اینکه انفجار مواد محترقه باعث پرتاب ذرات ریز آنها می‌شود، برای چشم که آسیبپذیرترین عضو است، خطرات و آسیب‌های جدی ایجاد می‌کند. درصد بالایی از این خطرات غیرقابل درمان و ترمیم است و اعمال جراحی روی چشمهای صدمه‌دیده نیز با اینکه عمده این آسیب‌ها احتیاج به جراحی دارند، موفق نیست؛ زیرا بر اثر این حوادث چشم هم دچار پارگی و هم سوختگی می‌شود.
همچنین، چون در این مواد محترقه ساچمه وجود دارد، آسیب از قرنیه چشم شروع می‌شود و عدسی چشم را پاره می‌کند و بعد پرده و شبکیه چشم دچار اختلال و پارگی می‌شوند و فقط تعداد کمی از این آسیب‌ها درمان سرپایی می‌شوند.
- در مورد کدورت قرنیه و آب مروارید که گفتید از عوارض این آسیب‌ها هستند هم توضیح می‌دهید؟
ببینید، ضربه‌های وارده به ناحیه چشم جزو موارد اورژانسی در کلینیک‌های چشم پزشکی است که نیاز به درمان‌های به موقع و دقیق دارد؛ چرا که در برخی موارد ضربه‌های شدید به چشم خطری برای بروز کدورت قرنیه و آب مروارید چشمی است که تهدیدی برای بینایی افراد تلقی می‌شود.
به طور کلی وقتی آسیبی به چشم وارد می‌شود این آسیب از قسمت‌های جلویی چشم شروع می‌شود و به قرنیه و قسمت‌های دیگر چشم نیز وارد می‌شود همین آسیب‌ها سبب بروز بیماری‌های مختلف مثل آب مروارید، خونریزی‌های پشت چشم، پارگی شبکیه و اختلال در زاویه دید شخص می‌شوند. البته تمام این آسیب‌ها بستگی به وسعت و شدت ضربه وارده به چشم دارند به گونه‌ای که در خیلی از مواقع نیز ما مجبور به تخلیه کامل چشم می‌شویم.
- در کدورت قرنیه و آب مروارید کدام قسمت‌های چشم دچار آسیب می‌شوند؟
- کدورت قرنیه یکی از عوارض انفجار مواد محترقه‌ای مثل نارنجک است. در این حالت به مرور زمان سلول‌های قرنیه از بین می‌روند و این امر باعث ورم کردن قرنیه می‌شود به گونه‌ای که قرنیه رو به سفیدشدن و کدرشدن می‌رود. در آب مروارید هم ضربه به عدسی چشم وارد می‌شود. آب مروارید هم می‌تواند در اثر ضربه‌های نافذ به وجود بیاید که در این صورت پوسته یا کپسول عدسی چشم سوراخ می‌شود.
- حرفی باقی‌مانده؟
تحمل رنج و درد چندین روز و ماه و سال و آواره شدن در اورژانس‌های بیمارستان‌ها در هرج و مرج ایام تعطیلات شاید هشداری باشد برای کسانی که بدون آگاهی به عوارض وخیم ناشی از آسیب‌های چشمی، اقدام به وارد کردن و پخش مواد محترقه بین کودکان و نوجوانان می‌کنند.
هنوز هیچ اقدام جدی برای جلوگیری از ورود این مواد از سوی مسئولان صورت نگرفته است و ما هر ساله شاهد مراجعه افراد بی‌گناهی هستیم که بدون مداخله در انفجار مواد محترقه برای همیشه بینایی خود را فدای یک لحظه شادی و هیجان کاذب و زودگذر می‌کنند.
